Олох очурдара: Хас биирдиибит сырдык күннээх

Олох очурдара: Хас биирдиибит сырдык күннээх

19.10.2025, 19:00
https://pxhere.com/
Бөлөххө киир:

Баһылайаптар оҕолоро улаатан, бары киэҥ сиринэн тэлэһийэн, дойдуларыгар да кэлбэт-барбат буоллулар. Икки этээстээх дьиэлэрэ, бэл, кураанахсыйбыкка дылы буолла. Үөһээ этээскэ ийэлэрэ Маарыйа нэдиэлэҕэ биирдэ эмэ тахсан, хостор быылларын сотор, муостатын сууйар. Кэргэнэ Киргиэлэй атаҕынан моһуогуран онно олох да тахса сатаабат.

Итинник тыа сирин ыалын сиэринэн, туохха да улаханнык ыгылыйбакка нус-хас олордохторуна, арай биир күн куораттан кыра балта эрийэн соһутта. «Эдьиэй, күн-ый буол. Манна уолум оскуолатыгар табыллымаары гынна. Эһиэхэ тиэхиньиичэскэй хайысхалаах, интэринээттээх оскуола баар эбит. Онно үөрэттэрэ ыытаары гынабыт», — диэн көрдөһүүлээх буолан биэрдэ. Маарыйа уол оҕону бэйэтигэр ылар эппиэтинэстэн толло санаата да, балтын тылын быһа гыммакка, сөбүлэспиттэрин бэйэлэрэ да билбэккэ хааллылар…

Күнэ-түүнэ биллибэт, биир күдьүс олох

«Оскуолатыгар батымаары» гыммыт Аркаша — төрөппүттэригэр соҕотох оҕо, ийэлээх-аҕата улахан тэрилтэ салайааччылара.

Аркаша алын кылаастарга үчүгэй үөрэнээччи, истигэн-толоругас оҕо аатыран, наар «сээн» дэтэн улааппыта. Эрдигэс сааһыгар тиийэн, үөрэнэрин сүрэҕэлдьиир, киэһэ буолла да, биир саастыылаахтарын кытары уулуссаҕа таах сылдьарын сөбүлүүр буолан испитэ. Ону төрөппүттэрэ да улахаҥҥа уурбакка хаалбыттара быһыылааҕа, дьиэлэригэр утуйалларыгар эрэ кэлэр курдуктара. Аркаша ити сылдьан төрөппүт көрүүтэ суох, сытыы-хотуу уолаттары кытары булсан, бэнсиин сыттыыр куһаҕан дьаллыкка ылларбыта. Сотору оскуолатыгар да барбат, күнэ-түүнэ биллибэт, биир күдьүс олох саҕаламмыта. Дьоно нэһиилэ уутугар унаарыйа сылдьар курдук уолларын массыынанан оскуолатыгар илдьэн түһэрэллэрэ уонна салгыы үлэлэригэр айанныыллара. Оттон уоллара оскуолатыгар тиийбитэ буолаат, уолаттарын кытары быраҕыллыбыт гарааска тиийэллэрэ. Ийэлээх-аҕа уоллара таҥаһыгар-сабыгар, бэйэтигэр да атын сыт иҥмитин, майгыта-сигилитэ уларыйбытын, ама, биирдэ да уорбалыы санаабатахтара буолуо дуо? Күннээҕи аһылыкка, туттаргар диэн бэриллэр хармаан харчыта ханна барарын туоһуласпаттара. Ол гынан баран, биир күн уоллара балыыһаҕа киириэр диэри «дьарыктаммытын» эрэ кэнниттэн ууга-уокка түспүттэрэ. Балыыһаҕа тиийбиттэригэр үрүҥ халааттаах аанньаллар: «Уолгут туруга ыарахан. Тугу да эрэннэрбэппит, барытыгар бэлэм буолуҥ!» диэн аһаҕастык эппиттэригэр кинилэргэ күннээх халлааҥҥа этиҥ этэн сааллыбыта.

Аркаша өр балыыһаҕа сытан тахсыбыта. Төрөппүттэрэ күҥҥэ көрбүт «чыычаахтара» сирэйэ-хараҕа улаханнык уларыйбытын, санааҕа баттаппыт «оҕонньор» курдук буолан тахсыбытын дьэ, дьиксинэ көрбүттэрэ. Уол бэйэтэ-бэйэтигэр бүкпүтэ, төрөппүттэрин кытары аһаҕас кэпсэтииттэн куота көтө сылдьыбыта. Уйулҕа үөрэхтээхтэрэ олорор сирдэрин уларытан көрөргө таайтаран эппиттэрэ да, санаан көрдөххө, улахан сололоох дьон ханна да барар кыахтара суох эбит. Дьэ, аны кэлэн чугастык алтыспатахтара ырааппыт, тыа сиригэр икки мэндиэмэннээх дьиэҕэ бэйэлэрэ эрэ «толугураан» хаалбыт эдьиийин Маарыйаны саныы охсубута уонна уолларын «сыылкаҕа» ыытарга быһаарыннахтара ити…

“Сыылкаҕа” тиийии

Аркаша хаһан эрэ кыра сылдьан төрөппүттэрин кытары эбэтэр бэйэтэ кэлэн сайылыыр дойдутугар кэлэн, санаата көнньүөрбүтэ. Эбэтин-эһэтин курдук саныыр аймахтара сааһыра быһыытыйбыттарын көрөн, аһына санаабыта.

Уолу интэринээккэ олордо да сатаабатахтара, Баһылайаптар барахсаттар куорат мааны уолугар үөһээ этээскэ оҕолорун хоһун бэлэмнээн тоһуйбуттара. Саҥа оскуолаҕа, саҥа кылааска кэлбитигэр оҕолор кинини сонургуу, үөрэтэрдии көрбүттэрэ. Ол эрэн, Аркаша түргэнник уопсай тылы булан, бэйэ киһитэ буолбута, үөрэҕин да ситиспитэ.

Оскуолатын кэнниттэн дьонугар кэлэн көмөлөһөрө. «Маны гын, ону гын» — диэн тугу да соруйбат этилэр да, бу кырдьаҕас дьон дьиэ иһигэр-таһыгар үлэлээн букунуйа сырыттахтарына, эдэр киһи тиэрэ түһэн таах сытыа дуо? Санаата батарбата уонна кинилэр тустарыгар эппиэтинэһи ылбыт киһи курдук дуоспуруннаахтык сананар буолбута. Ол эрээри… кини, бэйэтэ да билбэтинэн, хараҕа биир сиргэ хатанара уонна онно биир хардыыны оҥорон көрдөххө, хайдах буолуой диэн санаа үүйэ-хаайа тутара. Ол сир — Киргиэлэй биирдэ эмэ сүүрдэр массыыната уонна икки атахтаах матасыыкыл көлөтө турар гарааһа этэ… Аркашаҕа итинник санаалар охсуллан үүйэ-хаайа тутан эрдэхтэринэ, дьолго, оскуола оҕолоро ойуурга улахан дьону кытары үлэлии тахсар буолбуттара. Уол үөрүүнү кытары барсыбыта, онтон ыла өрөбүл аайы чугастааҕы ойуурга тахсан, айылҕалыын алтыһар, тулалыыр эйгэни кытары биир ситиминэн тыынар буолбута, хаһааҥҥытааҕар да чэпчээбитэ.

Куоракка хаалбыт, били куһаҕан дьаллыкка ылларбыт уолаттара бастаан утаа төлөпүөнүнэн эрийэ сатаан баран, киһи эрэ буоллаллар, тохтообуттара.

Үөрэх дьыла бүппүтүгэр Аркашаны төрөппүттэрэ куоракка төттөрү ыҥырбыттара. Маарыйалаах Киргиэлэйгэ махтал тылларын этэн, өссө да кэлиэх буолан, киниэхэ олус чугас буолбут дьонун алгыстарын ылан баран, тахсан барбыта. Дьиэлээхтэр уолларын ыла кэлбит куорат массыыната харахтарыттан сүтүөр диэри олбуордарын таһыгар туран хаалбыттара.

Онтон ыла хас эмэ сыл ааспыта. Аркаша төрөппүттэрин кытары сыһыана улаханнык тупсубатаҕа. Уоллара тугу эмэ баҕарыа эрэ кэрэх, этэргэ дылы, бүлүүһэҕэ ууран аҕалбыт буолаллара. Уоллара Аркаша үп-харчы хантан кэлэрин, туох төһө сыаналааҕын да билэ сатыырыгар кыһаллыбаттара. Ол да иһин, уоллара дьон бары маннык байылыаттык олоруохтааҕа буолуо дии саныыра. Инники олоҕор туох да сыала-соруга суох, күннээҕинэн эрэ олорбута. Маннык олох Аркашаҕа чуҥкук курдук буолан барбыта. Оскуоланы бүтэрэр эксээмэннэрин син туттарбыта буолан, аттестатын ылбыта.

Үөрэххэ туттарсар туһунан санаата суоҕа, аармыйаҕа барар кэмэ кэллэҕинэ бэлэм этэ. Күнү быһа куйаар ситимигэр олорор эмиэ сылаалаах, эдэр киһи ханна эрэ барыан-кэлиэн, туох эрэ туһугар өйүн-санаатын ууран сүүрүөн-көтүөн, бэл, күүһүн-уоҕун да туттуон санаталыыр буолбута. Биирдэ уолаттары кытары кучуһан түүҥҥү кулуупка тиийбитэ. Онно биир кыыһы кытары билсиһэбин диэн, улахан иэдээҥҥэ түбэһэн эрэрин ити кэмҥэ кини билбэтэҕэ. Билсибит кыыһа кини санаатыгар олус кэрэ уонна кэлбит-барбыт сытыы көрүҥнээх этэ. Кыыс кинини кытары түүнү быһа иилиҥкэйдэһэн баран, уолу күүһүнэн кэриэтэ илдьэ барбыта.

Аркаша сарсыарда уһуктубута төбөтө ыаҕастаах уу курдук ыбыс-ыарахан этэ, аттыгар хаһан да көрбөтөх улахан дьоно бары кини өйдөнөрүн кэтэспиттии көрөн олороллоро. Остуолга араас иҥнэ, биирдэ туттуллар испириистэр сыталларын көрөн муодарҕаан ылбыта уонна эмиэ өйүн сүтэрэн охтон түспүтэ. Дьиэтигэр хаһыс күнүгэр баар буолбутун өйдөөбөт, төрөппүттэрэ полицияҕа тыллаабыт этилэр. Эдэр киһи бэйэтэ да билбэтинэн, өйө-санаата били түүҥҥү кулуупка тардыһара. Эбиитин билсибит кыыһа киниэхэ сотору-сотору эрийэн ыҥырара. Аркаша «эр киһи эрээри туохтан куттаныай» диэн быстах санаата баһыйан, онно хайаан да тиийиэхтээҕин курдуга…

Биир кыһыҥҥы киэһэ, эмиэ хас да сыллааҕыта курдук, Аркаша төрөппүттэригэр билбэт киһилэрэ эрийэн, уоллара балыыһаҕа киирбитин, ыарахан туруктааҕын туһунан суостаах сонуну иһитиннэрбитэ… Сир төгүрүк дииллэринии, тоҕо да бэрдэй, барыта эргийэн кэлэ турара? Төрөппүттэрэ бу сырыыга уолларын инники дьылҕатыттан улаханнык ытырыктаппыттара.

Ийэтэ күн аайы кэриэтэ уолун кытары төлөпүөнүнэн кэпсэтэ, төһө кыалларынан, сүбэ-ама биэрэ сатаабыта да, уола киниэхэ тоҥ сыһыаннаааҕын өссө төгүл итэҕэйбитэ. Тоҕо, туох иһин? Күҥҥэ көрбүттэрэ төрөппүт ийэтин-аҕатын кытары хаһан да аһаҕастык кэпсэппитигэр, ис санаатын үллэстибэтигэр, ол оннугар доҕору-атаһы уулуссаттан буларыгар бэйэлэрэ эрэ буруйдаахтарын дьэ өйдөөбүттэрэ да, хойутаабыт этилэр…

Аркаша дьиэтигэр кэлэн баран, тыаҕа эдьиийдээх күтүөтүгэр барыан баҕарарын туһунан быктарбыта. Төрөппүттэр истэригэр үөрэ истибиттэрэ уонна сып-сап соҕустук хомуйан атаарбыттара.

Этэҥҥэ буолуу

…Хас биирдии киһи бэйэтигэр сырдык да сырдык күннээх дииллэр. Ол күнэ мэлдьи тыга, сандаара сылдьарыгар кыах биэриэххэ эрэ наада…

Оттон Аркаша тахсар күнэ-дьыла тыаҕа, айылҕаҕа эбит этэ. Кини бастаан утаа Марыыйалаах Киргиэлэйгэ олорбута. Үлэ булуор диэри Киргиэлэй уолга уһанар мастарыскыайын туран биэрбитэ. Дьэ, манна Аркаша кистэнэ уонна уһугуннарбакка сылдьыбыт дьоҕура сыыйа-баайа арыллан барбыта. Тыа сирин салгынынан тыына таарыйа, удьурҕай хомуйар идэлэммитэ уонна онтон араас оҥоһуктары, киэргэллэри оҥорон нэһилиэк дьонугар сөбүлэппитэ. Улуус уустарын кытары билсиһэн, билиитэ-көрүүтэ, сатабыла, ыыра да кэҥээбитэ. Балыыһаҕа үлэлии кэлбит сиэстэрэ Сибиэтэни таптаан, ыал буолан, бур-бур буруо таһааран олороллор. Сотору кинилэр дьиэлэригэр өссө биир чаҕылхай күн тыгыа…

Бары сонуннар
Салгыы
19 октября
  • -4°C
  • Ощущается: -4°Влажность: 80% Скорость ветра: 0 м/с

Сообщить об опечатке

Текст, который будет отправлен нашим редакторам: