Михаил Присяжный: «Идэни сөпкө талыы – олоххо табыллыы»

Быйыл Саха сиригэр 8166 киһи биир кэлим эксээмэни туттарара былааннанар. Баһыйар үгүс ахсаана үрдүк үөрэххэ киирэр соруктаах. Эксээмэннэр, үөрэххэ туттарсыы кэмэ чугаһаабытынан сибээстээн итиэннэ абитуриеннар ордук сэҥээрэр ыйытыыларынан СӨ үөрэҕин уонна билимин миниистирин бастакы солбуйааччы Михаил Присяжнайы кытта кэпсэттибит.

Уларыйыылар

– Михаил Юрьевич, быйыл үрдүк үөрэххэ туттарсыыга кэккэ уларыйыылар киирдилэр диэбиттэрэ. Ааҕааччыларбытыгар олортон сүрүн өттүн быһааран биэрэриҥ буоллар.

– Арассыыйа үрдүк үөрэхтэригэр ылыы бэрээдэгэ уларыйда. Саҥа быраабыла кулун тутар 1 күнүттэн олоххо киирбитэ уонна 2027 сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри үлэлиэхтээх. Туох уларыйыылар?

Бастакытынан, куонкуруска кыттар хайысха ахсаана аҕыйаата. Бу иннинээҕи сылларга абитуриент 5 үрдүк үөрэх тэрилтэтигэр хас биирдиитигэр 10-нуу хайысхаҕа сайабылыанньатын биэрэр кыахтааҕа. Быйыл эмиэ биэс үрдүк үөрэх тэрилтэтигэр эрээри, 5 исписээлинэскэ диэри көҕүрээн биэрдэ. Бу үөрэххэ туттарсааччы инники идэтин арыый чопчулаан таларыгар көмөлөһүөҕэ. Ол эрээри, үрдүк үөрэхтэр абитуриент хас исписээлинэһи таларын бэ­­йэлэрэ көрөн уларытан биэрэр бырааптаахтар.

Иккиһинэн, абитуриент хас даҕаны хайысхаҕа эбэтэр үөрэх көрүҥэр (күнүскү, кэтэхтэн) куонкурустаһар түгэнигэр, ордук суолталаахтарын (приоритет) талан бэлиэтиир. Хас да үөрэххэ киирдэҕинэ ордук суолталаахха бастакынан ханнык исписээлинэһи талбытыгар киирэр.

Үсүһүнэн, үөрэххэ ылыыга (зачисление) сөбүлэҥ суох буолла. Бу кумааҕы үлэтин биллэ аччатыаҕа. Билигин абитуриент үөрэххэ ылалларыгар (зачисление) сөбүлэҥ биэрэрэ ирдэммэт. Чопчу хайысхаҕа үөрэнэр баҕалааҕын бигэргэтэригэр аттестатын (куоппуйа буолбатах) аҕалыан сөп.

Ити быйылгыттан киирбит сүрүн уларыйыылар. Ону таһынан, иллэрээ сылтан баар быраабылалар эмиэ оннунан хаалаллар. Холобура, РФ Билимҥэ уонна үрдүк үөрэххэ министиэристибэтэ үрдүк үөрэх тэрилтэлэригэр уонна абитуриеннарга эк­сээмэни талар кыаҕы биэрбитэ. Оскуоланы бүтэрээччи биир кэлим эксээмэҥҥэ (ЕГЭ) физиканы уонна информатиканы туттарар, үрдүк үөрэх бу иккиттэн хайа баала элбэҕин талан куонкурустаһарыгар кыах биэрэр. Өскөтүн физиканы 70 баалга, оттон информатикатын 100 баалга туттарбыт түгэнигэр, үөрэххэ туттарсааччы баала элбэҕин быһыытынан хамыыһыйаҕа информатика түмүгүн көрдөрөр бы­­рааптаах. Бу систиэмэ абитуриент баҕалаах үөрэҕэр киирэригэр улаханнык көмөлөһүөҕэ, оттон университет бастыҥ хандьыдааттары таларыгар кыах биэрэр. Саҥа исхиэмэ, бастатан туран, физика-математика, информационнай технология хайысхаларыгар сыһыан­наах исписээлинэстэргэ суолталаах. Ити курдук кэккэ уларыйыы балачча элбэх.

Аны абитуриент үөрэххэ туттарсарыгар тус ситиһии ааҕыллар испииһэгэ эбиллибитэ. Эриэйтиҥҥэ ГТО кыһыл көмүс бэлиэтэ эрэ буолбакка, үрүҥ көмүс уонна боруонса бэлиэлэр иһин эмиэ баал эбиллэр. Университеттар туох ситиһии иһин баал эбэллэрин бэйэлэрэ быһаараллар: научнай бырайыак, күрэхтэһиилэргэ миэстэлэһии эбэтэр волонтерскай үлэ…

Эбии баал

– ГТО боппуруоһун таарыйбычча, эбии баалы хайдах, кимнээх ылыахтарын сөбүй?

– Эбии баал ааҕыллар ис­­пииһэгэ киэҥ, хас биирдии үрдүк үөрэх кыһата бэйэтэ быһаарар. Төрөппүттэр оҕолоро өссө уһуйаан иитиллээччилэрэ эрдэҕиттэн саҕа­лаан үлэлэһэллэригэр сүбэ­лиэм этэ. Бу барыта мунньуллан, кэлин баал эбэр олимпиадаларга, күрэхтэргэ, тэрээһиннэргэ кытталларыгар улахан уопут, билии саппааһа буолар.

Эбии баал ааҕыллыытын аҕыс көрүҥэ баар: түмүктүүр өйтөн суруйуу, оскуоланы туйгун сыананан бүтэрии, успуор­ка, олимпиадаларга миэстэлэһии, ГТО бэлиэтэ, волонтердар хамсааһыннарыгар кыттыы, анал хайысхалаах (профильнай) кылаастарга үөрэнии, интеллектуальнай уонна айар куонкурустарга миэстэлэһии. Бу барыта туоһулуур докумуоннаах, бигэргэммит буолуохтаах. Тус ситиһии иһин үөрэххэ туттарсааччы 1-10 баалга диэри эбии баалы ылар кыахтаах.

Байыаннай эпэрээссийэнэн

– Байыаннай эпэрээссийэ кыттыылаахтара, кинилэр оҕолоро үөрэххэ киирэллэригэр туох чэпчэтии баарый?

– Былырыын дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ба­­йыаннай эпэрээссийэҕэ ыҥырыллыбыттар дьиэ кэргэттэригэр көрүллэр эбии миэрэлэр туһунан ыйаахха илии баттаабыта. Онно олоҕуран, хомуурга ыҥырыллыбыттар үөрэххэ туттарсар оҕолоругар анал кубуота көрүллүбүтэ. Тустаах федеральнай бэрээдэккэ уларыйыы киирэн, туспа кубуота (отдельная квота) диэн ааттанар. Бу бүддьүөт миэстэтин уопсай ахсаанын 10 бырыһыаныттан кыра буолуо суох­таах. Кубуоталары үллэриини үрдүк үөрэх кыһалара бэс ыйын 1 күнүгэр диэри чопчулуох­таахтар. Холобура, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет туспа кубуотаҕа быһа холуйан 360 миэстэни, Арктикатааҕы култуура уонна ускуустуба института 34 миэс­тэни, Чурапчытааҕы физичес­кэй култуура уонна успуорт института 11 миэстэни тыырабыт диэн барыллаан суоттаан олороллор.

Манна кимнээх хапсалларый? Арассыыйа дьоруойдара, Хорсун буолуу үс уордьанынан наҕараадаламмыттар, байыаннай эпэрээссийэҕэ кыттыбыттар эбэтэр атын судаарыстыбаҕа ыытыллыбыт, биитэр ба­­йыаннай эпэрээссийэ иитинэн байыаннай эбээһинэһи толоро сылдьан өлбүт эбэтэр эмсэҕэлээбит (бааһырыы, эчэйии, контузия) эбэтэр Арассыыйа Дьоруойа, Хорсун буолуу үс уордьанынан наҕараадаламмыттар оҕолоро эбии тургутуута суох (без вступительных испытаний) киирэр кыахтаахтар.

Эбии тургутууну ааһан (вступительное испытание) эбэтэр биир кэлим эксээмэн түмүгүнэн байыаннай эпэрээссийэ кыттыылаахтарын эбэтэр атын судаарыстыбаҕа ыытыллыбыт байыаннай сулууспа­лаахтар, үлэһиттэр оҕолоро  киириэхтэрин сөп.

Идэни талыы

– Аны биэс-алта сылынан үлэ ырыынагар ханнык идэлэр ирдэниэхтэрэй? “Кытылга” хаалбат туһугар хайа хайысханы талар ордугуй?

—Хас биирдии киһи бэлэмин таһымыттан тутулук­таах. Үлэ ырыынагар ордук оробуо­чай исписээлинэстэр уонна бакалавриат бырагыраамалара ирдэниэхтэрэ. Маныаха АйТи технологияларга уонна искусственнай интеллекка олоҕурбут тирэхтээх саҥа идэлэр бырагыраамалара буолуо. Мин санаабар, АйТи сатабыла дойду ха­­һаайыстыбатын ханнык баҕарар салаатыгар туһаныллар, ол салааны сайыннарар кыахтаах. Өрүү үөрэнэр киһи эрэ билиитин-көрүүтүн саҥардан, сайыннаран иһэр, оччоҕо эрэ “кытылга хаалбат” кыахтанар.

Тус сыаллаах үөрэх

 – Өрөспүүбүлүкэ иһи­нээҕи, тас өттүнээҕи үөрэх кыһаларыгар тус сыаллаах (целевое) үөрэххэ туттарсыыга төһө миэстэ көрүлүннэ?

– Үрдүк үөрэххэ бэлэмнэнии иитинэн СӨ Үөрэҕин уонна билимин министиэрис­тибэтэ “Үрдүк үөрэххэ эрэллээхтик киир-2023” абитуриен­нарга уонна төрөппүттэргэ аналлаах онлайн көрсүһүүлэри муус устартан саҕалаабыта. Чэппиэр ахсын Telegram, ВКонтакте, Одноклассники платформаларга Саха сиригэр уонна өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр баар үрдүк үөрэх тэрил­тэлэрин тутар хамыыһыйатын бэрэстэбиитэл­лэрин кытта көрсүһүүлэр буолаллар, абитуриеннар туһааннаах ыйытыыларыгар хоруйдары ылаллар.

Өрөспүүбүлүкэттэн өйөбүллээх тус сыаллаах миэстэни тыырыы билигин сөбүлэһии­гэ сылдьар, бигэргэнэ илик. Былаан хас биирдии салааҕа бырайыактарынан оҥоһуллар. Чопчу сыыппара бэс ыйыгар биллиэҕэ. Онон билиҥҥитэ бу үрдүк үөрэх кыһатыгар бачча миэстэ көрүлүннэ диэн этэр кыаллыбат. Холобура, былырыын, уопсайа, 300-тэн тахса миэстэ этэ.

Саха сириттэн өйөбүллээх тус миэстэ туһунан өрөспүүбүлүкэтээҕи тутар хамыыһыйа туһунан 8(4112)507-927 нүөмэринэн эбэтэр rpkpriem@mail.ru электроннай буос­танан сэҥээрэр ыйытыыларгытын биэриэххитин сөп.