ОЛОХ ОЧУРДАРА: Аҕа сүрэҕэ

“Аҕаҥ биһигини кытта олорор буоллаҕына, айка, мин мантан барабын…”  — диэн эдэр дьахтар умайыктанар саҥатыттан оҕонньор уһуктубута. Бу кини соҕотох күҥҥэ көрбүт биир уолун кэргэнэ, кийиитэ Кисиэнньэ саҥарар этэ. Оҕонньор кэргэнэ өлбүтүн кэннэ сүөһүтүн эһэн баран киин сиргэ, куоракка уолугар кэлбитэ.

Кэлбитэ да үһүс ыйа. Кэргэнэ баарына иккиэн өйөһөн бэркэ олорбуттара. Оҕонньор кэргэнин сүтэрбит бастакы күннэригэр дьиэтин-уотун тутан салгыы олорор санаалааҕа. Онуоха аймахтара, доҕотторо бары даҕаны кинини “Хайа, хайдах соҕотох олоруоххунуй, уолгар куоракка киирэр буоллаҕыҥ” диэн дьылҕатын быһааран кэбиспит эбиттэр. Уола даҕаны Айсен ону утарбатаҕа. Аҕатын, алта уонун лаппа ааспыт киһини, оттуллар оһохтоох тыа сирин дьиэтигэр хаалларыан баҕарбатаҕа. Дьон бары оҕонньору куоракка кэлэн далбарга, маанытык олорорун ыралаабыттара. Оттон оҕонньор барахсан онто суох сүтүктээх сүрэҕэ манна кэлэн уоскуйуохтааҕар ордук муунтуйбута…

Таптал

Оҕонньор эдэр сылдьан кэргэнин Саргыны кытта тыаҕа биир пиэрмэҕэ үлэлии сылдьан билсэн холбоспуттара. Дьиэ-уот туттан ньир-бааччы олохторо саҕаламмыта. Бастаан кыыстаммыттара. Ол эрээри Дьылҕа Хаан хайдах биэрбитин курдук кыракый кыысчааннарын төттөрү ылбыта. Ол кэннэ биир уонча сыл буолан баран уоллара Айсен төрөөбүтэ. Сүтүк кэнниттэн хойутаан төрөөбүт мурун бүөтэ уолчаан үрдүнэн үрүҥ чыычаах көппөт этэ. Бэйэбит курдук үөрэҕэ суох буолуо дуо диэн уолларыгар туох баар кыһамньыларын ууран үөрэттэрбиттэрэ, ийэ, аҕа истиҥ тапталын иҥэрбиттэрэ. Үрдүк үөрэх кыһатын бүтэрэн баран, уоллара куорат мааны кыыһын кэргэн ылбыта. Үргүлдьү онно үлэлии хаалбыта. Оҕонньордоох булбуттарын-талбыттарын барытын уолларыгар кэһии гынан, баһыылкалаан ыыталлара. Оттон сиэн оҕо минньигэс сыта хас да сыл устата кэлбэтэҕэ. Ол курдук оҕонньор кэргэнэ Саргы сиэн минньигэс сытын билбэккэ, олус соһуччу сүрэҕэ тохтоон олохтон барбыта. Ол күнтэн баара-суоҕа биир сыл ааста. Тапталынан иитиллибит уоллара тыа сиригэр улааппыт оҕо курдук буолбатах. Дьиэтигэр аҕата бэлэмнээбит минньигэс аһылыгар да кыһаммат. Оттон кэргэнэ төрүкү да сатаан аһылыгы астаабат дьахтар эбит. Үлэ кэннэ тута дьарыгар ыстанар эбит. Онон оҕонньор куоракка кэлиэҕиттэн соҕотох туран аһыыр, соҕотох аһаан баран утуйар. Таһырдьа салгын сии да тахсара сэрэхтээх. Аны умнуган киһи ааны хатаабакка халабырдьыттары булларыа. Кийиитэ Кисиэнньэ кинини кытта биирдэ да иһирэхтик кэпсэтэн көрө илик. Бу дьахтары тугун таптаан уола олорорун оҕонньор дьиктиргиир эрэ этэ…

Аҕа уонна уол

Ол сарсыарда уолун кэргэнэ оҕонньору сөбүлээбэтэҕин биллэрэн саҥарыаҕыттан оҕонньор салгыы хайдах буолуон билбэт. Аны бачча кыс ортото тыаҕа дьиэтигэр тахсан тоҥ хаһаа дьиэни хаһан сылытыай? Манна диэн эттэххэ, саһаан да охсубатаҕа, иһэр мууһа да суох. Туох гынаары курас тыыннаах куоракка албыннатан кэллэхпиний диэн, хас киэһэ сыттаҕын ахсын санаа аалыыта оҥостубута. Саргыта баара буоллар, маннык ыал муннугун маныа этэ дуо? Биир күн оҕонньор уолун кытта кэпсэтэргэ быһарыммыта. Айсен идэтинэн ыксыы сылдьара. Кэргэнин курдук эмиэ дьарыкка бараары тугун эрэ умнан дьиэҕэ киирбитэ. Оҕонньор миин буһаран, үүттээх сылаас чэйин сыпсырыйа олорон уола киирбитигэр:

“Айсен, мин сөп буоллум, барыам этэ дойдубар, тыыным-быарым хаайтарда ”, — диэбитэ. Онуоха уола соһуйбут курдук аҕатын өрө көрбүтэ эрээри, ыксал быыһыгар тугу эрэ көрдүү сылдьарын кубулуппатаҕа уонна:

— Бачча кыһын ханна барыаҥый, Ксюша саҥатыгар кыһаныма, дьиэ киэҥ, аата, бэйэҕит атыылаһан бэлэхтээбит дьиэҕиттэн ханна бараары гынаҕын? — диэбитэ. Чахчыта да арай оннук курдуга. Бу үс хостоох киэҥ дьиэни соҕотох уолларыгар баардарын-суохтарын туттан туран атыылаһан биэрбит оҕонньорго биир муннук хайдах кыайтарыа суоҕай. Арай биэс-алта оҕолоохторо буоллар, баҕар, мэһэйдэттиннэр даҕаны, иккиэ бэйэлэригэр дии санаабыта оҕонньор. Ол эрээри кини хаҕыс сыһыаны тулуйар кыаҕа суоҕа. Оҕонньор сүрэҕэ, төһө да сааһырбытын иһин, олус уйан этэ.

— Тоойуом, оттон антах дойдубар тахсан быстах кэмҥэ арай аймахтарбар олордохпуна…

— Уола батарбатах диэхтэрэ, эн хайдах буолаҕын аҕаа, — диэн дьэ уола аҕатын саҥатыгар болҕомто ууран остуолга кэлэн олорбута.

— Манна тыыным-быарым хаайтарар, антах сылгыларбын көрүөм, Саргым да чугас сыттаҕа…

— Аҕаа, ол-бу буолума, — диэбитэ. Онтон өйдөөн көрбүтэ, арай аҕата оҕонньор хараҕа уу-хаар баһан олорор эбит. Айсен киһи эрэ буоллар, аҕатын балаһыанньатын өйдөөн тохтоон ылла. Ама кини ийэтин суохтаабат буолуо дуо? Барытыгар бэлэмҥэ кэлбит тапталлаах кэргэнэ кини биир соҕотох, кэм чэгиэн туруктаах аҕатын батарбат буоллаҕына, эгэ оҕонньор сааһыран сытан хааллаҕына, дьиэҕэ да киллэриэ суох эбит диэн санаан аһарбыта. Ол эрээри кыс ортото аҕатын хайдах да ыытар кыаҕа суоҕа. Ол хаҕыс тыллаах сарсыарда Кисиэнньэ кыыһырбытыгар, Айсен утары кыыһырбыта. Кини кэргэнигэр аҕатын ханна да ыытар санаата суоҕун туһунан мас-таас курдук эппитэ. Аны кыыһырсыыбытын аҕам истиэ диэн арыый туттуммута. Ол күнтэн чахчы, Кисиэнньэ аҕатын кытта кэпсэппэт. Оттон уол үөрэҕин бүтэрэрин саҕана бу дьиэ күлүүһүн туппут, олус үөрбүт ийэлээх аҕата барахсаттар эргэ массыыналарыгар олорон университекка кэлбиттэрэ бэҕэһээ курдук этэ дии. Онно ийэтэ, аҕата барахсаттар уоллара дьолун буларыгар, кийиит кыыһы бу дьиэҕэ сиэтэн киллэрэригэр алҕаабыттара. Онто ханна баарый, биир истиҥ сыһыан баҕалаах…

Быһаарыныы

— Аҕаа, кэлэр сайыны күүтүөх, дойдугар талаһар буоллаххына, дьиэҕин киин ититиигэ холботуохпут. Ааспыт сайын чахчы сыыстарбыппыт, эйигин куоракка олоро кэлэр диэн аккаастаан кэбиспиппит, — диэн Айсен аҕатын алы гыммыта. Бу күнтэн оҕонньор кэтэһиинэн олорбута. Киин ититии киирдэр чахчы да абыраныа эбит. Сылгыларын көрө-истэ барарыгар аны оһох үөлэһин манаан мээнэ ыксаан бурҕаҥныыра да аччыа этэ. Аны уруккута буолбатах. Оо, киһи барахсан… Начаас да кырдьыы боруогар үктэнэр эбит. Ол эрээри төрөөбүт дойду тардылыга, бэйэ илиитинэн туппут дьиэ эркинин сылааһа туохха тэҥнэһиэй. Ол кэриэтин оҕолорун олоҕор орооспокко туспа олорбута быдан ордук эбит. Айсен өйдөөх уол, олоҕун бэйэтэ ырыҥалыа, сыаналаныа дии санаабыта кини…

Дьиэ сылааһа

Кэлэр сайын оҕонньор дьиэтигэр тахсан ньиргиэрдээх үлэни саҕалаабыта. Бастаан утаа дьон дьиктиргээбиттэрэ. Ол кинилэр дьиктиргээһиннэрэ диэн. Хас биирдии киһи олоҕун бэйэтэ билэр. Киин ититии киллэрэн түбүгүрбүтэ. Хаһаайыстыбатын саҥалыы туттан саҕалаабыта. Ама, 60‑нун ааһаат

хаһан өлөрүн күүтэн олоруо дуо? Ол кэриэтин хамсыы сылдьан охтубута көнө этэ. Оттон төрөппүт аҕалаах уол өйдөһүүлэрин түмүгэ — оҕонньор дойдутугар көһөн күккүрээн кэлиитэ этэ…