«Саха сирэ» хаһыат бүгүн тугу суруйда?

“Гектартан 10-12 центнер бурдугу ылабын.  Сүрүннээн улууһум иһигэр батарабын. Эбиэс — сылгыһыттарга, сэлиэһинэй, нэчимиэн Тумулга баар эбии аһылыгы оҥорор сыахха туттарабын. Биһиги улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениетын иһинэн үлэлиир буолан, бородууксуйабытын батарыыга уустуктары көрсүбэппит. Бэйэлэрэ көрөн үллэрэллэр, батараллар”, — диэн бэлиэтиир Мэҥэ Хаҥалас улууһун “Долоон” бурдугу үүннэрэр бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта Аркадий Попов. Бу бүгүҥҥү хаһыакка кэккэ улууска быйыл оҕуруот аһын уонна туораахтаах култуураны үүннэрии туһунан ырытыыбыттан холобурдаатым.

”Түөрт улууска баһылыкка 20 киһи регистрацияланна. Биллэрин курдук, саамай элбэх хандьыдааттаах Уус Алдан, Хаҥалас буолаллар. Оттон Өлөөҥҥө- 4, Сунтаарга — 3 киһи. Онон олохтоохтор бу улуустарга интэриэһинэй быыбары күүтэллэр. Нэһилиэк баһылыктарыгар 259 киһи турбутуттан, 7 киһини аһарбатыбыт. Кинилэр сүрүннээн нэһилиэнньэттэн илии баттааһынын кыайан хомуйбатылар, ону тэҥэ сыыһалаах хомуйдулар, ким эрэ хойутаан докумуонун киллэрэ сатаата. Биллэн турар, саамай кэтэһиилээх быыбарынан улуус баһылыктарын талыы буолар. Билигин, холобур, Уус Алдан улууһун баһылыгын быыбарын хампаанньата олус «тыастаахтык-уустаахтык» баран эрэр. Биир хандьыдаат сокуоннай быраабынан туһанан, үҥсүү суруйан турар. Икки суут буолла, бу күннэргэ Үрдүкү Суукка ааһыныы ааста” диэн буолаары турар быыбардар тустарынан суруналыыс Сайаана Львоваҕа ким маннык сиһилии кэпсээбитин бүгүҥҥү хаһыаттан билсиҥ.

”Билигин биһиги дьиэ акылаатыгар үлэлии сылдьабыт. Бу олус уустук үлэ: аһара элбэх уу кэлэн, барыта бытарыйа сылдьар. Лафет мас суох. Туттар тэрилбитин барытын илдьэ кэлбиппит үчүгэй эбит. Акылаат көтөҕөргө көмөҕө кэлбит дьон үксүлэрэ бу үлэҕэ олох сыһыана суох. Онон тутууга быһаччы сыһыаннаах дьон кэлэллэрэ наада. Уопсайынан, дьиэ акылаатын көтөҕөргө туспа анал биригээдэ үлэлиирэ ордук көдьүүстээх буолууһу” диэн Өймөкөөн улууһугар көмөҕө тиийбит тутаачччылартан ким маннык бэлиэтээбитин бүгүҥҥү хаһыаттан билиэххит.

“Үлэбин үмүрүтэ охсоот, саҥа үөрэх дьылын көрсө аһыллыбыт оскуола дьаарбаҥкатыгар сыананы үөрэтээри, Хомсомуол болуоссатын диэки хаамабын. Стадион өттүттэн тута киэҥ-куоҥ балааккаларга киирэн үөрэх тэрилин көрбүтүнэн барабын. Аныгы оҕо үөрэнэригэр аналлаах табаар, мал-сал барыта баар”. Күндү ааҕааччым, эн эмиэ бүгүн суруналыыс Людмила Попованы кытта “Саха сирэ” хаһыаты ааҕа олорон, оскуола дьаарбаҥкатыгар тиийэн дьаарбай уонна сыананы билис…

Сыыппара солкуобай кэскилин туһунан эспиэрдэр санаалара икки аҥы араҕыста. Биирдэрэ — бу сайдыы аартыга диир буоллаҕына, атыттара — кутталлаах эспэримиэн диэн сэрэтэллэр. Сыыппара солкуобай «күлүк» экэниэмикэни утары охсуһарга, кырдьык, күүстээх тэрилинэн буолуон сөбүн туһунан бүгүҥҥү хаһыакка суруналыыс Василий Прокопьев ырытта.

Саамай элбэх үлэ миэстэтэ сир баайын хостоооһуҥҥа, доруобуйа харыстабылыгар уонна социальнай өҥөнү оҥорууга, тиэйиигэ-харайыыга, судаарыстыбаннай салайыыга баар. Оробуочай идэлэргэ саамай көрдүүр үлэһиттэрэ — оптуобус, анал массыына суоппара, слесарь, электромонтер, повар, электрогазосварщик, муоста сууйааччы, оператор. Сулууспалаахтарга — быраас, инженер, учуутал, сиэстэрэ, полицейскай, биэлсэр, мэхээнньик, иниспиэктэр, харабыл, атыыһыт. Бу идэлэргэ орто хамнас 70-80 тыһыынча солкуобай. Сиһилии бүгүҥҥү хаһыакка үлэ ырыынагын туһунан суруналыыс Ангелина Васильеваны кытта үөрэтиҥ.

Быйыл күһүн өссө биир  кэтэһиилээх «Мэхээлэчээн булчут» диэн саха киинэтэ көрөөччү дьүүлүгэр тахсаары турар. Хомурдуостан саҕалаан, мэкчиргэҕэ, ыкка, тыатааҕыга тиийэ бары кыыл-сүөл кэпсэтэр ураты киинэ тахсаары турарын туһунан режиссера Александр Лукины кытта “Итии чэйгэ” кэпсэттибит. Ааҕыҥ, сэргээҥ.

“2018 сыллаахха Кытайга Бэйдайхэ куоракка кэргэммин кытта сынньана тиийбиппит. Ол онно улахан куораты кэрийэ сылдьан, бэйэлэрэ оҥорбут сүүнэ улахан күрүлгэннэрин көрөн баран, “аата маннык күрүлгэн  биһиги Ытык Күөлбүтүгэр баара буоллар…” диэн баҕа санаа ымыыта үөскээн хаалбыта. Киэһэ аайы хайдах оҥорбуттарын баран анаан көрөр, үөрэтэр этибит. Онтон икки сыл буолан баран, дьиэнэн Өймөкөөҥҥө бара сылдьыбыппыт. Онно баран иһэн, оруобуна Кытайга көрбүт күрүлгэммит курдугу көрөн соһуйбуппут. Бу Ийэ айылҕа бэйэтэ айбыт оҥоһуга этэ. Ол эбэтэр хайа хаара ууллан, күрүлгэн курдук таастан тааска түһэ турарара – умнуллубат түгэн. Кэргэним Людмила ол тыаһы истэн иһийэн турдахпытына, “биһиги маннык күрүлгэн тыаһын аны Ытык Күөлбүтүгэр истиэхпитин наада…” диэн этии киллэрбитэ”. Дьэ, уонна ыраах айан суоппардара Тааттаҕа хайдахтаах курдук “Дьол тааһа” күрүлгэни тутан таһаарбыттарын туһунан бүгүҥҥү “Сатабыл” рубрикаҕа ааҕыҥ.