Сарсын сэттэ планета парааттыаҕа

Барыта аҕыс планета баарыттан, сэттэтэ биир лииньийэҕэ сааһыланан, кэчигирэһэн тураллара астрономияҕа бэрт сэдэх көстүү буолар. Күн систиэмэтигэр барыта 8 планета баар. Кинилэртэн үгүстэрэ Күн биир өттүгэр тиийэн, чугасаһаллара, Сиртэн көрдөххө, биир лииньийэҕэ чугаһаан, кэчигирэһэллэрэ планеталар парааттара диэн ааттанар. 3 планета кэчигирээтэҕинэ — аччыгый параат, 4 планета — кыра параат, 5-6 планета — улахан параат, 7 планета — улуу параат диэн ааттыыллар.

170 сылга биирдэ эрэ аҕыс планета Күн биир өттүгэр кэлэн, биир кэккэҕэ кэчигирииллэр эбит, бу олох сэдэх көстүү буолар.

Планеталар парааттара Сиргэ улахан дьайыыны оҥорбот, тоҕо диэтэр, ыраахтара бэрт буолан, гравитационнай күүстэрэ тиийбэт. Ол эрээри, сэдэх көстүү буолан, астрономнары, сулустаах халлааны интэриэһиргиир дьону сэргэхситэр.

Сарсыҥҥыттан улуу параат саҕаланар. Тоҕо диэтэр, сэттэ планета: кыһыл өҥнөөх Марс, улуукан Юпитер, кистэлэҥнээх Уран, ыраах Нептун, чугас Венера, биһилэхтээх Сатурн уонна Меркурий кэккэлиэхтэрэ.

Планеталар Күнү тула араас түргэннээхтик эргийэ сылдьаллар. Бэйэлэрэ туспа орбиталаахтар. Холобур, Марс Күнү 2 сыл устата, Юпитер 12 сыл устата эргийэр. Ыраах-ыраах сыталлар эрээри, сороҕор чугасаһаллара Сиртэн биир лииньийэҕэ киирэр курдук көстөр. Кинилэри, былыт, туман суох буоллаҕына, олунньу 28 күнүттэн саҕалаан, кулун тутар саҕаланыыта кэтээн көрүөххэ сөп.

Марс халлаан илин өттүгэр кытархай уотунан чаҕылыйар. Венера, Сатурн уонна Нептун халлаан арҕаа өттүгэр бааллар. Юпитеры, Ураны үөһэнэн булуохха сөп. Биэс планетаны киһи уу хараҕынан булан көрүөн сөп. Ол эрээри, Ураны уонна Нептуну булан көрөргө биноклу, эбэтэр, кыра телескобу туһаныаххытын сөп. Куорат, дэриэбинэ уота мэһэйдээбэт сиригэр баран, үрдүк сиртэн көрөр ордук.

Аан бастаан хайдах кэчигирэһэллэрин каартаҕа көрөн баран, халлааҥҥа көрдөөн булуоххутун сөп. Эбэтэр, SkySafari, Star Walk 2 уонна Stellarium диэн мобильнай сыһыарыылар бааллар, кинилэр сулустар халлааҥҥа ханан туралларын көрдөрөн, ыйан биэрэллэр. Эрдэттэн бу сыһыарыылары хачайдаан баран, эндэппэккэ булан көрүөххүтүн сөп.