Сотору сымыйа кафелар үлэлэрэ бэрээдэктэниэҕэ

Судаарыстыбаннай Дуума «наливайкалар» тустарынан сокуону бастакы ааҕыыга ылынна

Сымыйа кафелар, ол эбэтэр «наливайкалар» үлэлэрин бэрээдэктээһин туһунан биһиги хаһыаппыт элбэхтик суруйда. Бу кыһалҕа биһиэхэ, Саха сиригэр, эрэ буолбакка, бүтүн дойду үрдүнэн сатыылаабыта баар суол. Быраабы араҥаччылыыр уорганнар «наливайкалар» үлэлэрин кытта быһыы-майгы мөлтөөбүтүн, буруйу оҥоруу элбээбитин быһаччы сибээстииллэр. Оттон олохтоохтор бу тэрилтэлэр аттыларыгар түүннэри-күнүстэри айдаан-куйдаан, охсуһуу тахсарын, саарбах дьон сүгүн хаамтарбатын үҥсэргииллэр.

Саҥа сокуон тугу түстүүрүй?

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа бастакы ааҕыыга ылыллыбыт «наливайкалар» тустарынан сокуон бырайыага, бастатан туран, элбэх кыбартыыралаах дьон олорор дьиэтигэр уонна онно сыста турар сымыйа кафеларга арыгыны атыылыыры бобор быраабы биэриэ­ҕэ. Ону сэргэ «наливайкалар» «күнүс – маҕаһыын, түүн – кафе» буолар бырааптара быһыллыа. Аны туран, итирдэр утахтар кы­­лаастарынан арахсар буо­луохтара.

Судаарыстыбаннай Дуума спикерэ Вячеслав Володин дьүүллэһии кэмигэр: «Эрдэ даҕаны быһаарыныылары ылыммыппыт эрээри, көтүтүү элбэх, онуоха сөптөөх мэхэньиисим ырычааҕа суох этэ, бу сырыыга барытын көннөрүөхпүтүн наада», – диэн эттэ. Онон бу ылыллыахтаах сокуон итирдэр утахтарынан эргиниигэ улахан уларытыылары киллэрэрэ саарбаҕа суох.

Эрэгийиэннэр бу кыһалҕалаах боппуруоһу туруорбуттара ыраатта эрээри, «чыркымай тугуттан эрэ иҥнибит диэбиккэ» дылы федеральнай таһымҥа ситэри туруор­субакка сылдьыбыттара, онтон быйыл олох кылгас кэмҥэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа сөптөөх сокуон бырайыага бэлэмнэниллибит. Хата, бу сырыыга сокуон бырайыагын оҥорууга бары баартыйа­лар фракциялара иннилэринэн буолан, биир санаанан бэлэмнээбиттэрэ бэлиэтэнэр.

Саҥа сокуонунан биһиги эрэгийиэннэрбитигэр арыгы бородууксуйатын атыылыыр баар сокуонунан эрэ буолбакка, чуолкайдык ыйыллыбыт, дьон олоҕун уйгутун тупсарар уонна куттал суох буоларын хааччы­йар хайысхалаах саҥа сокуонунан салайтарыахпыт.

Бу сокуон ылылыннаҕына, кэлэр 2024 сыл муус устар 1 күнүттэн күүһүгэр киириэҕэ.

Саха сирэ урутаан иһэр

Быйыл күһүн, балаҕан ыйын 1 күнүгэр, 1248 З № -дээх 51 V «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр биирдиилээн арыгы бородууксуйатын атыылааһын бириэ­мэтин, усулуобуйатын уонна миэстэтин эбии хааччах­тааһын туһунан» сокуоҥҥа уларытыылары киллэрии ылыллыбыта. «Арыгы сокуона» күүһүгэр киирэн, Дьокуускай куоракка баар арыгыны атыылыыр 60-ча «сымыйа кафе» уонна «наливайка» сабыллар суолга киирбитэ. Бытааннык да буоллар, сокуону кэспит атыы-эргиэн, уопсастыбаннай аһылык тэрилтэлэрэ миэрэҕэ тардыллан, бэрээдэк олохтонор суолга киирбитэ. Дьокуускай куоракка 200-тэн тахса уопсай аһылык тэрилтэтэ итирдэр утаҕы уонна пиибэни биирдиилээн атыылыыр эбийиэк баар.

Биллэн турар, дьон айдаарара, айманара өйдөнөр, биһиги курдук аҕыйах нэһилиэнньэ­лээх өрөспүүбүлүкэҕэ, биир кыра куоракка, бачча элбэх арыгыны атыылыыр сир баара сыанан аҕаабата чахчы. Онон Дьокуускай куорат олохтоохторо маассабай утарсыыны оҥорон, «сымыйа кафелар» уонна «наливайкалар» элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ үлэлии туралларын саптарары ту­­руорсан, бу сокуон ылыллыбыта. Оттон тоҕо бытааннык толорулларый диэн этэбиний диэтэххэ, мэхэньиисим «ырычааҕа» дойду сокуонугар сөп түбэһиннэриллэр буолан, хааччахтар үөскээбиттэрэ. Онон саҥа сокуон киирэрэ эрэги­йиэннэргэ улахан кыаҕы биэриэ диэн эрэнэбит эрэ.

Билиҥҥитэ биһиги өрөс­пүү­бүлүкэтээҕи сокуоммут ары­­гыны атыылыыр уопсай аһылык тэрилтэлэрин иэннэрин кэҥэтэргэ күһэйэр хааччаҕы оҥордо. Бу күһүҥҥэ диэри 25 кв. м иэннээх сиргэ сымыйа маҕаһыын курдук тэринэн, арыгыны атыылыыр этилэр, аны ону 75 кв. м диэри кэҥэттилэр. Ол эрээри, бу «наливайкаларбыт» онно кыһарыйтаран, сабыллыбакка, атын миэстэҕэ көһөн салгыы үлэлиир албаһы буллулар. Миэстэлэрин уларыталлара сокуонунан бобуллубат. Онон былаас тус­таах уорганнара илиилэрэ-­атахтара бааллар түгэннэрэ үгүс. Итиннэ бэлиэтээн эттэххэ, РФ Бырабыыталыстыбатын кулун тутар 10 күнүнээҕи
336 №-дээх уурааҕынан бэрэбиэркэни ыытыы бу сыл бүтүөр диэри тохтотуллубута. Онон СӨ Урбааҥҥа, эргиэҥҥэ уонна туризм сайдыытыгар минис­тиэристибэтин боломуочу­йата быстах кэмҥэ эмиэ хааччахтаммыта. Ол түмүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонун балаһыанньатын кэспит тэрилтэлэргэ уонна биирдиилээн урбаанньыттарга сэрэтии эрэ бэриллэн кэллэ. Оттон саҥа сокуон тустаах хонтуруоллуур тэрилтэлэр сөптөөхтүк дьаһанан үлэлииллэригэр кыаҕы биэриэхтээх.

Бэл диэтэр, киһи хомойуох, нэһилиэктэргэ сис ыаллар итинник атыынан-кутуунан дьарыктаналлара иһиллэр. Балары тохтотууга нэһилиэк баһылыгыттан саҕалаан уопсастыбаннас
күүскэ ылсан үлэлиэхтээх.

Бастаан хайдах саҕаламмытай?

Саха сиригэр аан бас­таан арыгы атыыта бириэмэнэн хааччахтаммыта. Ону дьон араастык ылыммыта. Ол эрээри киһи туохха барытыгар үөрэнэр. Сокуон олоххо киирэн үлэлиэҕиттэн  арыгы атыыта бириэмэнэн атыыланар буол­бута, аҕыс кэннэ киэһэ арыгы атыыта тохтообута. Оннооҕор үгүс нэһилиэктэргэ арыгыттан аккаастаммыттара. Ол эрээри сотору кэминэн элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ, оскуолалар, уһуйааннар тастарыгар арыгы атыылыыр “сымыйа” кафелар үөдүйбүттэрэ. Ол түмүгэр Дьокуускайга арыгы атыылыыр кафелар баар оро­йуоннарыгар түүннэри-күнүстэри итирик дьон суксуруһар, айдаарсар буолбуттара.

Аны түүҥҥү «туочукалар»

Билигин оскуолалар, уһуйаан­нар, дьон-сэргэ олорор элбэх кыбартыыра­лаах дьиэлэрин тастарыгар арыгы атыылыыр маҕаһыыннар, онон дьарыктанар кафелар олус элбэхтэр. Дьиҥэр, со­­куон хараҕынан, маннык маҕаһыыннар, кафелар оскуолаттан, уһу­йаантан  150 м тэйиччи буолуохтаахтар. Биһиэхэ, Саха сиригэр, арыгы күнүс 14.00 чаастан киэһэ 20.00 чааска диэри болдьохтоох атыыланар.  Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн   164  нэһилиэнньэлээх пуун арыгыттан ак­­каастанан олорор. Ол эрээри маннык арыгыттан аккаастанан олорор нэһилиэктэргэ арыгыттан сылтаан араас быһылааннар, буруй-сэмэ син биир тахсар. Нэһилиэктэргэ  арыгы атыылыыр кафелар суохтар. Ол эрээри манан дьарыктанар «туочукалар» үлэлииллэр. Бэл диэтэр, киһи хомойуох, нэһилиэктэргэ сис ыаллар итинник атыынан-кутуунан дьарыктаналлара иһиллэр. Балары тохтотууга нэһилиэк баһылыгыттан саҕалаан уопсастыбаннас күүскэ ылсан үлэлиэхтээх.

Сыыппаралар

Ааспыт 2022 сыл көрдөрүүтүнэн, испиирдээх утахтан сүһүрүү 38 түгэнэ бэлиэтэммитэ. Олортон 22 түгэн киһи өлүүлээх этэ.

Арыгы атыытын хааччаҕын урут утарбыттара

Бу ааспыт саас кулун тутар 2 күнүгэр Судаарыстыбаннай Дуума экэниэмикэҕэ уонна бэ­­лиитикэҕэ Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Максим Топилин салалта­лаах эрэгийиэннэр сокуоҥ­ҥа быра­йыактарын көрүү мунньаҕа ­буолбута. Манна дьоку­тааттар  «О государственном регулировании производства и оборота этилового спирта, алкогольной и спиртосодержащей продукции и об ограничении потребления (распития) алкогольной продукции» диэн  Федеральнай сокуоҥҥа эбии туох уларытыыны киллэриэххэ сөбүн туһунан ырытыспыттара. Манна  278 №-дээх «О государственном регулировании производства и оборота этилового спирта, алкогольной и спиртосодержащей продукции и об ограничении потребления (распития) алкогольной продукции» диэн  Федеральнай сокуоҥҥа киирбит уларыйыыларынан ситимнээн РФ эрэги­йиэннэрэ арыгы атыытыгар хааччахтыыр бырааптара урукку курдук суох буолбутунан,  арыгыттан аккаастаммыт нэһилиэнньэлээх пууннарга арыгы атыытынан дьарыктанар сымыйа кафелар дэлэ­йиэхтэрин сөбүн туһунан кэпсэппиттэрэ. Ол эрээри Судаарыстыбаннай Дуума Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Максим Топилин аҥаардас хааччаҕынан муҥурдаммакка, нэһилиэнньэҕэ чөл олоҕу, успуорду өрө тутан сырдатыы, өйдөтүү үлэтин тэрийии наадалааҕын ыйбыта.  Онон ырытыһыы түмүгэр Саха сирин сокуонун быра­йыагын ылымматахтара. Дьиҥэр, тымныы, тыйыс усулуобуйалаах Саха сиригэр арыгы иһэн баран итирэн  тоҥон, ыалдьан өлүү ах­саана элбэх. Сыл ахсын аҥаардас арыгыттан сылтаан 400 кэриҥэ киһи олохтон туоруур.  Ааспыт сыл Дьокуускайдааҕы гигиена уонна эпидемиология киинэ ис­­пиирдээх 140-тан тахса бородууксуйаны чинчийэн бэрэбиэркэлээбитэ. Ити ылыллыбыт 140-тан тахса боруобаттан 25%-на саарбах көрдөрүүлээҕэ биллибитэ.  Ааспыт 2022 сыл көрдөрүүтүнэн, ис­­пиирдээх утахтан сүһүрүү 38 түгэнэ бэлиэтэммитэ. Олортон 22 түгэн киһи өлүүлээх этэ.

Санаалар

Туох уларыйыай?

Галина Данчикова, Судаарыстыбаннай Дуума дьокутаата:

– Саҥа сокуон бүтэһиктээхтик ылылыннаҕына, эрэгийиэннээҕи былаас уорганнара бу эйгэҕэ бэрээдэги олохтуур боломуочуйалаах буолуохтара. Парламент спикерэ Вячеслав Володин этиллибит мэхэньиисим улахан уонна кыра кыраадыстаах итирдэр утахтарынан эргиниини бобуу буолбакка, сокуоҥҥа тахсыбыт көтүтүүнү – дьон олорор элбэх кыбартыыралаах дьиэлэригэр баар уопсай аһылык тэрилтэлэригэр уонна олорго киирсэр сирдэргэ, атыылыыр бириэмэҕэ хааччахтааһыны киллэриэ диэн парламент спикерэ быһаарда. Саҥа сокуон «наливайкалар» улахан уонна кыра кыраадыстаах итирдэр утахтары сокуоннайа суох атыылыылларын суох оҥоруо. Элбэх кыбартыыралаах олорор дьиэлэргэ ас маҕаһыына диэн ааттанан, түүннэри аһыы утаҕы атыылыыр сымыйа кафелары уонна «наливайкалары» сабар быраап эрэгийиэннэргэ бэйэлэригэр бэриллиэ.

Кирилл Лазарев, Дьокуускай куорат дьаһалтатын Урбааҥҥа, потребительскай ырыынакка уонна туризм сайдыытыгар департаменын начаалынньыгын эбээһинэһин толорооччу:

– Бүгүҥҥү туругунан, Дьокуускай куоракка арыгы бородууксуйатын атыылыыр 234 эбийиэк баарыттан 21-рэ элбэх кыбартыыралаах дьиэҕэ уонна 66 онно сытар территорияҕа баар.

Балаҕан ыйын 1 күнүттэн 1248 З №-дээх 51 V «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр биирдиилээн арыгы бородууксуйатын атыылааһын бириэ­мэтин, усулуобуйатын уонна миэстэтин эбии хааччах­тааһын туһунан» сокуоҥҥа уларытыылар киирбиттэрэ. Оттон Судаарыстыбаннай Дуума бастакы ааҕыыга ылыммыт «наливайкалар» тустарынан быра­йыага ылылыннаҕына, лицензияламмат пиибэни, пиибэ утахтарын, сидрдары, пуарелары, медовухалары биирдиилээн атыылыылларын, итиэннэ бу тэрилтэлэр үлэлэрин чааһын бэрээдэктиир кыаҕы биэриэҕэ. Ону сэргэ бар, кафе, ресторан диэн кылаастарынан арахсалларын наардааһын киириэҕэ, ол суукканы эргиччи арыгы бородууксуйатын атыылыыр бар-маҕаһыыннар ахсааннарын аҕыйатарга көмөлөөх буолуоҕа.

Алкомаркеттары аччатарга!

Куорат уулуссаларын усталарын тухары арыгы атыылыыр улахан маркеттар үгүстэр.  Элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр быыстарынан маннык маҕаһыыннар эмиэ кэккэлэһэллэр.  Ханна арыгы атыыланар сиригэр барытыгар итирик дьон тэйбэҥнэһэр, дьаар сытынан тунуйар. Арыгы атыыта бириэмэтинэн хааччахтаммытын да иһин, маннык маҕаһыыннар дэлэйиилэрэ туох да үчүгэйгэ тиэрдибэт. Аны  дьон сылдьар, сынньанар, аһыыр сирдэригэр аһыы утах  үс бүк үрдүк сыанаҕа ­хааччаҕа суох хото атыыланар. Сокуон бырайыага олоххо киирдэҕинэ, түүнүн айбардааччы ах­саана аччыа этэ, буруй-сэмэ да кыччыа этэ. Арыгы иһии култуурата доҕолоҥнуур эрэгийиэнигэр алкомаркеттар, арыгы атыылыыр сымыйа кафелар ахсааннара аччыахтаах. Күн ахсын олорор дьиэтин таһыгар, уулуссаҕа, итирик дьон араллаанын, охсуһуутун көрөр оҕо кырыктаах буола улаатыан сөп. Арыгы атыылыыр кафелар уоран үлэлииллэрин тухары итирик дьон ахсаана аччаабат. Билигин Судаарыстыбаннай Дуумаҕа сокуон бырайыагын иккис ааҕыытын кэтэһэбит.

Сайаана Львова, Ульяна Захарова бэчээккэ бэлэмнээтилэр.

Ааптардар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.