Оҕобун иккистээн төрөппүт курдук санаммытым…

Эрэдээксийэҕэ Нюргуяна Авксентьевна уонна Марина Николаевна диэн икки ийэ кэлэн олороллор. Кыһалҕа ситимниир дииллэринии, бу икки ийэ эдэркээн оҕолоро аармыйаҕа сулууспалыы сылдьан хантараак түһэрсэн Украинаҕа байыаннай эпэрээссийэҕэ тиийбиттэр… Ийэ сүрэҕэ туохтааҕар даҕаны уйаҕас. Бу икки ийэни кытта кэпсэтэ олорон, кинилэр бу ааспыт сыл алта ый устата төһөлөөх дууһа моруута буолбуттарын, түүн харахтарын симпэтэхтэрин, төһөлөөх дууһалара, сүрэхтэрэ аймаммытын кэпсээн, истэ олорор киһини, миигин, сүрдээҕин уйадыттылар. Ийэ сүрэҕэ өрүү оҕотугар. Бу суруйууну мин оҕолорун байыаннай эпэрээссийэҕэ ыыппыт ийэлэр барахсаттарга аныыбын. Кинилэр эрэ билэн эрдэхтэрэ, оҕону атаарыы, суохтааһын уонна ахтылҕан куруһун. Оо, ардыгар кутурҕан ынырык сураҕын… Ийэ барытын сүрэҕин иһинэн аһарар аналлаах буоллаҕа…

Биир түгэн биһиги сибээспитин быспыта…

 Нюргуяна Авксентьевна эдэр ийэ. Кини харахтарыгар ийэ утуйбатах түүннэрин санаарҕабыла, сүрэҕин түгэҕэр кистээбит чуумпу аймалҕана көстөр. Байыаннай балаһыанньа кини олоҕор хайдах саҕаламмытын маннык кэпсээн саҕалаата:

— Мин икки оҕолоох ийэбин. Улахан уолум 25 саастаах, кырам —11. Улаханым университеты бүтэрэн баран былырыын от ыйыгар аармыйаҕа барбыта. Оҕобун кытта куруук суотабай сибээс нөҥүө билсэ-көрсө олорбуппут. Арай тохсунньуга соһуччу уолум эрийэн байыаннай чааһынан бүттүүн көһөн, бары тиэхиньикэлэрин илдьэ Белоруссияҕа учениеҕа баран эрэрин иһитиннэрбитэ.  Икки нэдиэлэ устата айаннааннар Брянскай куорат нөҥүө Белоруссияҕа тахсыбыттар этэ. Онно «Союзная решимость-2022” диэн байыаннай учение буолбут этэ, олунньу 20 күнүгэр бүппүтэ. Төттөрү айаннаан эрэбит диэн үөрэн-көтөн эрийэ сылдьыбыта. Ол тухары санаам бөҕөх, тугу даҕаны сэрэйбэккэ олордохпуна, уолум айаннаан иһэн аара Брянскай куоракка тохтоон олунньу 23 күнүгэр эрийбитэ уонна биһигини сарсын Укранина сиригэр-уотугар киллэрэр буоллулар диэбитэ. Ол  саҕана оҕобун көрбөтөҕүм сыл аҥаара буоллаҕа дии. Сэрии буолаары гынна диэн миигин сэрэппитэ. Наһаа соһуйбутум уонна оҕобор: «Буолбат, кыраныыссаҕа илдьэллэрэ буолуо”, — диибин. Эрдэ кыралаан сурахтар бааллара эрээри, хайдах да итэҕэйбэтэҕим. Көннөрү кыраныыссаҕа илдьэн Арассыыйа сирин-уотун харабыллыыллара буолуо эрэ дии саныырым. Сарсыҥҥы күнүгэр РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин  байыаннай эпэрээссийэ туһунан иһитиннэрбитэ. Ол күнтэн ыла оҕом сибээстэн сүппүтэ. Эрийэн көрөбүн, төлөпүөнэ арахса сылдьар. Дьэ, мин манна испэр чуумпу мучумаан саҕаланна. Оҕобун кытта ити курдук биир түгэнинэн сибээспит быстан хаалбыта. Туох да биллибэт да, иһиллибэт да.

«Саха хоһууннара» бөлөҕү тэрийбиппит

— Мин күөх экраҥҥа сонуннары истэ, көрө сатыыбын. Оҕобут байыаннай чааһын, ханан баалларын да билбэппит. Түүл-бит курдук олунньу бүппүтэ. Бэйэбит кыһалҕабытын кытта бэйэбит эрэ хаалан хаалбыт курдук этибит. Тугу эрэ тобулар туһуттан бассаап ситимигэр «Саха хоһууннара” диэн бөлөх арыйбытым уонна дьону киллэртээн саҕалаабытым. Төрөппүттэр сыыйа булсан, бөлөххө кииритэлээн барбыттара. Билигин бөлөхпүтүгэр 73 төрөппүт баар. Ити курдук, биирдиилээн төрөппүттэр сибээскэ тахсан, суруйсан, уопсай балаһыанньа хартыыната сыыйа ойууланан тахсан испитэ. Оҕолорбут Украинаҕа сылдьалларын онно дьэ, билбиппит. Ити иннинэ биһиги тугу да билбэккэ, оҕолорбут тыыннаахтар дуо, ханна, тугу гына сылдьаллара буолла диэн ыар санааҕа баттата сылдьыбыппыт. Кулун тутар бүтүүтэ «Үс түмсүүнү” кытта сибээстэһэн, кинилэр сүбэлэрин истэн, төрүт сахалыы итэҕэлбитинэн алаадьылаан, алгыска сылдьыбыппыт. Омуннаан эттэххэ, аҕыйах хонон баран оҕолорбут биир-биир сибээскэ тахсан саҕалаабыттара. Арай, санаабытыгар, алгыспыт көмөлөспүт курдуга.  Биһиэхэ биир бастакынан көмөҕө тахсыбыт киһинэн ыччат миниистирэ Петр Шамаев буолар. Кинини көрсөммүт уйулҕа үлэһиттэрин булан, онно сылдьан өй-санаа өттүнэн көмө ылбыппыт. Тууйулла сылдьыбыт санаабытын дьэ аһан, санаабытын үллэстэн, төһөлөөх кэҥээбиппит буолуой. Бу иннинэ сатаан саҥарар да кыахпыт суоҕа. Тугу эбит этээри гынныбыт даҕаны, куолайбытыгар хомуок туора турара… Петр Витальевич  биһигини Авдонины кытта көрүһүннэрбитэ, биир уолу Арассыыйа кыраныыссатыгар госпитальга сытарын дойдутугар аҕалтарары үбүлээбитэ. Туох кыһалҕа үөскээтэ даҕаны, биһиги ыччат кинини кытта сибээстэһэн иһэрбит. Аны туран, сайын устата ыһыах, араас үөрүүлээх тэрээһин бөҕө ыытыллыбыта. Биһиги, оҕолорбут сэриигэ сылдьар дьон, “туох айылаах бырааһынньыктаан хааллыгыт” диэхпитин баҕарарбыт. Ити кэмҥэ хаста даҕаны “груз-200” Саха сиригэр кэлбитэ…

Күндү да этэ үс мүнүүтэ…

— Олунньу ыйтан сибээстэн сүппүт оҕом арай муус устарга эрийэн «ийээ” диэбитэ. Мин дөйө таалан балачча саҥата суох турдум быһыылааҕа. Онтон оҕом эрийэр дии диэн уһуктубут курдук буолбутум. Бастаан куолаһын билбэтэҕим. Бириэмэбит араастаһар буолан биһиги, төрөппүттэр,  аны үс мүнүүтэ кэпсэтиэхтээх түгэммитин куоттарыахпыт диэн түүннэри маныыр буолбуппут. Оҕолорбут кэпсэтэр үс мүнүүтэлэрэ күндү да буолара…

Ийэ сүрэҕэ куһаҕаҥҥа итэҕэйбэт…

— Балаҕан ыйын ортото дьэ, дьон бары уопсай байыаннай балаһыанньаны өйдөөбүтэ. Айманыы, суһал байыаннай эпэрээссийэҕэ ыҥырыы саҕаламмыта… Билигин өйөбүл, болҕомто улахан. Ол эрээри, сураҕа суох сүтүү элбии турар, оҕолору көрдүүргэ ыарахаттар бааллар. Төрөппүттэр барахсаттары киһи хайдах уоскутуон билбэт. Улууска олорор ийэ күн бүгүнүгэр диэри оҕотун күүтэр. Оҕото сэрии саҕаланыытыгар сураҕа суох сүппүтэ… Баҕар, кини туох да үлэ ыытыллыбат курдук саныыра буолуо. Ол эрээри, ийэ сүрэҕэ барахсан куһаҕаҥҥа итэҕэйиэн баҕарбат буоллаҕа. Саамай киһи хараастара, бу оҕолор оскуоланы бүтэрээт аармыйаҕа сулууспалыы тиийэн баран хантараагынан байыаннай эпэрээссийэҕэ тиийбиттэрэ буолар. Бу сураҕа суох сүппүт уолаттарбыт бары эп-эдэр оҕолор. Орто саастара 23. Саамай кыралара 18 саастаах. Түөрт оҕолоох ийэ улахан уола. Ийэ барахсан «көрбөтөх буоламмын итэҕэйбэппин” диир.

Оҕобун иккистээн төрөппүт  курдук санаммытым…

— Оҕом алта ый устата сэрии хонуутугар сылдьан баран Украинаттан тахсарын истээт, көрсө барбытым. Эмискэ баҕайы хомуммутум даҕаны айанныы турбутум, атырдьах ыйыгар этэ. Украина кыраныыссатыгар, Валуйкаҕа 20 км тэйиччи турар Уразово дэриэбинэҕэ эшелоннар тахсан турар сирдэриттэн түүн уон биир чааска кэлбитэ. Киинэ диэн сымыйа, түүн уон биир чааска хабыс-хараҥаҕа ып-ырыган, хап-хара оҕом сыыһа барахсан такситтан тахсан кэлбитэ… Утары сүүрэн тиийэн куустуһан баран ытаһа-ытаһа турбуппут…Оо, ол күн оҕобун иккистээн төрөппүт курдук санаммытым…

Модьураан, күүрэн хаалбыт этэ…

Нюргуяна Авксентьевнаны кытта кэлбит иккис ийэ Марина Николаевна бастакы көрүүгэ тоҥуй соҕус, элбэҕи кэпсээбэт курдук этэ. Ол эрээри, ийэ барахсан барытын сүрэҕин түгэҕэр сөҥөрөн илдьэ сылдьаахтыыр эбит. Кини аргыый наллаан оҕотун сэрии толоонуттан көрсүбүт күнүттэн саҕалаан кэпсээтэ.

— Оҕом атырдьах ыйыгар кэлбитэ. Билигин үөрэнэ сылдьар. Бастаан оҕобун көрөн баран наһаа соһуйбутум. Модьураан, ис иһиттэн эттиин-сиинниин күүрэ сылдьар курдук этэ. Билигин дьиэтигэр кэлэн аматыйда. Оҕолорбут истэригэр, уйулҕаларыгар тугу тута, саныы сылдьаллара буолла диэн испэр саныыбын ээ. Биир да күн өрөөбөккө, киһилии аһаабакка-сиэбэккэ, тоҥмуттара-хаппыттара элбэх буоллаҕа. Утуйар, сытар усулуобуйалара суох, быраҕыллыбыт дьиэлэринэн хоно сылдьыбыттар этэ. Оо, кэпсээтэххэ элбэх буоллаҕа, бастаан барааччылар таҥастара-саптара мөлтөҕө, тугу кэтэ сылдьалларынан, турар бэйэлэрэ эрэ барбыттара.

21  сааһын сэрии толоонугар көрсүбүтэ

— Кэлин быһыта-орута кэпсииринэн, саамай ыарахана, киһи утуйбакка сылдьара эбит. Аны туран, байыаннай дьайыыга сылдьар дьоҥҥутугар олох эрийимэҥ дииллэр. Саамай улахан өстөөх төлөпүөн буолар. Киһи ханна сылдьарын барытын көрдөрөр эбит. Кэлбиттэрин утаа Мэдиссиинэ киинигэр эмтэнэ, чөлгө түһэринэ киирбитэ уонна хас да күн устата утуйбута. 21 сааһын сэрии толоонугар көрсүбүтэ, оҕом туһугар үрдүк айыылартан көрдөһөрүм. Төрөппүттэр бассааппыт ситимин бөлөҕөр күннэтэ санаа атастаһан, кыра да сонуну истиһэн бэркэ кэҥиирбит. Арай биири бэлиэтиэхпин баҕарабын, байыаннай дьайыыга бары олус эйэлээхтэр, харыстабыллаах сыһыаннаахтар эбит. Омугунан арахсыы суох. Түмүккэ, ийэлэргэ туһаайан этиэм этэ, биһиги, ийэлэр, оҕолорбут тустарыгар санаабыт бөҕөх буолуохтаах. Кинилэргэ итэҕэйиэхтээхпит, тулуйуохтаахпыт уонна куһаҕаны саныа суохтаахпыт. Оҕолорбут кыайыылаах эргиллэн кэлэллэригэр итэҕэйиэхтээхпит!

Ульяна ЗАХАРОВА.