Саха сиригэр олохтоох салайыныы атаҕар туруутугар В.А.Штыров оруола

Өрөспүүбүлүкэбитигэр олохтоох салайыныы олоххо бастаан киириитин устуоруйата  2002 сылтан саҕаланан, Штыров В.А. СӨ Бэрэсидьиэнинэн үлэлиир бастакы сылыгар сөп түбэһэр. Оччолорго олохтоох салайыныы уорганнара, Чечен уонна Саха Өрөспүүбүлүкэлэриттэн ураты, Арассыыйаҕа бүтүннүүтүгэр тэриллибиттэрэ. Онуоха диэри биһиэхэ олохтоох салайыныы уорганнарын «тэрийэбит эбэтэр тэрийбэппит» диэн боппуруос элбэхтэ турбута.

90-с сылларга улуустар бүддьүөттэрин хааччыйыыга ханнык да нуормалар өссө олохтоно илик кэмнэригэр улуустар, куораттар нэһиилэ тиийинэн олоруу, тыыннаах буолуу бүддьүөтүнэн олорор этилэр. Кинилэр бүддьүөттэрин былааннааһыҥҥа, оҥорууга уонна толорууга өрөспүүбүлүкэ өттүттэн кытаанах хонтуруол баар буолан, култуура уонна социальнай эйгэ тэрилтэлэрин чөл тутуу ситиһиллибитэ.

Оччолорго былаас олохтоох уорганнарыгар олохтоох салайыныыга көһүүнү тута көҥүллээбит буоллар, бүддьүөт тэрилтэлэрин сорҕото, ону кытта күн бүгүн ньиргиччи тэринэн олорор элбэх нэһилиэнньэлээх пууммут суох буолуох этилэр. Арассыыйа атын уобаластарыгар, кыраайдарыгар оннук да буолбута.

1995 с. СӨ Бэрэсидьиэнигэр сорох улуустар баһылыктара олохтоох үп-харчы уорганнарын кинилэр дьаһайыыларыгар биэриини туруорсубуттара.  Бастакы Бэрэсидьиэн М.Е.Николаев бу боппуруоска үп миниистирин быһыытынан хоруйдуурга миэхэ тыл биэрбитэ. Онуоха «өллөхпүнэ эрэ  сөбүлэһиэм» диэбитим соччото суохтук иһиллибитэ буолуо эрээри, ити хоруй бүтэһик хаһыыга тэҥнээҕэ. Онон Бэрэсидьиэн этиибин өйөөн, ылынан, баһылыктары оннуларын буллартаабыта. Итинтэн биһиги өрөспүүбүлүкэбит тугу сүүйбүтүн, сүүйтэрбитин бэйэҕит сыаналааҥ. Тус бэйэм сүүйбүппүт дии саныыбын – биһиги туох баар тэрилтэлэри кытта хоту сирдэрбитин уонна кырыы, кыра нэһилиэктэрбитин, онно олохтоох дьоммутун-сэргэбитин чөл тутан хаалбыппыт.

Онон олохтоох салайыныыны сайыннарыы боппуруостара Вячеслав Анатольевич Штыров СӨ иккис Бэрэсидьиэнинэн талыллар бырагырааматын биир тутаах хайысхатынан буолбута. Ол быһыытынан бүддьүөтү былааннааһыҥҥа нуормалар, бырагыраамалар баар буолбута, федеральнай таһымҥа Бүддьүөт Кодексата уонна Олохтоох салайыныы сокуона ылыллыбыттара.

2002 с. СӨ Бэрэсидьиэнэ В.А.Штыров көҕүлээһининэн, улуустар бары олохтоох салайыныыга көспүттэрэ. Ити сыл тохсунньу 28 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ дьокутааттарын иннигэр тыл этиитигэр саҥа Бэрэсидьиэн чугастааҕы кэмнэргэ муниципальнай тутуу сүрүн тосхоллорун кэскиллээх бырагырааматын иһитиннэрэн, маны олоххо киллэрии үлэтэ саҕаламмыта. Олохтоохтор улуустарга муниципалитеттары тэрийиини өйөөнөр, 2002 с. балаҕан ыйын 27 күнүгэр ыытыллыбыт референдумҥа олохтоох салайыныыны киллэрэргэ куоластаабыттара. Ити курдук, 2002 с. ахсынньы 29 күнэ – улуустарга олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын уонна муниципальнай тэриллиилэрин баһылыктарын быыбарын күнэ – устуоруйаҕа Саха Өрөспүүбүлүкэтин сирин-уотун бүттүүнэ былаас муниципальнай уорганын юрисдикциятыгар көһүүтүн кэрэһилээбитэ.

Салгыы аны 2005 с. бары нэһилиэктэр бэйэни салайыныыга көһүүлэрэ олохтоох салайыныы иккис уонна бүтэһиктээх түһүмэҕинэн буолбута. Онуоха диэри, 15 сыл кэриҥэ кэм устатыгар, нэһилиэктэри улуус ситэриилээх былааһа анаабыт баһылыктара салайбыттара. Нэһилиэктэр үбүлээһиннэрэ ороскуот сметатын кээмэйинэн үөһэттэн түһэриллэр этэ.

В.А.Штыров олохтоох салайыныыны бөҕөргөтүүгэ улахан болҕомтотун уурара уонна өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх былааһыттан муниципальнай тэриллиилэри бары өттүнэн өйүүрү ирдиирэ. Онон улахан үлэ ыытыллыбыта. СӨ Бэрэсидьиэнигэр Олохтоох салайыныыны сайыннарыыга  Сэбиэт тэриллибитэ. Сэбиэт үлэтин оччолорго вице-президент Александр Константинович Акимов салайбыта. Муниципальнай тэриллиилэри сайыннарыыга туһуламмыт судаарыстыбаннай өйөбүл өрөспүүбүлүкэтээҕи бастакы бырагыраамата оҥоһуллан ылыллыбыта. Манан олохтоох салайыныы бигэ акылаата ууруллубута. 2007 с. В.А. Штыров Ыйаах таһааран, 2015 с. диэри СӨ олохтоох салайыныыны сайыннарыы Кэнсиэпсийэтин бигэргэппитэ. Ити курдук олохтоох салайыныы сайдыыта уһун болдьохтоох кэм устатыгар бөҕөргүү турара быһаарыллыбыта.

2006 с. эмиэ Вячеслав Анатольевич көҕүлээһининэн өрөспүүбүлүкэ  муниципальнай тэриллиилэрин 1 историческай съезтэрэ ыытыллыбыта. Манна  муниципальнай тэриллиилэр Сүбэлэрэ – өрөспүүбүлүкэ 445 муниципальнай тэриллиилэрин түмэр муниципалитеттар икки ардыларыгар хардарыта бииргэ үлэлээһин Ассоциацията тэриллибитэ. Сүбэ бастакы бэрэссэдээтэлинэн бу съезкэ Попов Анатолий Тарасович, Мииринэй оройуонун баһылыга, талыллыбыта.

Саха сиригэр муниципалитеттар атахтарыгар турууларыгар Семен Васильевич Кырбасов салайааччылаах олохтоох салайыныыга Департамент сыаналаммат улахан өҥөлөөх. Департамент ыытар элбэх көдьүүстээх куурустара, семинардара, төгүрүк остуоллара, миэстэтигэр кэлэн көмөнү оҥоруу, тирээн турар суолталаах, араас кыһалҕалаах боппуруостары быһарсыы – барыта бу Департамент иһинэн ааһара. Суох оҥоһуллан, атын департамены кытта холбонуллубут тэрилтэни Ил Дархан  Айсен Сергеевич Николаев саҥаттан сөргүтэн тэрийбитэ үчүгэй эрэ өрүттээх буолуоҕа. Быйыл муус устар 21 күнүгэр Олохтоох салайыныы күнүн Арассыыйа үрдүнэн онус төгүлүн бэлиэтиэхпит.

Бэрэсидьиэн Вячеслав Анатольевич Штыровтан саҕаламмыт олохтоох салайыныыны сайыннарыы дьыалата күн бүгүн салҕана турар.  Кулун тутар 27-31 күннэригэр өрөспүүбүлүкэ бүттүүнүттэн делегаттар муниципальнай тэриллиилэр Сүбэлэрин – муниципалитеттар икки ардыларыгар хардарыта бииргэ үлэлээһин Ассоциациятын IX сийиэһигэр мустаннар, салгыы сайдыы боппуруостарын дьүүллэһиэхтэрэ.

Владимир Птицын,

Мэҥэ Хаҥалас улууһун 2003 (тохсунньу)-2012 (кулун тутар) сс. баһылыга,

муниципальнай тэриллиилэр Сүбэлэрин –

СӨ муниципалитеттарын икки ардыларыгар хардарыта бииргэ үлэлээһин

Ассоциациятын 2008-2012 сс. бэрэссэдээтэлэ.