Сотору бастакы бугуллар кэчигириэхтэрэ

Сир-дойду аайы Үрүҥ тунах ыһыахтар, араас күрэхтэһиилэр. Онтон дьэ, сүөһү-сылгы кыстыыр отун булунууга турунуохпут.

Быйыл 435,3 тыһ. туоннаны оттуур соруктаах олороллорун туһунан СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин Үүнээйини ылыыга департаменын салайааччыта Вячеслав Гаврильев тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Бу былаан оттооһун былырыыҥҥы көрдөрүүтүгэр тэҥнэһэр. Ону тэҥэ 13,4 тыһ. туонна сенаһы (былырыын 12,3 тыһ. т), 24,1 тыһ. туонна сиилэһи (былырыын 23,7 тыһ. т) бэлэмниэхтэрэ.

Туһааннаах министиэристибэ бигэргэппит былаанын көрдөххө, киин уонна илин эҥэр улуустар ортолоругар, өрөспүүбүлүкэ да үрдүнэн ыллахха, саамай элбэх оту Мэҥэ Хаҥалас (44369 т) соҕотуопкалыахтаах. Чурапчы (39890 т), Хаҥалас, Уус Алдан (31000), Амма (30653 т) эмиэ оттооһун хампаанньатыгар киһи мыыммат былааннаахтар.

Ил Дархан Айсен Николаев сүөһү аһылыгын бэлэмнээһин сорудаҕын хайыы-үйэ бэс ыйын саҥатыгар туруорбута.

Ил Дархан тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйаларын муниципалитеттарга биэрии бастакы сылынан үгүс үлэ уонна үчүгэй түмүк кэтэһиллэрин бэлиэтээбитэ. Кини тыа хаһаайыстыбатын сирин-уотун туругун кэтээн көрүү, сүөһү аһылыгын бэлэмигэр тиэхиньикэнэн хааччыллыы, ыарахаттары көрсүбүт хаһаайыстыбаларга үбүнэн көмөлөһөр соругун туруорбута. Улуустарга оттооһун хампаанньатын ыытыыга эппиэттээх дьон ананыахтара. Ону тэҥэ кураан тахсыбатын туһугар, Росгидромет уонна “Полярные авиалинии” хампаанньа зондировщик-сөмөлүөттэрэ туһаныллыахтара диэбитэ.

Барыласка, Суордаахха

Оттон миэстэтигэр бэлэмнэнии уонна туох кыһалҕа баарый?

Дьааҥы улууһун Барылас тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Максим Слепцов от ороһулаан үүнэрэ буолуо диэн сабаҕалыыр. Нэһилиэккэ быһыты барытын быспыттар, оччоҕо үрүйэҕэ уу киирдэҕинэ от үүнүө диэн эрэнэллэр. Барыласка сылын аайы от ыйын ортото от ситэр эбит.

— Өрүү илиинэн оттуубут. Ардахтаах дьылга ходуһалары уу ылааччы, оччоҕо ууга оттуубут. Ходуһаларбыт 1–7 км тэйиччилэр. Былырыын орто үүнүү этэ. Үс бааһынай хаһаайыстыба уонна 10 кэтэх ыал оттуохтаах. Былааммыт — 3400 цн. Бүгүн хаардаан бүттэ. Оҕуруот да, от да аанньа үүммэккэ турар, — диэтэ Максим Маевич.

Эмиэ бу улуус Суордаах нэһилиэгин бааһынай хаһаайыстыбатын баһылыга Дмитрий Горохов этэринэн, билиҥҥи туругунан, от үүнүүтэ мөлтөх. Ол курдук, халлаан тымныйан, хаардаан, ардахтаан эрэйдээбит. Ол да буоллар, күнүн көрдөҕүнэ үүнэр ини диэн санаалаах. “Мин сирим эҥин элбэх буолан санаарҕаабаппын. Оттуур сирим бөһүөлэктэн саҕалаан 120 км диэри тэйиччи баар, — диир үлэни өрө туппут Дмитрий Дмитриевич.

“Лаҥханы суох гыныахха”

Хоту улуустартан Абый улууһун Абый нэһилиэгин баһылыга Тимофей Томскай этэринэн, былырыын курааннаабыт буоллаҕына, быйыл от үүнүүтэ арыый курдук. Нэһилиэк алта бааһынай хаһаайыстыбата уонна 34 кэтэх ыал окко киирээри бэлэмнэнэллэр. Ол эрээри сирдэрэ лаҥха буолан эрэйдээбит. Бу кыһалҕаны туруорсаары баһылык “Саха” НКИК Талбан биэриитигэр ыйытыы биэрбит. Олохтоох көҕүлээһин бырагырааматыгар киллэрэн, роторнай от охсор эҥин атыылаһарга көмөлөһүҥ диэн. Оччоҕуна сөптөөх тиэхиньикэ ылан, лаҥханы охсон, ыраастыа этибит диэн санаалаах. Абыйга сир-уот лаҥхаҕа кубулуйуута ордук сылгы иитиитигэр охсуулаах буолбут. Сылгылар оттоммут сиргэ кэнчээри үүммүтүн эрэ хаһан сииллэрэ сылгы аһылыгар татым бөҕө буоллаҕа. Онон баһылык Тимофей Арианович сөптөөх боппуруоһу көтөхпүт.

Мэҥэ Хаҥаласка, Ньурбаҕа…

Мэҥэ Хаҥалас Чыамайыкы нэһилиэгин олохтооҕо, бөрөһүт Семен Уткин этэринэн, саас ардаата эрээри, халлаан тымныы буолан, булууһуран хаалыан сөп. Ол эрээри орто үүнүү баар буолар ини диэн эрэнэр. Биллэрин курдук, чыамайыкылар ордор отторунан атын нэһилиэктэри хааччыйааччылар. Быйыл да оннук буолар ини.

Ньурба оройуонугар өрөспүүбүлүкэ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн окко былаан тиэрдиллибит. Быйыл 29683 т кэбиһиэхтээхтэр. Былырыын 28000 тахса туоннаны оттообут буоллахтарына, көрөргүт курдук быйыл былааннара эбиллибит.

— Сиилэһи — 1400 т бэлэмниэхпит. Сенажпыт былаана былырыын 600 т этэ, быйыл –755 т. Ньурбатааҕы сүөһү аһылыгын бэлэмниир комплекс көмөтүнэн сүөһү сиир бурдугун оҥоробут. Быйылгы былааммыт — 125 т. Бүлүү, Марха эбэлэрбит уулара толору. Кэккэ нэһилиэктэргэ күчүмэҕэйдэр бааллар, — диэтэ былырыыҥҥыны-быйылгыны тэҥнээн улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начаалынньыга Леонид Ушканов.

Бүлүү улууһугар от үүнүүтэ, сиэмэтин тахсыыта үчүгэй эбит. Күүстээх ардахтар арыылаан түспүттэрэ. Халлаан сөрүүн эрээри, от быйыл үүнэр ини диэн санаалаах Бүлүү улууһунааҕы тыа хаһаайыстыбатын салайааччыта Павел Иннокентьев. Бүлүү улууһугар от былаана — 24000 туонна.

Бу курдук хаһаайыстыбалар окко киирээри бэлэмнэнэллэр.

Николай Михайлович Семенов, Ньурба улууһун олохтооҕо:

— Былырыын күһүн уһуннук ардаан, сир тот буолан, от бэркэ быкта. Саас ыам ыйыгар уонна сайын саҥатыгар, бэс ыйын бастакы аҥаарыгар син ардаата. Ол иһин от ыйын ортотугар, окко киириэххэ диэри от үүммэлиэ дии саныыбын. Айылҕаҕа дьыл кэмнэрэ бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн биэрэр идэлээхтэр. Кыһын иккис аҥаарыгар балай эмэ хаардаабыта. Онтун ситиһиннэрэн, атырдьах ыйыгар ардахтаах буолара дуу. Быйыл от, отон, тэллэй үгүөрүтүк үүнүөхтээх. Саас, муус устарга эппитим курдук. Сайынын сөҥүүлээх эбэтэр ардаҕа суох эрээри, най былыттаах күннэр үгүс буолаллара эрэбил. Былыттаах халлаан сөрүүн буолар. Ол эрэн, итии күннэр ханна барыахтарай, куйаас даҕаны түһэн, оҕо-аймах, дьон-сэргэ сөтүөлээн ылыахтара. Нуһараҥ, былыттаах күн кыра тыаллаах, сымнаҕас буолар. Аны ыһыахтар кэннэ, окко киириэхпит.