«Саха сирэ» хаһыат тугу суруйда?

Кини граҥҥа киирсиитэ бу бастакы сырыыта буолбатах. Ол курдук, СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин “Агро-стартап” граныгар саҥа тиэхиньикэ ылаары кыттыбыта эрээри, кыаллыбатаҕа. Онтон тохтоон хаалбакка, быйыл 2025 сылга Мэҥэ Хаҥаласка биллэриллибит “Тыа хаһаайыстыбатын сылын” чэрчитинэн улуус баһылыгын граныгар хамаанда тэринэн, нэһилиэк дьаһалтатын уонна “Агроэксперт” тэрилтэни кытта бииргэ кыттыбыта ситиһиилээх буолбута. Кэнники кэмҥэ куораттан, улуустар кииннэриттэн тыа сиригэр көһөн тахсар дьон үксээтэ.  Кинилэр үгүстэрэ маннык быһаарыныыны тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар баҕалаах буолан ылыналлар. Суруналыыс Женни Стрюкова бүгүҥҥү хаһыакка тыа сиригэр тиийэн үлэлээн эрэр эдэр ыал аҕатын туһунан суруйуута ааҕааччы болҕомтотун тардыаҕа.

Кэлиҥҥи сылларга кыра нэһилиэктэргэ ынах сүөһүнү ииттэр дьон сааһыран, тыа хаһаайыстыбатын бу салаата сайдыыта уустугурбутун көрө-билэ сылдьабыт.  Онон нэһилиэк баһылыга араас суолу-ииһи көрдүүр, толкуйу тобулар кэмэ үүннэ диэххэ сөп. Мэҥэ Хаҥалас улууһун Дьабыыл нэһилиэгэр түргэнник ситэр салаа хайысхатын сайыннарыыга ылсыбыттар – көтөр пиэрмэтин тутан олоххо киллэрбиттэр.  Нэһилиэк баһылыга Дмитрий Петрову кытта сонун сүүрээни хайдах тобулбуттарын, күннээҕи олох-дьаһах, түбүк туһунан бүгүҥҥү хаһыакка сырдаттым.

Үүнэр сылга социальнай эйгэҕэ саҥа көмө миэрэлэрэ киириэхтэрэ уонна босуобуйалар, төлөбүрдэр суумалара индексацияланан, үрдүөҕэ. Тоҕо диэтэххэ, судаарыстыба төһө да кириисис кэмэ буоллар, демография, о5о төрөөһүнүн, социальнай көмө бэлиитикэтин инники күөҥҥэ тутар. Бу туһунан сиһилии бүгүҥҥү хаһыакка суруналыыс Ангелина Васильева сырдатта.

Cаҥа дьылга хас биирдии дьиэ кэргэн үгэс быһыытынан баай, дэлэгэй астаах-үөллээх остуолун тула олорон, ааһан эрэр сылы атаарар, кэлэр сылтан үтүөнү, кэрэни күүтэр. Ол эрээри, сылтан сыл сыана үрдээһинэ Саҥа дьыллааҕы «сандалы остуол» аһын-үөлүн эрдэттэн ааҕан-суоттаан атыылаһарга күһэйэр. Суруналыыс Василий Прокопьев улуустарга эрийэн, Саҥа дьыллааҕы остуол төһө сыаналаах буоларын чинчийэн көрдө, ону таһынан, ороскуоту хайдах аччатыахха сөбүн туһунан туһалаах сүбэни хомуйан “Сыана араастаһыыта улахан…” диэн ырытыы матырыйаалы бэчээккэ бэлэмнээн таһаарда. Онон бээтинсэтээҕи хаһыакка “Улуустарынан Саҥа дьыллааҕы ас-үөл сыаната төһөнүй?” ырытыыны ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“Дьиэбит тутулла охсоругар баҕабыт баһаам буолан, бэриллибит харчыны “Килбиэнстрой” счетугар ыыттарбыппыт. Санаабытыгар, харчыбытын төһө түргэнник ыытарбытыттан дьиэбит тутуллуута тутулуктаах курдуга”, — диэн ыал ийэтэ Саргылаана уйадыйа кэпсээбитин өйдүүбүн. Тэрилтэ салайааччыта Е. Куприянов «бу саҕалыам, ити саҕалыам» диэн эрэннэрэ сылдьыбыт” диэн суруйар дьиэ тутуутугар албыннаппыт ыал туһунан суруналыыс Ульяна Захарова. Кини кураанахха ипотека харчытын төлүү сылдьар ыал туһунан “Күлүү гыммыт курдук, 334 солк. төнүннэрдэ…” диэн сытыы матырыйаала ааҕааччы болҕомтотун хайаан да тардыаҕа.

“Бастакы күҥҥэ 150 тан тахса эдэр дьон аһаҕас маастар-кылаастарга уонна успуорт күрэхтэһиилэригэр кыттарга баҕатын биллэрбит. Бүгүҥҥү тэрээһин ураты чаҕылхай эйгэтэ, ыччат мичээрэ уонна дьоллоох сирэйдэрэ бу бырайыак суолтатын уонна билиҥҥи олоххо сөптөөҕүн көрдөрдүлэр. Биһиги бэйэбит олоххо миэстэбитин буларбытыгар уонна идиэйэлэрбитин атыттары кытта үллэстэргэ маннык сир баар буолбутуттан үөрдүбүт диэн ыччат дьон санаатын үллэһиннэ. «Патриот» — бу киин эрэ буолбакка, биһиги улаатар уонна сайдар платформабыт дэһэллэр ыччаттар” диэн сырдатта бүгүҥҥү хаһыакка суруналыыс Сайаана Львова.

“Лоомтукаҕа үлэлиир кэммэр мас кэрдэргэ эбии үлэни биэрбиттэрэ. Мас кэрдэ сырыттахпытына, биир күн ардах түспүтэ, дэриэбинэбитигэр уот баран хаалбыта. Ардахха баттата-баттата, массыына тутаммын куоракка кэлэн хаалбытым. Онон артыыс буолар дьылҕабын ити биир ардахтаах күн быһаарбыта диибин. Куоракка кэлэн кэллиэскэ бииргэ үөрэммит уолбут Москваҕа Щепкин аатынан тыйаатыр үрдүкү оскуолатыгар туттарса сылдьарын алҕаска истэн, сарсыныгар кинилиин барсааччы буолбутум. Тыйаатыр дириэктэрэ Анатолий Николаев: «Хайдах буолбут киһигиний, бүтэһик күҥҥэ эрэ кэлэҕин?!» — диэбитигэр: «Тыаҕа мас кэрдэ сырыттым, алҕас билэммин кэллим», — диэн хардарбытым. Хамыыһыйаҕа илдьэн хоһоон аахтардылар, ырыа ыллаттылар. Чэ, онно эмиэ көрүдьүөһүм элбэх этэ… Дьолго, миигин ылбыттара…”. Бу ким  “Итии чэйгэ” суруналыыс Надежда Егорованы кытта кэпсэтэн бэйэтин арыйбытын бүгүҥҥү хаһыаттан билиэххит.

Бу соторутааҕыта “Саха” НКИХ ыытар “Өркөн өй” оонньуутугар икки киһи кыттан, бэс ыйын кэнниттэн от ыйа кэлэрин билбэтилэр диэн өрөспүүбүлүкэни биир гына аймаатылар. “Мин билэр буоллум да, атыттар эмиэ билиэхтээхтэр” диэн өйдөбүлтэн тэйэ иликпит. Ааспыты аҕыннахха, өрүс барарын, кыдьымах киирэрин харахтаан көрбөтөх дьон хантан билиэхтэрэй. “Кыдьымахтан”, “от ыйыттан” иҥнэр, хоһоон айар дьон хас биирдии биллэриини болҕомтоҕо ылан иһиҥ. Быйыл эт атыытын туһунан биллэрии күһүн букатын эрдэттэн тарҕанан, сорун сордоотулар. Хайдах? Социальнай ситиминэн убаһа этэ атыыланарын, атыылаһалларын туһунан биллэрии элбэхтик тарҕанна. Онтон биирдэстэрэ маннык: “Убаһа буутун холотун хаанын ылыам”. Убаһа холун эбитэ дуу, хаанын эбитэ дуу эбэтэр олох даҕаны холотун хаанын эбитэ дуу. Арааһа сөптөөҕө “Убаһа буутун, холун, хаанын ылыам” диэн быһыылаах. Салгыы көрүөҕүҥ: “убаһа этигэр, полутуьугар сакаас хомуйабын”. “Улахан атыыр биэ кутуруга атыыланар…”. Уһугар тиийэн атыырбыт букатын даҕаны биэ буолан хаалбыт. Төрөөбүт төрүт тылбыт туһунан суруналыыс Людмила Попова маннык ырытта. Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

«Оҥоһулла туран хайа бардаҕына, киһи, сүөһү өлүүтүн, суту-курааны биттэнэллэрэ. Ол быыһыгар инники олохторун билиэхтэрин баҕалаахтар да көстөллөрө. Оҥорбут күөстэрэ куурбутун кэннэ иһиттэрин тоҥсуйан иһитиннэрэллэрэ. Лыҥкынас тыас оннугар бүтэҥи тыас иһилиннэҕинэ, Күөс иччитэ уордайбыт, мөлтөх бит диэн буолара. Эбэтэр күөһү уматан баран ууга үүтү, сылгы сааҕын былаан куталлара. Аллара күүгэнэ тохтубут сиригэр “ынах-сылгы эмиийин” ойуутун көрдүүллэрэ. Оннук ойуу баар буоллаҕына, быйаҥ битэ-билгэтэ диэн буолара” диэн бэлиэтиир суруналыыс Антонина Эверстова “Күөсчүт – дириҥ силистээх идэ” матырыйаалыгар.

Саҥа дьыл аптаах күннэрэ чугаһаан, улуус, нэһилиэк аайы хаар уонна муус  сыл бэлиэлэрэ оннуларын булан эрэллэр. Ордук оҕо-аймах тэрилтэлэригэр араас остуоруйалар дьоруойдара – быйылгы Дьөһөгөй сылын бэлиэлэрэ кулунчуктар элбээн эрэллэр. Бүгүҥҥү хаһыакка хаар уонна муус оҥоһуктары кимнээх ханна  оҥорбуттарын ааҕыҥ уонна сэргээҥ.