Историяны дьоннор оҥороллор

Соторутааҕыта Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын Алампа саалатыгар  “Старостина Анастасия Тихоновна” диэн саҥа кинигэ сүрэхтэниитэ буолла. 

Блокадаламмыт Ленинград көмүскэлин кыттыылааҕа, Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ, Чурапчы оройуонуттан төрүттээх, бары ытыктыыр, умнубат, киэн туттар, сүгүрүйэр киһибит, улахан буукубаттан суруллар Учуутал Анастасия Тихоновна Старостина дириҥ ис хоһоонноох, хорсун санаа холобура буолар олоҕун туһунан саҥа кинигэ “Сайдам” кинигэ кыһатыгар бэчээттэннэ. Бу – сэрии бэтэрээнэ, Ленин куоратын өстөөхтөртөн көмүскэспит, Чурапчы холкуостарын хоту күүс өттүнэн көһөрүллүүлэрин кыттыылааҕа  Анастасия Тихоновна Старостина туһунан иккис кинигэ буолар.

СӨ Национальнай бибилэтиэкэтэ уонна биир дойдулаахтара-түөйэлэр А.Т.Старостина айымньылаах олоҕун кэпсиир дьоһун быыстапканы тэрийбиттэр.

Кинигэ сүрэхтэниитигэр Чурапчыттан А.Т.Старостина аатынан Түөйэтээҕи оскуола-саад педагогическай кэлэктиибэ (дириэктэр М.В.Новгородова), үөрэнээччилэрэ, Түөйэттэн, Чурапчыттан төрүттээх биир дойдулаахтара, Учуутал үөрэнээччилэрэ, кэллиэгэлэрэ, хаан-уруу аймахтара, өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан студиецтар ыччаттара  уонна көҕүлүүр бөлөх, бу кинигэ тахсыытыгар эппиэттээх дьон – “Сылаҥ” нэһилиэгэ МТ баһылыга Егор Макаров, А.Т.Старостина үөрэнээччитэ Александра Аржакова, хомуйан оҥорооччулар кэлэннэр,  көхтөөхтүк кытыннылар, сүрүн тэрийээччилэргэ — Анастасия Тихоновна кыыһа Саргылаана Николаевна Старостинаҕа, кини дьиэ кэргэнигэр, оҕолоругар-сиэннэригэр көмө-тирэх   буоллулар, кинигэ тахсыытынан эҕэрдэлээтилэр, истиҥ-иһирэх ахтыылары оҥордулар.

Мустубут дьоҥҥо саҥа кинигэни  Национальнай бибилэтиэкэ сүрүн бибилэтиэкэрэ Сардаана Васильевна Алексеева билиһиннэрэн, бу, Ленинград блокадатыттан босхолонуу 80 сылыгар, Улуу Кыайыы 80 сылыгар аналлаах, дириҥ ис хоһоонноох, улахан суолталаах, ааҕааччы бары араҥатын болҕомтотун тардар кинигэ тахсыбытын бэлиэтээтэ.

Киэн туттар биир дойдулаахтарын аатын үйэтитэр сыаллаах саҥа кинигэ күн сирин көрүүтүн биир бастакынан Чурапчы оройуонун Сылаҥ нэһилиэгэ өйөөбүтэ, бары өттүнэн көмөлөспүтэ. Нэһилиэк баһылыга Егор Макаров  кинигэ сүрэхтэниитигэр тыл этиитигэр,  бу улахан историческай суолталаах кинигэ тахсыбытын бэлиэтээтэ.

-История олорор дьиэҕиттэн, дьиэ кэргэҥҥиттэн, төрөөбүт түөлбэҕиттэн саҕаланар… Историяны киһи оҥорор. Киһи туох эрэ суолталааҕы, көдьүүстээҕи оҥорбута, төрүттээбитэ  историяҕа киирэр… Дойдулаах, дьонноох киһи бигэ тирэхтээх буолар, өлөн-охтон биэрбэт, — диэтэ Егор Иннокентьевич.

Үтүө кинигэ тахсыбытынан бар дьону эҕэрдэлээн, бу Саха тыйаатырын Алампа саалатыттан РФ үтүөлээх, саха норуодунай артыыһа, бары ытыктыыр, талааныгар сүгүрүйэр киһибит Анатолий  Николаев тыл этиитэ өйгө-сүрэххэ иҥэн хаалла. Анатолий Павловичка, бу 34 студиецтартан, ыра санаатын толорон,  биллиилээх артыыс буолан, тыйаатыр сыанатыгар үгүс үтүө уобараһы айбыт Анастасия Петровна Ларионованы уонна биллиилээх суруналыыс, суруйааччы үрдүк аатын сүкпүт Георгий Иванович Борисовы кытта Саха тыйаатырыгар бииргэ айымньылаахтык үлэлээбит буолан,  кинилэр доҕотторун дьылҕалара олус чугас.

-Анастасия Тихоновнаны бука бары ураты истиҥ, кэрэ, үтүө санаалаах киһи этэ диэтибит. Мин санаабар, кини саха дьахтарын, саха ийэтин, саха эбэтин эталона буолар! – диэтэ кини.

Анастасия Тихоновна үөрэнээччитэ Александра Аржакова: “Биһиги кыракый Түөйэбит олохтоохторо бу 34 студиец ааттарын үйэтитиигэ олус элбэҕи оҥордулар!”, — диэн  биир дойдулаахтарыгар Түөйэ олохтоохторугар, кинилэринэн киэн туттан туран,   ис-сүрэҕиттэн махтанна.

Бу 34 студиец туһунан кыратык эбии быһааран биэрдэххэ, 1940 сыллаахха Саха сирин араас муннуктарыттан – Хаҥаластан, Мэҥэ-Хаҥаластан, Сунтаартан, Чурапчыттан, Бүлүүттэн, Намтан, Өлүөхүмэттэн, Уус Алдантан, Амматтан, уо.д.а. улуустартан  34 талааннаах ыччат Ленинград куоракка А.Н.Островскай аатына Театральнай институкка артыыс идэтигэр үөрэнэ тиийэн баран, нөҥүө сылыгар  уоттаах сэрии саҕаланан, уолаттар үгүстэрэ Ийэ дойдубутун фашистартан көмүскүү фроҥҥа барбыттара, кыргыттар Ленин куоратын өстөөхтөн көмүскүүргэ туруммуттара…  Кинилэр уустук дьылҕаларын, хорсун олохторун туһунан “Театр. Якутия. Ленинград” диэн кинигэ “Айар” кинигэ кыһатыгар 2023 сылга тахсыбыта. Дьэ бу кинигэ уонна быйыл күн сирин көрбүт “Анастасия Тихоновна Старостина” кинигэ бэчээккэ тахсыыларын көҕүлээбит, этэргэ дылы, өрөспүүбүлүкэни барытын атаҕар туруоран, ахтыылары хомуйсубут, суруйбут-бичийбит, үбүлэниилэрин боппуруостарын быһаарыыга көмөлөспүт, элбэхтик сүүрбүт-көппүт дьонунан,  төһө даҕаны ыраах, суола-ииһэ уустуктардаах буоллар, чахчы да — бу биир кыракый Түөйэ олохтоохторо уонна Түөйэттэн төрүттээх дьон буолаллар! Чахчыта оннук. Историяны дьоннор оҥороллор. Историяны киһи оҥорор!

Оттон Саргылаана Николаевна Старостина – Анастасия Тихоновна кыыһа, бу кинигэ тахсыытыгар уонна уопсайынан студиецтар олохторун сырдатыыга, кинилэр сырдык ааттарын үйэтитиигэ көхтөөх кыттыыны ылбыт дьоҥҥо бука барыларыгар, ааттарын  ааттаан туран, Махтал суруктары, өйдөбүнньүк бэлэхтэри туттарда, дьиэ кэргэнин аатыттан кинигэ бэлэхтээтэ. Кинилэр ортолоругар педагогическай үлэ бэтэрээнэ, РФ үөрэҕириитин туйгуна Валентина Григорьевна Макарова,  талааннаах бэйиэт, буойун-учуутал Алексей Бродников кыыһа, педагог Саргылаана Алексеевна Бродникова, “Сайдам” кинигэ кыһатын дьоҕус кэлэктиибэ, уонна да атыттар бааллар. Ураты махтал тыллара студиецтар оҕолоругар-ыччаттарыгар этилиннилэр.

Кинигэ тахсыытыгар улахан көмөлөрүн иһин истиҥ махтал тыллара Чурапчы улууһун дьаһалтатыгар – баһылык Степан Анатольевич Саргыдаевка, Түөйэ бары олохтоохторугар, Сылаҥ нэһилиэгэр, нэһилиэк  Дьахталларын сүбэтигэр ананнылар.

Истиҥ-иһирэх тэрээһини Түөйэтээҕи Култуура киинин исписэлииһэ Альбина  Черных уонна түөйэлэр биир киэн туттар ыччаттара, Чурапчытааҕы “Айылгы” Култуура киинин исписэлииһэ  Петр Дьяконов иилээн-саҕалаан, бэркэ ыыттылар. Түөйэ оскуола-саадын педагогтара, үөрэнээччилэрэ ылбаҕай ырыаларынан мустубут дьону эҕэрдэлээтилэр.

Дьон-сэргэ ис-истэриттэн долгуйан, кинигэ кэмигэр тахсыбытыттан олус үөрэн, санаа атастастылар, эттилэр-тыыннылар, суруйдулар.

“Дорооболорун, дойдум дьоно! Барыгытыгар барҕа махтал, улахан тэрээhини ыыппыккытыгар! Учууталбыт Анастасия Тихоновна барахсан кэрэ сэбэрэлээх, көнө дьылыгыр  уҥуохтаах, сылаас мичээрдээх, холобур буолар үлэhит, Дойдутун дьоруойдуу көмүскэспит дьиҥнээх буойун- патриот, бэйэтин туhугар олус сэмэй киhи олорон ааспыт. Маннык, холобур буолар олох үйэтитиллибитэ чахчы хайҕаллаах суол! Кинигэ тахсыытын бастакы хардыыларыгар олук уурбут, хамсааhын барарыгар тохтообокко турууласпыт дьоннорунан ытыктыыр эдьиийбит Марина Михайловна уонна балтыбыт Александра Петровна буолаллар. Онон кинилэргэ уонна учууталбыт тапталлаах кыыhыгар Саргылаана Николаевнаҕа ураты истиҥ махтал буолуохтун! Эһиги наhаа маладьыастаргыт!” – диэн санаатын үллэстэр Анастасия Тихоновна биир бастыҥ үөрэнээччитэ, быраас идэлээх Анастасия Пинигина. Оттон биир үөрэнээччитэ, эмиэ быраас идэлээх Л.Е.Аргунова-Чэлгийээнэ учууталыгар хоһоон анаабыт:

“…Ээр-сэмээр учуутал хараҕын

Көрөрбүт чинчийэ одуулаан,

Иһирэх ийэлии истиҥин

Таайбыппыт сүрэхпит сэрэйэн…”

“…Олус да истиҥ, үрдүк таһымнаах тэрээһиҥҥэ сырыттым! Дойдубунан киэн тутуннум, дойдум дьонуттан астынным. Тихоновна үөрэнээччилэрэ наһаа да дьоллоох дьоннор эбит, бу курдук чулуу учууталга, кэрэ киһиэхэ үөрэнэн, уһуйуллан, бары ситиһиилээх дьон буолан олоххо, өрөспүүбүлүкэбит сайдыытыгар кылааттарын киллэрэ сылдьаллар!”.

“Тихоновна киһи быһыытынан, учуутал быһыытынан уобараһа киһини сөхтөрөр, кини уобараһыгар олоҕуран киинэ оҥоруохха сөп эбит!”.

Бу — дьон санаата. Манна даҕатан эттэххэ, Ил Дархаммыт Айсен Николаев өйөөн, быйыл, Улуу кыайыы 80 сылыгар, блокадаламмыт Ленинград көмүскэлин кыттыылааҕа, Чурапчы холкуостарын Хоту көһөрүллүүлэрин кыттыылааҕа, Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ, Учуутал Анастасия Тихоновна Старостина туһунан киинэ уһуллуута саҕаланыаҕа, диэн үтүө сонуну иһиттибит.

 Анастасия Тихоновна дьылҕатын туһунан “Сиргэ түспүт  түөрэҕинэн…” диэн бастакы кинигэ 2015 сыллаахха тахсыбыта. Оттон 2021 сыллаахха бэчээттэммит  “Үс моһолу туораан” диэн, кини чулуу үөрэнээччитэ, сэрии тулаайаҕа, хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа, “Челябинскай-40” бэтэрээнэ, ССРС уонна РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, учуутал Григорий Константинович Макаров олоҕун туһунан кинигэҕэ  итиэннэ 2023 сылга күн сирин көрбүт, 1940 сыллаахха Саха сириттэн Ленинградка артыыс идэтигэр үөрэнэ барбыт 34 студиец туһунан “Театр. Якутия. Ленинград” диэн кинигэҕэ Анастасия Тихоновна Старостина туһунан эмиэ дьоһуннаах матырыйааллар бааллар.

Татьяна МАРКОВА