«Медвежьи острова» архипелагы ЮНЕСКО испииһэгэр киллэриэхтэрин баҕараллар

Кэнники сылларга өрөспүүбүлүкэбитигэр элбэх археологическай хаһыылар ыытыллаллар. Быйыл сайын «Медвежьи острова» архипелаг арыыларыгар ураты эспэдииссийэ үһүс төгүлүн ыытыллыбыта. Бу туһунан пресс-кэмпириэнсийэ буолла.

Аркадий Семенов, «Өлүөнэ очуостара» национальнай паарка салайааччыта:
— Бу иннинээҕи икки эспэдииссийэ түмүгэ быйыл көһүннэ. 2021 сыллаахха бастакы эспэдииссийэ буолбута. Бу «Медвежьи острова» үрүҥ эһэлэр төрүүр-үөскүүр ураты сирдэрэ. Биир да нэһилиэнньэлээх пуун суох, айылҕата чөл, кыыла-сүөлэ элбэх буолан, эһэлэр сыалаахтар, эмистэр. Биһиги пааркабыт заповеднига буолуоҕуттан, бастакы сылыгар былыргы эскимостар олорбут өтөхтөрүн булбуппут. Булумньу сыаннаһын археологтар кэпсиэхтэрэ. Былырыын иккис эспэдииссийэ ыытыллыбыта. Быйылгы үлэ өссө үчүгэй түмүктээх буолла. Түҥ былыр маннык тыйыс усулуобуйаҕа дьон олорбутун дакаастыыр булумньулар. Учуонайдар, экологтар бииргэ чинчийэр үлэбитин салгыахпыт. «Медвежьи острова» үрүҥ эһэлэр төрүүр арыыларын быһыытынан уонна түҥ былыргы дьон олохсуйбут түөлбэлэрин быһыытынан ЮНЕСКО аан дойдутааҕы эбийиэктэрин испииһэгэр киллэрэргэ докумуоннарын түһэриэхпит. Маннык икки киритиэрийинэн түһэриллибит сир суох.

Михаил Присяжнай маннык эспэдииссийэ олус ыраах сиргэ буоларынан, ыарахан сыаналаах диэн бэлиэтээтэ, бары партнердарга махтанна. Бу наукаҕа аан дойду таһымнаах чинчийии, арыйыы буоларын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Салгыы булумньулары үөрэтии, чинчийии үлэтэ саҕаланна.

Виктор Дьяконов, Арктикатааҕы научнай-чинчийэр киин сүрүннүүр научнай үлэһитэ, РАН Сибиирдээҕи салаатын Археологияҕа, этнографияҕа институтун ыстаарсай научнай үлэһитэ: 
— «Медвежьи острова» архипелагка киирэр 6 арыы Халыма өрүс баһыгар муораҕа бааллар, Семен Дежнев саҕаттан биллэллэр. 100 сыллааҕыта Норвегия учуонайдара кыстаабыттара, сааһыары былыргы дьон олорбут сирдэрин, дьиэлэрин булбуттара. 30-с сыллартан сэбиэскэй полярнай ыстаансыйа үлэлээбитэ. Бастакы археологическай эспэдииссийэ 1995 сыллаахха учуонай Юрий Мочанов салайыытынан тэриллибитэ. Кинилэр эмиэ гарпуннары, быһахтары булбуттара. Заповедник буолуоҕуттан, хас да эспэдииссийэ тэрилиннэ. Үс сыл иһигэр Крестовскай уонна Түөрт остуолбалаах диэн улахан арыыларга дьон олоро сылдьыбыт 10 сирин булбуппут.

Хоту дойдуга буор холомо дьиэлэрин акылаата, эскимостар туттубут маллара олус бэркэ хараллыбыттар. Эскимостар төрүттэрин бүтүн гарпуннарын булбуппут. Маннык муос гарпуннары кинилэр эрэ оҥороллоро. 6-11-с үйэтээҕи гарпуннары Аляскаттан булан тураллар. Биһиги элбэх керамика үлтүркэйин, иҥиир саптаах тириилэри, оҕо оонньуурдарын, о.д.а. булбуппут. Тимир маллары тутталлар эрээри, бэйэлэрэ уһаарбаттар, хантан эрэ атастаһан ылаллар эбит.

Радиоуглероднай анаалыс түмүгэ билиннэ. 1-5-с уонна 10-12-с үйэтээҕи диэн быһаарылынна. Бу хоту дойдуга олорон, муора кыылларын уонна үрүҥ эһэлэри бултаһыыга улахан үөрүйэхтээх, ураты култууралаах, олоххо күүстээх тардыһыылаах дьон эбит.

Эспэдииссийэ кыттыылааҕа, эдэр учуонай Константин Старков хайдах усулуобуйаҕа олорбуттарын кэпсээтэ. Дьиэ, баанньык, тэлэбиисэр, интэриниэт кытта баара диэн эттэ. Бу кордоннары «Өлүөнэ очуостара» национальнай паарка туттарбыт. Арай, кураан буоллаҕына, иһэр уу тиийбэтэ атахтыыр. Ол иһин суунарга-тараанарга ардаҕы кэтэспиттэр. Үрүҥ эһэлэр арыыга көҥүл сылдьаллар, кэлэн бараллар, ол эрээри тот буолан, дьоҥҥо саба түһэ сатаабаттар эбит. Бастакы эспэдииссийэ кэмигэр дьиэ суох буолан, балааккаҕа олорбуттар, ол кутталлаах эбит.

Нуучча географическай уопсастыба Саха сиринээҕи салаатын салайааччы Дмитрий Соловьев 112 сыл устуоруйалаах тэрилтэтин туһунан кэпсээтэ. Кинилэр эспэдииссийэҕэ быһаччы кыттыыны ылбыттара. Грант көмөтүнэн саҥа эспэдииссийэлэри ыытыахха сөп.

Маны тэҥэ, археологтар Дьокуускай куорат пааркатыгар неолит үйэтинээҕи былыргы дьон олорбут сирдэрин булбуттарын туһунан кэпсээтилэр.