Олох төрдө — дьиэ кэргэн

Үүммүт 2024 сылбыт Арассыыйа судаарыстыбатыгар Дьиэ кэргэн сылынан уонна Сахабыт Өрөспүүбүлүкэтигэр Оҕо аймах сылынан биллэрилибитин өрө көтөҕүллэн туран көрүстүбүт. Төлкөбүтүн көрдөрөр төрүөх ыччаппытыттан, кэскилбитин кэпсиир кэнчээри оҕолорбутуттан тирэх ыларга, сомоҕолоһуулаах буолартан эрэллээх буоларга анаммыт курдук сүрдээх үчүгэй салгыннаах, тыыннаах сыл саҕаланна.

“Тускул” КК олохтоох дьаһалтаны кытта ыкса сибээстээх үлэтин биир хайысхата дьиэ кэргэттэри кытта үлэлэһэр “Сиэрдээх ыал” диэн анал бырагыраамата буолар. Күн бүгүн бырагыраама чэрчитинэн бу сыллар тухары үлэлэспит, биһигини кытта бииргэ буолан нэһилиэкпит барҕатын тутуспут ыалларбытын кэпсииргэ сананнным.

Чөл-чэгиэн олоҕу өрө туппут, эт-хаан, өй-санаа, а.э. чэбдиктик-чэгиэнник сылдьан олох ханнык баҕарар эйгэтигэр муна-тэнэ сылдьыбат, дьоҕурдаах-сатабыллаах, кэмиттэн-кэмигэр сөптөөх түгэҥҥэ көстөр-биллэр түмүктэрдээх удьуор утумун туппут Анна Ильинична, Ким Васильевич Борисовтар дьиэ кэргэн хаан-уруу сыдьааннара буолаллар.

Оҕо аймах чөл-чэгиэн буолалларын туһугар билиитин-көрүүтүн, сатабылын биэрэн туран 39 сылын үтүө суобастаахтык үлэлии сылдьар Василий Кимович кэргэнинээн Зинаида Дмитриевналыын волейбол сайдыытыгар кылааттарын нэһилиэк дьоно бары сыаналыыллар. Василий Кимовичтаах улахан кыыстара алын сүһүөх кылааска учууталынан ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар. Омуннаан эттэххэ волейбол мээчигин туппутунан күн сирин көрбүт Людмила Васильевна Борисова-Моисеева кэргэнинээн, успуорт эйгэтин олох үчүгэйдик билэр, дьиэ кэргэн, оҕо ситиһиитин туһугар дьулуһан туран үлэлиир-хамсыыр Александр Васильевич Моисеевтыын тус бэйэлэрин холобурдарынан дьиэ кэргэннэригэр эрэ буолбакка, элбэх дьону кэрэхсэтэллэр. Людмилалаах кыыстара Аина Моисеева аата бүтүн Арассыыйа таһымыгар дорҕоонноохтук ааттанар-суолланар. Ол курдук, кини Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирэн аан дойду таһымнаах күрэстэргэ кыайыылааҕынан тахсыбыт түгэнэ аҕыйаҕа суох. Василий Кимовичтаах кыра кыыстара Надежда, Илья Филипповтар волейбол диэн тылы кэрэ музыка дорҕоонун курдук истэллэр, волейбол кинилэргэ оонньуу, бириэмэни атаарыы эрэ буолбатах, волейбол кинилэргэ кыайыы, хотуу, ситиһии, бэйэҕэ эрэл. Уоллара Сергей Васильевич Борисов – волейболга, футболга кэккэ ситиһиилэрдээх билигин даҕаны иннигэр былааннардаах. Ким Николаевичтаах уоллара Сергей Кимович кыыһа ХОО физкультура уруогун учуутала Борисова-Афонина Татьяна Сергеевна волейболистка, үрдүкү кылаастаах судьуйа, киниттэн биһиги билигин тириэньэр быһыытынан түмүктэри күүтэбит. Александр Сергеевич Борисов өрөспүүбүлүкэҕэ мас тардыһыытыгар биллэр-көстөр ааттаах, күлүмэх түгэни мүлчү туппакка кыайыы-хотуу көтөллөөх сылдьыбыт кэмнэрдээх. Успуорт сайдыытыгар бэйэтин ситиһиилэринэн даҕаны, үп-харчы да өттүнэн көмө-тирэх буолар киһибит Марианна Кимовна Борисова убайдарын туйахтарын хатаран тарбахха баттанар оонньооччу, кырдьыксыт, чуолкай үлэлээх үрдүк категориялаах судьуйа. “Азия оҕолоро” норуоттар икки ардыларынааҕы спортивнай күрэскэ волейболга судьуйалар биригээдэлэрин үлэтигэр бу дьиэ кэргэн кылаата кырата суох.

Борисовтар норуот хаһаайыстыбатын араас салаатыгар ураты, туспа суоллаах, ол эйгэҕэ бэйэлэрин ааттатардыы айаллар-туталлар, үлэлииллэр-хамсыыллар, кинилэр ортолоругар миэдиктэр, учууталлар, буҕаадтырдар, пенсионнай сулууспа үлэһиттэрэ, тыа хаһаайыстыбатын исписэлиистэрэ, атыы-тутуу үлэһиттэрэ уо.д.а. бааллар. Хатастар үтүө ыал үөлэһэ кыымнаах диэн өркөн өйдөөх өбүгэбит мээнэҕэ эппэтэхтэрин туоһута буолан, удьуор үлэһит дьону утумнаабыт учуутал идэтин баһылаабыт Валентина Константиновна уонна Николай Иванович Мокрощуповтар сыдьааннарынан киэн туттабыт. 208 сыл ыстаастаах Ильиннэр – Мокрощуповтар – Сергеевтэр Көлүөнэ ситимин тутан, учуутал идэтигэр умсугуйан туран үлэлээбит Валентина Константиновна утумун туттарбыт, үөрэппит оҕолоро, күн сирин көрдөрбүт кыргыттара кини аатын ааттаталлар.
Саргылана Николаевна Мокрощупова – Сивцева 35 сыл мунньуммут баай уопутун күн бүгүн ХОО агробизнес диэн хайысхатыгар бэрт табыгастаахтык туһана сылдьар. Нюргуяна Николаевна ийэтин суолун салҕаан төрөөбүт төрүт тылбыт сайдарын туһугар үлэлиир-хамсыыр. Дьокуускай куорат Дууматын 2013 сылга муус устар 24 күнүнээҕи быһаарыытынан 5 оҕоттон үөһээ элбэх оҕону төрөппүт, ииппит олоххо көхтөөх, дойду сайдыытыгар-үүнүүтүгэр кылааттаах ийэлэргэ “Ийэҕэ Албан аат”  диэн бочуотунай аат иҥэриллэр уонна түөскэ кэтиллэр бэлиэ бэриллэр. Хатаска бу бэлиэнэн бэлиэтэммит олох тыгыалас тымырын тута сылдьар эдэр ийэлэр түмсэннэр “Күн ийэлэр” диэн вокальнай ансаамбылы тэриннилэр. Кинилэр кимнээхтэрий? Корякина Надежда Витальевна -5 оҕолоох ийэ, оҕолоро – 2 улахан уол үлэлииллэр, үөрэнэллэр, улахан кыыс Олеся 4 кууруска Волгоград куоракка үөрэнэр.Үөрэҕин бүтэрдэҕинэ металлургияҕа сэдэх идэлээх исписэлиис буолан кэлиэхтээх. 2023 сыл түмүгүнэн “Сыл бастыҥ ыала” үрдүк ааты ылбыт дьиэ кэргэн далбар хотуна, Хатастааҕы 70 нүөмэрдээх “Кэрэчээнэ” оҕо уһуйаанын иитээччитэ Майя Андреевна Нюкканова кэргэнинээн Евгений Егорович Корякинныын бэйэлэрин 5 оҕолоруттан ураты олоххо ыараханы көрсүбүт аймах оҕолорун иитэ, үөрэтэ-такайа ылбыттара. Оҕолор бары бэрт сэргэх, көхтөөх дьоннор, улахаттар ыал буолан, үлэлээн-хамсаан күн бүгүн хомуннулар, сүбэлэстилэр даҕаны түмсэ түһэн көмө-тирэх буолар дьоннор, кыралара оскуола дьоно Анастасия Аркадьевна Никифорова – дьоҕус тэрилтэ тэринэн нэһилиэкпит иһигэр кэлиини-барыыны тиэхиньикэнэн хааччыйар сулууспалаах, ону таһынан сэбэрэни тупсарыыга туһуламмыт сулууспалаах. Анастасия Аркадьевна салайар тэрилтэтэ нэһилиэккэ буолар аһымал аахсыйаларга, уопсай хамсааһыҥҥа олус көхтөөхтүк кыттар. Константинова Елена Гаврильевна – 5 оҕону күн сирин көрдөрөн, дьиэни-уоту бэйэ күүһүнэн туттан, оҕуруот аһын дэлэйдик олордон, тэлгэһэни киэргэтэн манна барытыгар оҕолорун тэбис тэҥҥэ илдьэ сылдьан билиини-көрүүнү кытта сатабылы табыгастаахтык алтыһыннаран оҕолор билигин бары көмө дьоно буоллулар. Елена Гаврильевна олоҕун ыҥырар сулус буолар өйдөбүлэ – саха сатаабатаҕа суох диэн буолар. Колосова Сардаана Егоровна – элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ соҕотох кыыс оҕо буолан олох кыра эрдэҕиттэн бэйэтэ хаһаайка, ыарахаттартан чаҕыйбат, сатаабатаҕа суох дьиҥ саха далбара. Күн бүгүн кини алта оҕолоох улахан дьиэ кэргэн истиҥ-иһирэх ийэтэ. Осипова Татьяна Владимировна – ийэ ууһун тэнитэр аналлаах 5 кыыс оҕону күн сирин көрдөрөн аатын ааттатар, аймах-дьон ууһун салгыыр аналын толору толорбут талааннаах-дьоҕурдаах, ыарахаттартан чаҕыйбат дьоһун киһибит. Семенова Евдокия Ефимовна – элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ бастакы оҕо буолан оскуола эрдэҕиттэн балыс, быраат  көрсөн, дьонун туһугар эмиэ ийэ курдук буолан улааппыта. Билигин кини бэйэтэ 5 оҕолоох, сиэннэрдээх ситэри силигилии сиппит аар хатыҥы санатар таптыыр идэлээх, умсугуйар үлэлээх, таптыыр, таптатар дьонноох саха далбара буолар.

“Кэтит кэскил” төрдө — дьиэ кэргэттэр. Дьэ, кырдьыга да оннук. Биһиги нэһилиэк киэн туттар дьиэ кэргэттэринэн баай. Руслан Иннокеньевич, Зинаида Гаврильевна Жирковтар – дьиэ-кэргэнинэн үөрэхтээһин салаатыгар уһун сылларга Арассыыйа таһымыгар тахсар көрдөрүүлэрдээх үлэлээбит-хамсаабыт, дьон-сэргэ ытыктабылын ылыан ылбыт убаастыыр дьоммут. Кыыстара Наталья Руслановна кинилэр туйахтарын хатаран оҕону иитии-үөрэтии хайысхатыгар үлэлиир. Александр, Марианна Николаевтар  4 оҕолоохтор. Үйэ чиэппэриттэн ордук бииргэ олорбут дьиэ кэргэн аҕа баһылыга Александр Алексендрович “Талба таас” ХЭХ генеральнай дириэктэрэ. Кэргэнэ Марианна Михайловна «ЭПЛ Даймонд» эппиэтинэстээх хайысхаларын биир саамай уопуттаах уонна бастыҥ үлэһитэ. Көрөрбүт курдук дьиэ-кэргэн иккиэн сахабыт сирин ювелирнай промышленноһыгар кылааттаах дьоннор. Иккиэн геммолог идэлээхтэр.

СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ Федот Гаврильевич, СӨ култууратын туйгуна Светлана Михайловна Макаровтар – бу дьиэ кэргэн ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустуба эйгэтигэр биллэр-көстөр, бэлиэ суоллаах иистээх, айар-тутар дьон быһыытынан билиниини ылбыттарынан биһиги киэн туттабыт. Макаровтар иккиэн Хатаска ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустуба сайдыытыгар сүҥкэн суолталаах кылааттаахтарын билинэбит уонна түгэнинэн туһанан ис сүрэхпититтэн махтанабыт. Туйаара Васильевна, Леонид Николаевич Никифоровтар — Никифоровтар үйэ чиэппэриттэн ордук эн-мин дэһэн дьиэ-уот туттан, аҕа ууһун ааттатар уолаттарданан олоххо чиҥник үктэнэн олорор ыаллар. Туйаара Васильевна Хатаспыт биир саамай киин түөлбэтин «Алааһы» салайар, олохтоохтор үөрүүлэрин-көтүүлэрин, ситиһиилэрин, күннээҕи түбүктэрин тэҥҥэ үллэстэр хорсун санаалаах, ылыннарыылаах тыллаах салайааччы буолар. Леонид Николаевич эргиччи өттүнэн дириҥ, киэҥ билиилээх аҕа буолар. «Тускул» КК “Хатастар сандалы тула” бастакы кинигэбитигэр бэрт улгумнук сөбүлэһэн көхтөөхтүк кыттыбыта. Ирина Алексеевна , Дмитрий Ларинович Кириллиннэр — түөрт уонча сыл бииргэ, эн-мин дэһэн эйэ дэмнээхтик олорон күн бүгүн эһээ, эбээ буолар күндү, сырдык иэйиини сүрэхтэригэр иҥэрэ сылдьар дьон. Аҕа ууһу ааттатар уолаттара Алексей, Димир Кириллиннэр Хатаспытыгар буолар араас хамсааһыннарга, тэрээһиннэргэ мэлдьитин өйөбүл буолаллар, спонсордыыллар. Ирина Алексеевна ырыа-хоһоон, ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустуба, фольклор сайдыытыгар-үүнүүтүгэр кылааттаах күндү киһибит.

Дьэ, ити курдук сылы арыйар тэрээһиммитигэр бииртэн биир ураты, истиҥ, сыдьаайа сылдьар үтүөкэн дьоммутун кытта алтыстыбыт. Тэрээһиммит түмүктүүр түһүмэҕэр, сырдык санаанан салайтаран, кэскиллээх санаанан кэтирээн кэскилбит тэнийдин, уруйбут уһаатын диэн туран, 50 уонна 50 үөһээ сыл бииргэ олорбут ытык ыалларбытын Валентина Ивановна уонна Николай Николаевич Корниловтартан, Любовь Михайловна, Спартак Константинович Окороковтартан, Дарья Михайловна, Петр Петрович Николаевтартан алгыс тылын ылынныбыт. Бу киэһээ тэрээһиҥҥэ кыттыбыт хас биирдии киһи саха дьонун сиэринэн ситии быабытыгар үрдүк айыылардыын алтыһар далаһабытын саламаны баайдылар. Саламаны үөрэн-көтөн туран Хатас нэһилиэгин дьаһалтатыгар туттардыбыт. Дьаһалта аатыттан баһылык солбуйааччыта Михаил Владимирович Егоров уу сахалыы ыраастык саҥаран дьиэ кэргэттэргэ, оҕо аймахха үтүөнү-кэрэни, сырдыгы-ырааһы баҕарда. Тэрээһиммитин эмиэ дьиэ-кэргэттэр уонна оҕо аймах ыллаан-туойан, үҥкүүлээн киэргэттилэр. Ол курдук “Тускул” КК биир бастыҥ, көрөөччү биһирэбилин ылбыт “Ийэбинээн бииргэбит” бырайыак сулустара Елизавета Иванова кыыһынаан Маргариталыын толорууларыгар “Узбекскай үҥкүү”, удьуор утумун тутан бииргэ ыллыы-туойа сылдьар ийэ уонна кыыс Уруйдаана, Анжелика Ивановалар толорууларыгар Анна Тотонова мелодиятыгар “Дьол” диэн ырыа, музыка кэрэ эйгэтигэр буһа-хата, үлэлии-хамсыы сылдьар Виктория Местникова уолунаан Максимныын, көлүөнэ ситимин тута сылдьар Любовь Окорокова,Виргиния Докторова, Татьяна Окорокова триолаан толорбут ырыалара ытыс тыаһынан доҕуһуолланнылар.

Наталья Руфова,

Хатас.

Хаартыскалар Н.Руфова тиксэриилэрэ.