Семен Руфов «Чыычаахтарбар» кинигэтин сүрэхтэниитигэр

Олунньу 11 күнүгэр Айыы кыһатыгар саха норуодунай суруйааччыта Семен Руфов оҕолорго анаан айбыт хоһооннорун кинигэтин биһирэмигэр сырыттым. Тэрээһини гимназия салайааччыта Лидия Шамаева, бэйиэт кыыһа Татьяна Руфова иилээн-саҕалаан ыыттылар.

Семен Руфов элбэх оҕолоох аламаҕай аҕа буолан, оҕолоругар тапталын хоһооҥҥо тиһэн үйэтиппит. Оҕолоругар анабыл хоһооннорун «Кыра Таанчик», «Валерка — соҕуруу дойдуга», «Оҕолорбор-сиэннэрбэр», «Чыычаахтарбар» сиэннэрбэр», онтон да атын олус хомоҕой хоһооннорун хас да көлүөнэ оҕолор бары таптаан ааҕар.
Оҕоҕо хоһоон суруйуута олус уустук, ону ааһан суруйар киһи оҕолуу толкуйдаах, бэтиэхэлээх буолуон наада. «Киһини ытатар судургу, киһини күллэрэр — талаан» дииллэр. Ол курдук, бу күн бэйиэт «Албынчыктар», «Харандаас», «Кыра Танчик«, «Эбээ күөрчэҕэ», «Валера — соҕуруу дойдуга», «Уйбаанчык» диэн хоһооннорун оҕолор үгүстүк аахтылар. Бэйэлэрэ уһуйаан сүүтүк курдук оҕолоро кэлэн, хоһооннору дорҕоонноохтук ааҕаллара кими баҕарар долгутар, үөрдэр. Аны бу барахсаттар сыанаттан тахсымаары, саалаҕа олорор дьону барыбытын сыныйан одуулаһан, биһирэбил эрэйэн үөрэн-көтөн тураллара баар дьону күллэрдэ. Бу оҕолортон дьоһун, дойдуларыгар туһалаах дьон улаатан тахсыахтара диэн сэмээр үөрэ олордум.

Ураты түгэнинэн СӨ Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирин Марина Силина бэйиэт хас да хоһоонугар айыллыбыт оҕолорго аналлаах ырыалары толоруута буолла.
Биир уолчаан хоһоонун тылын умнан, онтон уйадыйан саалаҕа харах уулаах олорорун көрөн, онно атыыласпыт бэйиэт хоһооннордоох кинигэтин ууннум: «Кыайтарбатах хоһоону булан, үөрэтэн, булгу иннин ылаар!» — диэбиппэр уолчааным тутатына сэргэхсийэн, сандаарыччы көрөн хаалла…

Олус иһирэх эйгэлээх, иллээх дьиэ кэргэн дьоллоох олоҕун түстээбит Аҕа баһылыктарын — Семен Титович туһунан, бу күн оҕолоро аҕаларын туһунан бэрт элбэх сонун түгэни кэпсээтилэр. Кини толору ис хоһоонноох олоҕун, араас омук чулуу дьонун кытары биир тэҥҥэ алтыспыт кэмнэрин кэпсиир быыстапка тэриллибит. Онно сэдэх кинигэлэр эмиэ туруоруллубуттар. «Бу маны наҕыллык аахпыт киһи-ии» диэн санаа киирэн, ааҕарга, айарга-тутарга көҕүттэ.
Мин тус бэйэм Семен Руфовтыын биир Бүлүү Эбэ уутун испит биир дойдулаахтар буолабыт диэн испэр кининэн киэн туттар санаам өссө күүһүрдэ. Ону таһынан, аҕам Васильев Николай Кириллович диэн Маҥаастан төрүттээх, бэйэтин кэмигэр суруйан холонор киһи үгүстүк хоһоонноро бэчээккэ тахсаллар эбит. Кини Семен Руфовтыын суруйсар, бэйиэт аҕам хоһоонноругар бэлиэтээһиннэри оҥорор эбит, хайгыыр да, сэмэлиир да түгэннэрэ баар эбит этэ.
Бу курдук истиҥ-иһирэх лиирикэ киэһэтин бэлэхтээбиттэригэр бэйиэт оҕолоругар уонна Айыы Кыһата оскуола салайааччытыгар Лидия Шамаеваҕа барҕа махтал.
Этэҥҥэ олордоххо, биэс сыл күлүм гынан ааһыа. Бэйиэт 100 сааһа чугаһыыр… Онон, бу тэрээһин кэннэ үөскээбит курус санааларбын үллэстиэхпин баҕардым.
Бу тэрээһиҥҥэ куорат иккис нүөмэрдээх оскуолатын учууталлара, үөрэнээччилэрэ (бэйиэт кэргэнэ М.С. Арбыкина, кыыһа Евгения Семеновна өр кэм бу оскуолаҕа үлэлээбиттэр эбит), национальнай гимназия оҕолоро, уһуйаан  тарбахха баттанар оҕолоро кэлэн хоһоон аахтылар. Бэртээхэй тэрээһин эрээри хаарыаннаах киэҥ уораҕай кураанаҕын кэриэтэ. Сүдү киһибит Семен Руфовы ахтан-санаан ааһар анал тэрээһиҥҥэ куорат оскуолаларын, чуолаан саха тылын учууталлара да, үөрэнээччилэрэ да суохтара киһини сонньутар. Буолаары буолан, оҕолорго анаммыт кинигэ үөрүүлээх сүрэхтэниитигэр.
Семен Руфов биир дьиэ кэргэн ытык аҕата, эһэтэ эрэ буолбатах ээ. Бу Саха Сирин киэн туттуута, саха саҥатын араас омук сиригэр дорҕоонноохтук дуораппыт ытык киһибит. Бу курдук сүдү дьоммутугар сыһыаммытын уларыттахха эрэ сайдыахпыт. Норуоту киэн туттар дьоммут ааттаталлар, ытыктаталлар.
Саха тылын учууталлара бу курдук тэрээһиннэргэ күргүөмүнэн сылдьыахтаахтар, үөрэнээччилэрин угуйуох тустаахтар. Бу маннык тэрээһиннэр үөрэтэр бырагыраамаларыгар киириэхтээх.
Тэрээһиҥҥэ кыттыбыт оҕолор долгуйан туран хоһоон аахтылар. Ардыгар тылларын умналлар, онуоха тастарыгар турар уһуйааччы көмөлөһөр кыаҕа суох — хоһоонун билбэт, төлөпүөнүн хаһыста… ол тухары кэтэһэн олоруу…Ол курдук, уһуйааччы күдээринэ бэлэмнэммит.
Суруйааччылартан эмиэ тарбахха баттанар киһи кэлбит. Ону тэҥэ, дьокутаат Мария Христофорова, миниистири солбуйааччы Марина Силина бааллар.
Олус киэҥ хабааннаах кинигэ быыстапката тэриллибит. Семен Руфов баай ис хоһоонноох айар-тутар олоҕо көрдөрүллүбүт. Арбита айымньыларын түмэн таһаарбыта — биир ураты кэрэхсэнэр түгэн. Оҕо сылдьан аахпыт кинигэлэрбин-доҕотторбун көрөн үөрдэхпиин! Онон ийэ тыл сайдыытыгар туруулаһабыт диир буоллахха, үгүспүт тус бэйэбит ис турукпутуттан, сыһыаммытыттан саҕалыырбыт тоҕоостаах.
Олунньу 16 күнүгэр Саха тыйаатырыгар бэйиэт хоһоонноругар ырыа дьоро киэһэтэ буолар диэн иһитиннэрэн туран, саха саҥалааҕы барытын, чуолаан оскуола саха тылын учууталларын ыҥырабыт.

Антонина УСКЕЕВА, ааптар хаартыскалара