Олох очурдара: Ойох ылан абыран

Болуодьа үлэтиттэн кэлээт, кураанах оҥойон турар оронугар сууллан түстэ. Дьэ буоллаҕа, Иирэтэ эмиэ ханна эрэ сырыттаҕа. Бу киэһэ кэлэрэ-кэлбэтэ биллибэт. Абардар-кыһыйдар да хайыаҕай, эбээ Маанньа этэринии, оҥоһуута оннук буоллаҕа. Дьиҥэр, Болуодьа Иирэни атаҕастаабат, аньыы да, тарбаҕынан да таарыйбат. Ол гынан баран тоҕо кини санаата сыппыт дьахтара киниэхэ итинник сыһыаннааҕын өйдөөбөт. Кини да бэйэтин кэмигэр син элбэх кыыс-дьахтар болҕомтотугар сылдьыбыттааҕа. Дьахталлартан кини кыһамньыны, итии сыһыаны эрэ баҕарара. Куруук көрө-истэ, харайа, таптыы, сыллыы сылдьыахтарын. Ону баара…

Дьэбдьиэ

Бастакы кэргэнэ Дьэбдьиэни кытта Болуодьа бэрт эрдэ ыал буолбуттара. Эбээ Маанньа, ити бэрт үчүгэй кыыс сылдьар диэн ыйан көрдөрбүтэ. Болуодьа им-ньим бэйэтэ-бэйэтигэр сылдьар кыыһы кэрэхсии көрбүтэ. Чэ ол кыра итэҕэстээҕэ туох буолуой, кылаабынайа, эдэр, онон киһи тылынан сылдьыа дии санаабыта. Эдэр дьон билсэн, сөбүлэһэн ыал буолбуттара. Эбээтэ үөрбүтэ аҕай, чэ үчүгэй кыыһы ыллыҥ, көрөр-истэр киһилэнниҥ диэбитэ.

Бастаан утаа эдэр ыал дьиэ куортамнаан, бэйэлэрин дьаалаларынан олорбуттара. Үөрүү-көтүү да, кыра кыыһырсыы да ханна барыай. Онтон киҥир-хаҥыр саҥарсыы, кынчарыйсыы элбээн киирэн барбыта. Ол сүрүн төрүөтэ, Дьэбдьиэ этэринии — Болуодьа аһара атааҕыттан этэ. “Дьиэҕэ эрдэ кэлэн баран, тоҕо ас астаабакка олороҕун? Тахсаргар бөх бакыатын илдьэ таҕыс. Ас астаабат буоллаххына, саатар дьиэни сууй, ыты таһааран күүлэйдэт, оҕону уһуйаантан ылан кэл, аһат, таҥыннар” …Дьэ ситинник сарсыардаттан киэһэ утуйуохха диэри бииртэн биир сорук Болуодьа үрдүгэр дьапталҕаланан иһэрэ.

Оттон Болуодьа айылгыта, майгыта олох атыны көрдүүрэ. Хараҕын быһа симэ сытан, киниэхэ тосхойботох дьоллоох олоҕун ыраланара: арай хас сарсыарда аайы Дьэбдьиэ тыаһа суох сыбдыйан туран ас бэлэмнээтин. Онтон кини уһуктубутун көрөн, атаҕын тумсугар үктэнэн кэлэн сүүһүттэн сырылаччы сыллыы-сыллыы, “доҕорум оҕото, тур даа” диэн сибигинэйдин. Оччоҕо аргыый дархаһыйан туран, суунуо-тарааныа, онтон минньигэс астаах остуолга кэлэн олоруо. Ып-ыраас таҥаһа өтүүктэнэн биэсэлкэҕэ ыйанан турар. Ама бу кэннэ хайа киһи үөрэ-көтө үлэтигэр барбат буолуоҕай. Киэһэ сылайан-элэйэн кэллэҕинэ, үөрэ-көтө көрсөллөр. Астаах остуол кэтэһэн турар, оҕо тот, ыт тот. Ол кэннэ дьыбааҥҥа сытан, утуйар бириэмэҕэр диэри төһө баҕарар төлөпүөнү хаһыс, доҕотторгунуун кэпсэт, күннээҕи сонуну сурас. Бэрт да буолуо этээ.

Дьэ оннук дьоллоох олоҕу Дьэбдьиэ киниэхэ биэрбэтэҕэ. “Түксү, мин эйиэхэ хамначчыт буолбатахпын”, — диэн баран, үстээх Лүүсэни сиэппитинэн, ыттарын Моруосканы батыһыннарбытынан тахсан барбыта.

Дьиэлэнии

Болуодьа эбээтигэр төннөн тиийбитэ. Соҕотоҕун дьиэни куортамныыр кыаҕа суоҕа. Эбээ Маанньа өрө тыынан баран, тапталлаах сиэнин киллэрдэҕэ дии. Бу олордохторуна ыраах хотуттан Болуодьа аҕата күүлэйдии кэлбитэ. Кини Болуодьа ийэтиттэн арахсыбыта ырааппыт, туспа ыал, оҕо-уруу бөҕөлөөх киһи этэ. Эбээтэ уолун мөҕөн кутаалана түспүтэ, оҕолоругар кыһаммакка киниэхэ найылаан улаатыннарбыттара, онтукалара кинилэри батан олоҕо сатамматаҕа барыта ахтыллыбыта. Ааранан ийэлэрэ кэтэхтэн үөҕүллүбүтэ. Аҕа киһи төһө да сааһырдар, уолун улаатыннарбатах буруйун билинэрэ, онон киллэрэр-таһаарар үбүттэн кырыйан, уолугар “устуудьуйа” дьиэ атыылаһан биэрбитэ.

“Дьэ, Болуодьа, ийэҕинээн бииргэ улаатыннарбатах буруйдаахпыт. Ону саатар бу дьиэнэн боруостаатаҕым буоллун. Биир эмэ үчүгэй кыыһы ылан, биһиги алҕаспытын хатылаабакка оҕолонон-урууланан олороор”, — диэн туран күлүүһүн биэрбитэ.

Тунаара

Болуодьа ол аайы туспа дьиэлэммит киһи быһыытынан даххаһыйыах санаата өссө күүһүрэн иһэр курдуга. Биирдэ күһүн үлэлиир дьиэлэригэр холбоһуктаах күһүҥҥү дьаарбаҥка буолбута. Онно аччыктаабычча аллараа этээскэ үлэлиир Тунаара диэн кыыс атыылыы турар аһын ылбыта. Олус минньигэс кэтилиэт Болуодьа сүрэҕин ортотунан киирбитэ, онон аччыктаатаҕын аайы кыыһы саныы түһэр буолбута. Сыыйа-баайа ыйыталаһан, кыыс соҕотох буоларын, инники эриттэн арахсыбытын истибитэ.

Саҥа дьыл иннинэ тэрилтэлэр бары бырааһынньыктыыр идэлээхтэр. Дьол быатыгар Болуодьалаах Тунаара тэрилтэлэрэ биир күн корпоративтыыр буолбуттара. Үөһэнэн-аллараанан тэрилтэлэри кэрийэ сылдьан сырсыакалаһыы, үҥкүү-битии саҕаламмыта. Бу киэһэ Болуодьа кыыһы кытта билсибитэ, эбиитин дьиэлээх киһи быһыытынан Тунаараны дьүөгэлэрин кытта бырааһынньыгы салгыырга ыҥырбыта. Биир үтүө күн Тунаара кийиит кыыс буолан, бу дьиэҕэ үктэммитэ. Эбээ Маанньа көрөөт да, тоҕо эрэ уоһун ньимиччи туттубута. Ити кини сөбүлээбэтэҕин биллэрэр майгыта этэ.

Болуодьа дьоллоох олоҕо дьэ саҕаламмыт курдуга. Ол аайы ыт да, оҕо да, куортам да суох. Бааллар кини уонна Тунаара.

“Дьиэ туттуохха наада, — диэбитэ биирдэ Тунаара аһыы олорон. — Мин сирдээхпин ээ, кураанах сытыа дуо? Бу дьиэни атыылыахха, уонна ол харчытыгар улахан дьиэтэ туттуохха. Манна наһаа кыараҕас, хайдах оҕолонуохпутуй”.

Болуодьаҕа ол этии этиҥ эппитинии иһиллибитэ. Кини бүөм олоҕо ол саҥа дьиэни кытта бүтэрин олох чуолкайдык өйдүү түспүтэ.

“Ноо, аныгы сытыы дьахталлартан сэрэнээр эрэ, араастаан киирэн-тахсан дьиэҕин былдьыахтара”, — диэн ийэтэ сэрэппит саҥата кулгааҕар дуорайан ааспыта.

Болуодьа олох дьиэтиттэн матан эрэр курдук санаммыта. Ити кэпсэтии кэнниттэн кинилэр сыһыаннара уһаабатаҕа, икки ардылара атан устунан арахсыбыттара.

“Мин көрөөт сэрэйбитим. Дьиэҕэ тиксэр кыаҕа суоҕун көрөн, эрдэттэн тыас хомуннаҕа дии”, — диэн эбээ Маанньа быһаарбыта. — Хайа эрэ муҥнаах ити кубулҕат оҕууругар киирэн биэрэр”.

Иирэ

Сыллар ааһан истэхтэрин аайы Болуодьа бэйэтин дьиҥнээх кырдьаҕас “бөрө” курдук сананар буолбута. Хайа иккитэ кэргэннэннэр да, дьахтар оҕууругар киирэн биэрбэтэх уола хаан буоллаҕа эбээт. Эбээ Маанньа “анараа дойдуга” барбыта ыраатта. Уһугулаан сытан, муннун бүөтүгэр, киниэхэ, икки хостоох кыбартыыратын анаабытын туһунан суругу куду анньан биэрбитэ. Ол дьиэни Болуодьа куортамныыр, үбүн-харчытын мунньан, дьиппинитэн иһэр.

Арай соторутааҕыта тэрилтэлэригэр үлэлии кэлбит Иирэ кыыс тоҕо эрэ кинини муннук-тоҕой аайы кэтэһэр, тоһуйар буолан барда. Кэрэ кыыс болҕомтотугар түбэспитин манньыйа сылдьан, устунан сырбаҥ-татай кутуругар эрийтэрбитин өйдөөбөккө да хаалла.

Билигин Болуодьа бэйэтэ сарсыарда аайы сыбдыйан турар. Өрөбүллэргэ кофе бэлэмнээн, бодунуоска ууран сарыыссатын оронугар аҕалан биэрэр. Ыты да күүлэйдэтэр, оҕону да таһар. Киэһэ үлэтиттэн кэлэригэр төлөпүөнүгэр тугу ылыахтааҕа барыта суруллан турар буолар. Били “устуудьуйа” эрэйдээх “давным-давно” атыыланан, үс хостоох дьиэ бастакы ууруу харчыта буолбута ыраатта.

Оттон Иирэ кыыс “акаары дьээдьэҕэ” ойох тахсыаҕыттан үлэтиттэн уурайбыта. Күн ортото туран сирэйин-хараҕын оҥостон, ыга маанымсыйан баран күүлэйдии барар, дьүөгэлэрин кэрийэр. Акаары дьээдьэ харчытын өссө да тэбии түһэр, хайа эрэ дьиэтин туура тутан ылар санаалаах.