«Саха сирэ» хаһыат бүгүн тугу суруйда?

“Улуустарга эрийэн, үүттэрин харчыта тиийбитин туоһуластыбыт. “Түспүтэ”, – дэһэллэр. Уонна үүт соҕотуопкатыгар сыһыаннаах санааларын, аахсыбыт харчыларын туохха тутталларын туһунан этэллэр.

“Бороһуок үүт атыылаһабыт” диэн соһуттулар. Үүт харчытынан тыраахтардарын саппаас чааһын атыылаһаллар. “Үүт сыаната олус кыра, сэлээркэбит наһаа ыарахан, саппаас чааһы этэ да барбаккын”, – дэһэллэр. Сорохтор тыраахтардара эргэрэн, алдьанара да элбээтэҕэ. “Үүппүт харчытын туохха туһанаҕыт диэтэххэ, кыһын от тиэйтэриитэ, уу куттарыыта, онно эмиэ туспа сэлээркэ ылыыта, балбаахтан оҥоһуллубут бөх тоҕор “тааҥканы” состоруу, аны үүт анаалыһын, ньирэй укуолун, хааннааһыны төлөөһүн, аахтахха, дьэ, хара баһаам буоллаҕа”, – диэччи эмиэ баар. Бу суруналыыс Женни Стрюкова “Үүт харчыта кэллэ” диэн матырыйаалыттан холобурдаатым. Тоҕо бороһуок үүтү атыылаһалларын уонна да атын киһини интэриэһиргэтэр чахчылары бүгүҥҥү хаһыакка ааҕыҥ.

Үөрэххэ уларытыы-тэлэритии, саҥаны киллэрии сыллата барар. Кэлин онтон соһуйбат, олох хаамыытын быһыытынан ылынар буоллубут. Быйылгы оскуоланы бүтэрээччилэргэ сыһыаннаах сүрүн уларыйыылары кытта билсиҥ.  Биир кэлим эксээмэн сүрүн түһүмэҕэ ыам ыйын 23 күнүттэн саҕаланар. Үөрэх уонна билим министиэристибэтигэр иһитиннэрбитэринэн, быйыл Саха сиригэр барыта 7600 кэриҥэ оҕо эксээмэн туттарыахтаах. Бүгүҥҥү хаһыакка суруналыыс Людмила Попова быйылгы эксээмэннэр ирдэбиллэрин туһунан сиһилии быһаарда.

“Хаҥалас улууһугар турар “Орто дойду” туристическай комплекспытыгар эбии туристарга анаан 24 нүөмэрдээх үс сулустаах саҥа гостиницаны тутаары сылдьабыт. Маныаха ааспыт сылга «Туризм уонна ыалдьытымсах буолуу индустрията» национальнай бырайыак федеральнай гранын ылбыппыт бу тутуубутугар төһүү өйөбүлүнэн буолла. Саҥа тутуллар гостиница бырайыагар биир куорпус, уопсас­тыбаннай киин, сауна, бассейн баар  буолуоҕа. Өйөбүл грант суумата – 36 мөлүйүөн солкуобай. Баҕа санаабыт “франшиза” көрүҥүнэн 10 улууска маннык гостиницалар баар буолалларыгар. Ол бырайыакпытын бастаан Горнай, Нам улуус­тарыттан саҕалыахпыт. Онтон өрүс уҥуор улуустарга тахсыахпыт. 4-5 маннык хайысханан үлэлиир отель-гостиницаны туттахпытына, туристары кытта үлэлэһэр федеральнай ааҕыныстыбаларга тахсар кыахтанабыт. Онон былааммыт кэҥээн иһэр. Төһөнөн өйөбүл көрүллэр, оҥоһуллар да, биһиги, урбаанньыттар, эмиэ оннук сайдар саҕахтары тобулабыт, сонун сүүрээннэри олоххо киллэрэбит” диэн Хаҥалас улууһун “Орто дойду” туристическай комплекс салайааччыта, “Үлэ киһитэ” бириэмийэ хаһаайына Петр Андреев урбаанньыттары өйүүр туһунан «Сону сүүрээҥҥэ өйөбүл» матырыйаалга санаатын үллэһиннэ.

“Кутурук иилиммит, сирэйигэр куоска мааскалаах эрдэҕэс саастаах кыыс оҕо оонньуур былаһааккатыгар түөрт атах буолан сылдьарын көрөн бастаан утаа аахайбатым. Онтон кыыһым куоска курдук ньааҕыныы-ньааҕыныы сиргэ төкүнүйбүтүгэр, дьиктиргии санаатым. Бу тугуй? Сорохтор квадробика эбэтэр фурри диэн ааттыыр субкултууралара аны биһиэхэ кэллэ дуо?  Арассыыйа үрдүнэн үгүс эрдэҕэс саастаах оҕону хабар саҥа муода долгуна – квадробика, атыннык эттэххэ, фурри биһиэхэ, Саха сиригэр, эмиэ үөдүйэн эрэр. Бу уопсастыбаҕа хайдах дьайарый?” диэн суруналыыс Ульяна Захарова обургу оҕолору иитиигэ анаммыт сытыы матырыйаалын үгүс төрөппүт болҕомтоҕо ылыан наада.

“Киинэ буоларын быһыытынан, кинигэттэн кыра уларытыылардаах. Кинилэр бииргэ төрөөбүттэр – 7 уол, ону киинэҕэ 4 уол буолбут. Режиссер кыракый оҕолор сатаан оонньооботтор диэн, оннук уларыппыттар. Аҕалара сылгыһыт буолбатах, тимир ууһа. Кинигэҕэ ити кэрчик кэмҥэ холкуос бэрэссэдээтэлин уобараһа суох, ону киинэҕэ күүркэтии, утарыта турсуу баар буолуохтаах диэн, киллэрэн биэрбиттэр. Айымньы киинэ буолан тахсарыгар элбэхтик уларытыллар эбит. Ол эрээри, сүрүннээн кинигэ тутула, оҕо уобараһа уларыйбатах.Сценарийы суруйалларыгар итинник уларытабыт диэн эрдэттэн эппиттэрэ, көҥүллэппиттэрэ. Онон Иван Ионович эрдэттэн билэр, бэлэм этэ. Киинэни көрөн баран, наһаа үчүгэйдик ылыммыта. Оҕолор наһаа үчүгэйдик оонньообуттарыттан астыммыта, “хамаанда олус түмсүүлээхтик үлэлээбит буолан, маннык үтүө түмүктээх эбит” диэбитэ.

Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр устар бөлөх Аммаҕа, Покровкаҕа тахсан, көмөлөспүт дьоҥҥо-сэргэҕэ махтанан, босхо сеанс көрдөрбүттэрэ. Ону Уйбаан олус сөбүлээбитэ. “Наһаа үчүгэй уолаттар, дьоҥҥо үтүө сыһыаннаах буоланнар, дьон-сэргэ кинилэргэ эмиэ көмөлөһөр эбит”, – диэбитэ”. Бу айанньыт, орнитолог, фотограф, элбэх оҕолоох аҕа Иван Дьячковскай-Кыталык Уйбаан дьиэ кэргэнин туһунан кини кэргэнэ Сардаана Владиславовнаны кытта атах тэпсэн олорон, итии чэй иһэ-иһэ суруналыыс Ангелина Васильева кэпсэтиитэ үгүс ааҕааччы болҕомтотун тардара чахчы. Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“2011 сыллаахха Хаҥалас улууһугар Кууллатыы мыраанын кэрийэ сылдьан, ньургуһун сүбэлиир саҥатын соһуйа иһиттим. Арай уу-чуумпуга тыал сипсиэрэ ньургуһун саҥатын аҕалла: “Эн үлэҕиттэн бар, үлэлииргэр бириэмэҥ суох…”. Онтон ыла хайдах эрэ дууһам уратытык аһыллан барда. Ньургуһун мин олохпор буолуохтааҕы ыйан-кэрдэн, сирдээн иһэр курдук”. Бу ким маннык ньургуһуну кытта кэпсэтэрин туһунан бүгүҥҥү хаһыаттан билиэххит.