Дойдууна: “Бэйэм олохпун бэйэм оҥостубутум”

Соторутааҕыта 67 саастаах Далбар Хотун подиумҥа ойо-тэбэ сылдьар хаартыската тарҕаммыта. Кини төлөпүөнүн булан, кэпсэттим. Иванова Екатерина Петровна-Дойдууна — үс куоратынан олорор, араас хайысханан биисинэһи сайыннаран, ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар саха аныгы дьахтара.

— Сунтаарга — Олоҥхо дойдутун кыра дэриэбинэтигэр, Хадаҥҥа 1958 сыллаахха төрөөбүтүм. Аҕам сэрии, үлэ бэтэрээнэ Иванов Петр Иннокентьевич Бүлүүчээн Мэйигиттэн, ийэм, үлэ бэтэрээнэ Евсеева Дария Евсеевна Хадантан төрүттээхтэр. Ийэлээх аҕабыт 14 оҕону төрөппүттэриттэн 7 оҕону тутан хаалбыттара. Дьоллоох оҕо саастаахпын диэн киэн туттабын, биһигини кыра эрдэхпититтэн үлэҕэ үөрэппиттэрэ.

Аҕам булчут, мас ууһа этэ, ийэм таҥас тигэрэ, оҕуруо анньара. 1977 сыллаахха Саха сиригэр аан бастакынан оҕуруонан көбүөр анньан, Москваҕа БСНХБ путевкатынан наҕараадаламмыта. Аҕам бу олохтон туоруор диэри холкуоска, сопхуоска хотоннору, дьиэлэри өрөмүөннүүрэ, уһанара.

Сунтаар орто оскуолатын 1975 сыллаахха бүтэрбитим. Аттестат туттарар күн үүммүтэ, миэхэ пиэрмэҕэ барар путевка биэрбиттэрин төрүт ылымматаҕым. Сарсыныгар дириэктэргэ киирэн эппитим: «Мин пиэрмэҕэ барбаппын, үөрэнэ барабын». Онон “направление” ылан, 1‑кы №-дээх Дьокуускайдааҕы педагогическай училище физкултуурунай салаатыгар киирбитим, 1978 с. бүтэрэн, төрөөбүт дойдубар оҕо саадын сэбиэдиссэйинэн, онтон Маар Күөлгэ физкултуура учууталынан үлэлээбитим.

1981 с. Иванов Альберт Дмитриевичтиин холбоһон, 3 уол оҕону төрөтөн, дьоһун-мааны ыал буолан, дьоллоохтук олорон испиппит. 1993 сыл сэтинньи 11 күнүгэр олохпут саамай ыарахан күнэ үүммүтэ. Биир “үтүө” сарсыарда үлэбэр барбытым, киэһэ кэргэммин өлөрбүттэр диэн ыар сураҕы истибитим. Киһи олоҕор саамай ыарахан сүтүк — таптыыр киһиҥ, оҕолоруҥ аҕалара, олоххо тирэҕиҥ биир түгэҥҥэ суох буолара. Бу саҥа улаатан эрэр оҕолорбунуун соҕотохсуйуу диэн тугун билбиппит. Ол кэмҥэ аҕам, ийэм да суохтара, аттыбар өйдүүр-өйүүр, сүбэлиир, көмөлөһөр, аһынар киһим суоҕа…

Ол да буоллар, бэйэбэр күүстээх сыал туруоруммутум: «Олох салҕанар! Оҕолорбун киһи-хара оҥортуохтаахпын!» 2002 с. Шолохов аатынан Москватааҕы университекка туттарсан киирэн, педагог-психолог идэтин ылан, 2005 сылтан СГУ-га, министиэристибэлэргэ, ЯГИТИ-га сүрүннүүр мэтэдииһинэн 2013 сылга диэри үлэлээбитим.

Оччолорго олус да ыарахан күннэр-дьыллар этилэр. Харчы суох, ас-таҥас да кырыымчык, инфляция ынырык. Дьон сыһыана да уларыйан барбыта, хаҕыс тыыннаах этэ. Мин уолаттарбын иитэр толкуйтан сири куортамҥа ылан, хаппыыста үүннэрэн, эккэ, арыыга, үүккэ атастаһан, аспытын булунар этибит. 90‑с сылларга уолаттарбын бааһынаҕа, окко үлэлэтэн, үлэ диэн тугун билэн улааппыттара, устудьуоннуу да сылдьан үлэлииллэрэ.

Уолаттарым утуу-субуу Дьокуускайга үрдүк үөрэххэ киирбиттэрэ. 1999 с. кинилэргэ тирэх буолаары, сөбүлүүр үлэбин, дьиэбин, аймахтарбын хаалларан, Дьокуускайга көһөн кэлбитим.

“Киһи ымсыырбат дьылҕалаах дьахтарбын”

— 33 сааспар 3 кыра оҕолоох огдообо хаалан баран, биир киэһэ олорон, толкуйдаатым. “Кэргэним баарыгар наһаа үчүгэйдик олорбуппут, аны да онтон куһаҕаннык олоруом суоҕа! Күүскэ үлэлээтэхпинэ эрэ, киһи-хара буолабын” диэн быһаарыммытым. 54 сааспар диэри уоппуска, “больничнай” диэни билбэккэ, 3–4 үлэҕэ тэҥинэн үлэлиирим. Сүрүн үлэм кэннэ үлэлии барарым. Киэһэ уолаттарбынаан муоста сууйарбыт. Нэдиэлэҕэ иккитэ баран, кыахтаах дьоҥҥо дьиэ хомуйарым. Онно бэйэтигэр үлэлиир урбаанньыт дьахтары аан бастаан көрбүтүм, холобур оҥостубутум.

Уопсайга вахтердуурум, сайын улахан тэрилтэҕэ уонна хас да сонотуоруйга таҥас сууйарым. Кыһын өрөбүллэргэ 15‑с оптуобуска кондуктордыырым. “Тыгын Дархаҥҥа” түүҥҥү горничнайынан үлэлээбитим. Бырапыыската суох буолан, идэбинэн үлэҕэ ылбаттар этэ. 2005–2006 сс. СГУ-га 66‑с куорпуска коменданынан үлэлээбитим.

Оннук эрэ гынан, ас-таҥас, дьиэ куортамын төлүүрүм. Харчыбын сөпкө туттан, оҕолорбун аччыктаппатаҕым, таҥаһынан, малынан тутахсыппатаҕым. Төһөнөн үчүгэй үлэһит буолаҕын да, үрдээн иһэҕин. Ким да бэлэми оҥорон биэрбэтэҕэ.

Түүн 3–4 чаас утуйдахпына, сөп буоларым. Хайдах үлэлиирбиттэн организмым уһуктар, утуйар. Мин кыаҕым итиннэ сытар. Ис турукпар эбээһинэс ылыннахпына, хайаан да ситиһэн тэйэбин, ону этим-хааным ылынар.

Киһи ымсыырбат дьылҕалаах дьахтарбын, ол эрээри бэйэм олохпун бэйэм оҥостубутум. Кэннибин хаһан да хайыспатаҕым, инники саҥаттан саҥа саҕахтары арыйарга дьулуһабын. Олохтон дуоһуйан, күннэтэ баран иһэбин. Олох диэн наһаа кылгас. Мин икки киһи олоҕун олорорбун билэбин, кэргэним туһугар эмиэ олорор курдукпун. Төрөппүттэрим эрдэ олохтон барбыт буолан, оҕолорбор, сиэннэрбэр оннугу баҕарбаппын, уһун, толору олоҕу олорон аастарбын.

“Интэриниэтинэн үлэлиибин”

—2016 сылга Кытай Хуньчунь диэн мэдиссиинэ статустаах куоратыттан лазернай терапияны аан бастаан Саха сиригэр аҕалбытым, 400 киһи эмтэммитэ. Онтон 2017 сылга аан бастакынан саха ыччаттарын Кэриэйэҕэ үлэҕэ таһаартаабытым. Польшаҕа, Болгарияҕа туристары сырытыннарбытым. 2020 сылга хамсык буолан, үлэ барыта тохтообута, ол да буоллар, Москваҕа, Владивостокка хостелларбын күүскэ үлэлэппитим.

Мин 56 сааспар Владивостокка хостел арынан, үлэбин саҕалаабытым. Оччолорго Саха сиригэр Владивостокка сырыы,

сылаас муора баарын туһунан билбэттэр этэ. Владивостогу туристическай куорат быһыытынан мин арыйбытым диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Сабыылаах куорат этэ уонна массыынаны сүүрдэн аҕалар эрэ дьон сылдьаллара.

Быйылгыттан Хуньчуҥҥа «Лечебный тур+Янзцы+экскурсии+шоппинг» тууру арыйан үлэлэтэбин. Ону сэргэ, Владивостокка хамсаабат баай ааҕынын, 2025 сылтан «Жемчужина России», «Жемчужина Мира» куонкурус Саха сиринээҕи салайааччытын быһыытынан үлэлиибин.

Билигин үлэлиэн баҕалаах дьоҥҥо, сааһыттан тутулуга суох, олус табыгастаах кэм кэллэ дии саныыбын. 21‑с үйэни мээнэҕэ “тиэхиньиичэскэй үйэ” диэн эппэтэхтэрэ буолуо. Социальнай ситимнэргэ ханнык баҕарар үлэни оҥоробун, дьону кытта истиҥ-иһирэх сыһыаны олохтуубун. Биисинэс сыһыантан оҥоһуллар. Үлэһит киһиэхэ өбүгэлэр суолгун арыйан биэрэллэр.

“Эффектная женщина!” диэбиттэрэ

— Куонкуруска туох санааттан кыттыбыккыный?

— Мин куонкуруска кыттыым өбүгэлэрбиттэн сибээстээх диибин. 67 сааспар Сунтаарга С. Зверев‑Кыыл Уолун 120 сылыгар анаммыт ыһыахха анаан, биллэр иистэнньэҥ Варвара Егорова-Дыгыйаҕа сахалыы таҥас тиктэрбитим. Дьэ, суолум аһыллан, Москваҕа «Жемчужина России» куонкуруска кыттарбар, генеральнай дириэктэр Виктор Беззубов бэйэтинэн ыҥырбыта.

Хас биирдии эрэгийиэн бэрэстэбиитэлэ бэйэтин култууратын подиумҥа тахсан көрдөрөрүн, сөптөөх харданы биэрэргин, ханнык матырыйаалтан тиктэрбиккин, о. д. а. олус сэргииллэр эбит. «18‑с үйэтээҕи саха баай дьахталлара дьоро күннэригэр кэтэр көстүүмнэрин 21‑с үйэҕэ саҥардан, дьүһүйэн тигии» диэбиппэр, олус соһуйбуттара. Дьүүллүүр сүбэ “Великолепная! Эффектная женщина!” диэн тылларынан кынаттаабыттара.

Бу куонкуруска элбэх саҥаны арыйдым, наһаа сынньанным, билигин да көтө сылдьар курдукпун.

Сахам сирин Далбар Хотуттара бу маннык ыытыллар куонкурустарга бэйэлэрин үлэлэрин кэллиэксийэтин кэлэн көрдөрөллөрө буоллар, саха эдэр көлүөнэтэ өссө күүскэ сайдыах, омугунан киэн туттара күүһүрүөх, сахалыы саҥатынан, култууратынан омуктарга ураты көстүүлээх буоларын билиниэх этэ.

“Үлэһит киһи олоҕун бэйэтэ оҥостор”

— Эн санааҕар, олох дьоло туохханый?

— Киһи олоҕо олус кылгас, олус эрдэ соҕотох хааламмын, олох куһаҕанын да, үчүгэйин да биир тэҥник сыаналыыбын. «Мин тулаайах, хараҕа суох эбээбэр иитиллибитим, эһиги курдук үөрэхтээҕим буоллар, аан дойдуга батан олоруом суоҕа этэ. Үлэлиир эрэ киһи дьоллоох» диэн ийэм кэс тылын хаалларбыт эбит. Сиэннэрэ ону толорон, Япониянан, Кытайынан, Москванан, Саха сиринэн сылдьан үлэлииллэр.

Олох дьоло диэн дьиэ кэргэҥҥэр истиҥ сыһыан, таптал, убаастабыл, өйөнсүү, өйдөһүү. Мин дьолум: 10 сиэннээхпин. Улахан уол Петр Дьокуускайга, орто уол Дмитрий уонна кырам Антон Москваҕа олороллор. Уолаттарбар: “Билигин эһиги үлэлиир кэмҥит кэллэ, кыаххытын муҥутуур туһаныҥ. Кэм ирдэбилинэн уларыйан иһиҥ, күүскэ хамсаныҥ”,  — диибин.

Сахам сирин үс улахан улууһуттан силис тардарбыттан киэн туттабын: улахан кийиит Сунтаартан, орто кийиит Чурапчыттан, кыра кийиит Тааттаттан төрүттээхтэр. Уолаттарбар, кийииттэрбэр, оҕолорбор тапталым улаатан иһэриттэн дьоллоох ийэбин, эбээбин.

— Үгүс дьон биэнсийэҕэ тахсаат, дьиэҕэ бүгэн олороллор. Кинилэргэ тугу сүбэлиэххиний?

— Хас биирдии биэнсийэлээх оҕолоругар, сиэннэригэр тирэх буолуон, чэгиэн уонна кимтэн да тутулуга суох олоруон баҕарар буоллаҕына, сөптөөх үлэни булан, үлэлээтин, бэйэтин сайыннардын, олохтон дуоһуйдун диэн сүбэлиибин. Олох кэрэтэ арыллан иһэр.

Спортсмен быһыытынан баҕа санаабын толорон, бэйэм дьарыктанан, “Манчаары оонньууларыгар” кыттыбытым. 45 сааспар Майаҕа 5 килэмиэтиргэ Татьяна Жирковалыын бииргэ сүүрэн, спортивнай карьерабын түмүктээбитим.