Олох очурдара: Аанчык дьылҕата

Аанчык бүгүн дьиэтигэр эмиэ соҕотох кэриэтэ, остуолугар умса түһэн олорон ааспыт олоҕун эргитэ санаан, уйаара-кэйээрэ суох ытаата. Бэйэтин аһыммыта дуу, табыллыбатах дьылҕатыгар абатыйбыта дуу, чугас дьонуттан хомойбута дуу…

Маҥнайгы таптал

Бүгүн тыалтан уоттара баран, Аанчык киэһээҥҥи ыамыттан киирэн чүмэчи уотунан соҕотоҕун үүттээх чэйи ыймахтыы олорор. Соҕотох буолан аһыах санаата кэлбэт. Уоппут кыра да тыал аайы барар буолла, быйыл сайыны быһа сордууһук быһыылаах диэн сэрэйдэ. Хата, чүмэчи сыыһын булан уматта. Лаампа уотугар холоотоххо, бэрт мөлтөхтүк сырдатар. “Ама, мин олоҕум бу чүмэчи уотун курдук мөлтөхтүк тыган баран, сыыйа умуллан хаалыа дуо?” диэн санаа охсуллан ааста. Устунан оскуолатааҕы сылларын, олоҕун барытын эргитэ санаата.

Оскуоланы бүтэрэр сылыгар хайдах этэй… Маннык эрэ дьылҕа суруллан турар диэн сэрэйбэтэҕэ чахчы. Хас биирдии кыыс курдук сырдык, ыраас ыралааҕа. Оскуоланы бүтэрэригэр ийэтэ эрдэттэн сырдык күөх матырыйаал атыылаһан, ураты ырбаахы тикпитэ. Саҥа ырбаахытын кэтэ охсоору, ол күнү кэтэстэ да этэ. Чугас дьүөгэтигэр Таанньыскаҕа эрэ көрдөрбүтэ.

Бүтэһик чуораан күнүгэр сарсыарда бэрт эрдэ туран, оҥостон, симэнэн оскуолаҕа тиийбитэ. Санаатыгар кэрэттэн кэрэ көстүүлээх кини эрэ этэ. Бүтэһик чуораан кэнниттэн бииргэ үөрэнэр доҕотторун кытта бохуоттуу барбыттара, киэһэ бары тутуспутунан дискэтиэкэҕэ тиийбиттэрэ. Уон сыл бииргэ үөрэммит Сергейин, дьэ манна бэлиэтии көрбүтэ. Устунан тутуспутунан үөрэххэ барбыттара, иккиэн атын-атын СПТУ-га киирбиттэрэ. Ол эрээри, Аанчык ситэ үөрэммэтэҕэ, ыарытыйар буолан үөрэҕин быраҕан кэлбитэ. Уол салгыы үөрэнэ хаалбыта.

Ыал буолуу

Дьиэтигэр төннөн кэлбит кыыс үлэ була охсубатаҕа. Ийэтигэр ынахха көмөлөһө, сыыйа атыыһыттар куурустарын бүтэрэн, олохтоох маҕаһыыҥҥа үлэлээбитэ.

Сергей ыал буолан эрэрин дьүөгэтэ Таанньаттан истибитэ. Онно хомойдо да этэ. Баар-суох эрэнэр киһим таҥнарыа эрэ дии санаабакка сырыттаҕына, күннээх халлааҥҥа чаҕылҕан кэриэтэ охсубута.

Эһиилигэр Сергей ойоҕун, кырачаан оҕотун кытта дьонугар күүлэйдии тиийбитэ. Биир үтүө күн Аанчык киэһээҥҥи ыамыгар сырыттаҕына, кэтэҕэр бэрт билэр куолаһа: “Аанчык, дорообо!” — диэн соһуппута. Кыыс көннөрү дорооболоспута эрэ. Кэлэйбитэ оччо буолан уонна дьон көрүө, ойохтоох киһини иирдэр диэхтэрэ дии санаан, улаханнык кэпсэтэ барбатаҕа. Сергей биир алҕас түүнтэн ойоҕо хат буолан хаалбытын, онон кэргэн ыларга күһэллибитин эҥин туһунан быһаара сатаабыта да, Аанчык буолар буолбутун, аны кэлэн ааспыты эргитэр табыллыбатын, кинини таптаабатын эппитэ. Улахан кэпсэтии тахсыбатаҕа.

Ити түгэн кэнниттэн үс сыл буолан баран бэйэтиттэн үс сыл аҕа Димаҕа кэргэн тахсан икки оҕоломмута. Ийэ киһи барытын бүтэйдии сэрэйэ, атын киһи көрбөтүн таба көрө сырыттаҕа, таптаабат киһигэр кэргэн тахсыма диэн сүбэлээн көрбүтэ да, ылымматаҕа. Саамай сүрүнэ, кини миигин таптыыр дии саныыра. Ол эрээри, дьылҕа тыйыһын, бэйэтэ туспа сокуоннааҕын, киниэхэ тугу суруйан олорорун оччолорго оҕочоос Аанчык билбэт этэ. Аҕыйах киһилээх уруу тэрийбиттэрэ. Үс оҕолоох ыанньыксыт, соҕотох ийэтиттэн онтон атыны эрэйбэтэҕэ даҕаны. Дима дьоно Аанчыгы хара ааныттан ахсарбатахтара, үөрэҕэ суох, ыанньыксыт оҕото диэн ааттыылларын дөрүн-дөрүн истэрэ эрээри, истибэтэх курдук туттара.

Оспот баас

Аанчык утуу-субуу уоллаах кыыс оҕоломмута. Эдэр ийэ үлэлээбэккэ оҕолорун көрөн олорорго күһэллибитэ. Бэтэринээр үөрэхтээх кэргэнэ сопхуос эстибитин кэннэ үлэтиттэн уурайбыта, кэтэх тыраахтарынан дьоҥҥо кыралаан өҥө оҥороро да, оччолорго үгүстэр иэс дииллэрэ эбэтэр “үрүҥүнэн” төлөһөллөрө. Дима сыыйа арыгыга сыстан барбыта. Аанчык этэн көрдөҕүнэ, сылайбыт-элэйбит, кини эрэ үлэлиир, дьонун иитэн-аһатан олорор аатырара. Өрүү түүн үөһүн саҕана кэлэрэ. Биир утуйбатах түүн кэнниттэн Аанчык сарсыарда туран кытаанахтык кэпсэтэргэ санаммыта.

Сарсыныгар эрдэ туран бэрт эрэйинэн инчэҕэй маһынан оһоҕун оттон баран Диманы уһугуннаран көрбүтэ да, турар кыаҕа суох сытара. Кэпсэтиэххэ, салгыы маннык олорорбут табыллыбат диэн эппитин, киһитэ кэпсэтэр баҕата суоҕун биллэрбитэ. Кэтэһэ сатаан баран кыыһырбыт омунугар суорҕанын эһэ тардан ылбыта уонна бу сылларга мунньуллубут санаатын барытын тоҕу тэбээн кэбиспитэ.

Дима эбиэт кэнниттэн туран кырапыынтан тымныы уу куттан иһэн баран саҥата суох тахсан барбыта.

Киэһэ соччото суох туруктаах, настарыанньалаах кэлбитэ. Хара ааныттан быһаарсар санаалаах киирбит этэ. Оҕолоро уһуйааҥҥа сылдьаллара. Киирээт даҕаны сарсыардааҥҥы түгэни санаппыта, Аанчык тоҥуйун, ол иһин күүлэйдиирин туһунан эппитэ. Аанчык утары саҥарыах курдук буолан эрдэҕинэ, сирэйгэ охсубута. Кыыс барахсан эрэйдээх-буруйдаах олоҕо мантан ыла саҕаламмыта. Эрэ буолуохсут иһэн кэлэ-кэлэ сылтах көрдүүр идэлэммитэ. Арахсыах диэн этэн көрбүтүн букатын ылымматаҕа. Уола улаатарын саҕана ийэтин көмүскэһэн көрөөхтүүрэ да, икки миэтэрэ кэриҥнээх киһини хантан тутуой. Ол сылдьан кырачаан уол да аҕатыттан дьарыллара үксээбитэ, сыыйа майгыта-сигилитэ уларыйан барбыта.

Уол ийэтигэр, атын сиргэ көһөн барыахха диэн этэрин, эбэҥ сааһырда, кинини көрөр ытык иэспит уонна дьиэбитин-уоппутун, сүөһүбүтүн эһэн ханна барыахпытый диэн аккаастанара. Оҕолор түүнүн утуйбакка, күнүһүн оскуолаҕа тиийэн утуйа олорор түгэннэрэ үксээбитэ. Уоллара устунан соччото суох оҕолору кытта суксуруһан, маҥнай табаҕы боруобалаабыта, сыыйа арыгыны иһэн тутуллубута. Ийэ барахсан сүрэҕэ ытырбахтыыра да, тугу даҕаны гынар кыаҕа суоҕа, сүбэлээн көрөрүн уола улахаҥҥа уурбат этэ, оттон-мастан тардыһан оскуоланы бүтэртэрэр баҕалааҕа эрээри, нэһиилэ 9‑с кылааһынан түмүктээбитэ. Улуус киинигэр үөрэххэ киирбитэ да, сыл буолбатаҕа, уопсайтан, онтон үөрэҕиттэн үүрүллүбүтэ. Дьокуускайга олорор кыыһа ийэтин бэйэтигэр ыҥырарын, аны кэлэн саас да ыраатта, олоҕум иккистээн эргийбэт диэн куруук аккаастанар.

Билигин уоллара ийэтин, аҕатын сүнньүгэр олорор. Ыйга биирдэ-иккитэ хотоҥҥо тахсан көмөлөспүтэ буолар. Биир киэһэ Аанчык киэһээҥҥи ыамыттан хойутаан киирбитэ, уола кэлэн олорор, сирэйэ-хараҕа буорайбыт, онон-манан дьукку барбыт. Ийэтэ сааһыран эрэрин, үлэни ыарырҕатар буолбутун, саатар хотонтон ынах сааҕын таһаарарга көмөлөспөккө аһыы утаҕынан эмсэхтэнэрин туһунан мөҕөр, ааттаһар икки ардынан эппитигэр: “Мин өйдүөхпүттэн быһа ынаххын эрэ саныыгын. Оҕо сылдьан аҕабыттан арахсан атын улууска көһөн барыахха диэн төһөлөөх көрдөспүтүм буолуой. Үйэҥ тухары ынахтарыҥ кутуруктарын манаан олороҕун. Мин олохпун алдьаппыт эн бааргын!” — диэн хаһыытаат ийэтин үрдүгэр түстэ. Аҕалара буолуохсут оронтон турар да кыаҕа суох сытар. Дьиэҕэ буола турар хаһыыны-ыһыыны, хата, ыаллыы олорор дьүөгэтэ Таанньыска истэн киирэн быыһаата.

Аанчык эринээҕэр уолуттан ордук хомойдо. Арай, эриттэн эрдэ арахсыбыта буоллар, арай, кэргэн тахсыбатаҕа буоллар… Биэс уонун эрэ ааспыт дьахтар остуол иннигэр саҥа таһаарбакка, чүмэчи уотугар санна эрэ ибигирии олордо…