Суруйуу эйгэтигэр кынаттаабыта

90-с сыллар бүтүүлэригэр, күһүөрү сайын, Покровскайтан Дьокуускайга диэри “Эркээни сүүрүүтүн” үгэнэ. Күрэхтэһии кыттыылаахтарыгар старт бэриллээтин кытта, быһыйдар иннилэрин диэки түһүнэн кэбистилэр.

Билсиһии, бииргэ үлэлэһии…

Аатырбыт марафонец, ол кэмҥэ Чурапчы спортивнай оскуолатыгар тириэньэр­диир Гаврил Нохтуунускайдыын сүүрүктэри арыаллыыр оптуобуска киирэн, кэккэлэһэ олорон айаннаатыбыт. Биһигиттэн тэйиччи соҕус биир бэрт сэргэх көрүҥнээх эдэр киһи олорор. Аргыһым, ити Петр Павлов диэн успуорду суру­йар суруналыыс, билис диэтэ. Тута киһибэр тиийэммин дорооболоһон, билистибит. Кэпсэттибит. Хаһыат кэрэспэдьиэнэ эбит. “Хаһыакка суру­йуоҥ этэ, араадьыйаҕа саҥарбытын салгыҥҥа көтөн хаалар, хаһыаты ууруна сылдьан, хаһан санаатыҥ да, ылан көрөҕүн”, – диэн сүбэлээтэ. Сэҥээрэммин, тута ылынааччы буоллум. Араадьыйаҕа кэпсиир сонуннарбын Петр Павлов эрэдээктэрдиир “Дьулурҕан” хаһыатыгар ыытаммын, ыстатыйаларым тахсар буоллулар.

«Успуорт суруналыыстыкатын эйгэтигэр саҥа атыллаан эрдэхпинэ, оччолорго отутун эрэ ааспыт Петр Павлов – номнуо хас да кинигэ ааптара, Арассыыйа Суруналыыстарын
сойууһун чилиэнэ, айар үлэтин үгэнигэр сылдьара»

Номнуо ырааппыт этэ

Ити курдук, успуорт суруналыыстыкатын эйгэтигэр саҥа атыллаан эрдэхпинэ, оччолорго отутун эрэ ааспыт Петр Павлов – номнуо хас да кинигэ ааптара, Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, айар үлэтин үгэнигэр сылдьара. “Сеул көбүөрүн дуораана”, “Талааннаах тэрийээччи этэ”, “Кыайыынан бэлэх”, “Үрдүккэ дабайыы үктэллэрэ” кинигэлэр, “Вольная борьба” сурунаал ааптардара.

Кини тустуук уонна туйах хатарааччы…

Кэм-кэрдии күлүм гынан ааһара түргэн. Бу күннэргэ Петр Семенович Павлов үбүлүөйдээх 60 сааһын туолла.

Петр Семенович Уус Алдан оройуонун Бороҕонугар төрөөбүтэ. Оскуолатааҕы сылларыгар көҥүл тустуунан дьарыктанан, оройуонугар тиийэ бастаталаабыта. Үтүөлээх тириэньэр Николай Николаевич Рожиҥҥа дьарыктаммыта. Онон тустуук. Ийэтэ Екатерина Егоровна сааһын тухары хаһыат үлэһитэ этэ, инньэ гынан, “туйах хатараач­чы”. Уфаҕа полиграфистар училищеларын бүтэрэн, фотограф идэтин баһылаабыта. Дойдутугар кэлэн “Ленинскэй тэрийээччи” хаһыакка хаартыскаҕа түһэрээччи кэрэспэдьиэнинэн үлэтин саҕалаабыта, литэрэтиирэ отделыгар эрэдээктэрдээбитэ, онтон, оччолорго “Өрөспүүбүлүкэ бүттүүнэ” хаһыат эрэдээктэрэ Галина Бочкарева ыҥырыытынан куоракка киирбитэ. Петр күн бүгүнүгэр диэри бэйэтэ төрүттээбит  успуорка аналлаах “Дьулурҕан” хаһыатын эрэдээктэрэ буолар.

Дьоһуннаахай үлэлэрдээх

Петр Павлов идэти­йэн туран ордук күүскэ көҥүл тустуу туһунан матырыйааллары мунньар, үгүс суруйуулар­даах, кинигэлэрдээх. Олор истэригэр  Саха сиригэр маассабай физкультурнай-спортивнай хамсааһын көҕүлээччитэ, тэрийээччитэ Н.Н. Тарскай туһунан дьоһун кинигэ ааптара. Итиэннэ, өссө биир үрдүк ситиһиитинэн, бэрт өр үлэлээн таһаартартаабыт көҥүл тустууга Олимпийскай чөмпүйүөннэринэн буолары ситиспит аан дойду улуу бөҕөстөрүн тустарынан өҥнөөх хаартыс­каларынан, кэмэнтээри­йи­нэн доҕуһуолламмыт түөрт “Покорившие Олимп” альбом-кинигэлэри таһаартаабыта.

2014 сыллаахха ол маҥнайгы кинигэтин сүрэхтэнии­тэ буолбута. Ол саҕанааҕы Саха Өрөспүүбүлүкэтин успуорка миниистирин солбу­йааччы Георгий Балакшин, “Саха сирэ” хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ Чокуур Гаврильев, «Сахамедиа» РИИХ АУо генеральнай дириэктэрин солбуйаач­чы Афанасий Ноев, “Саха сирэ” хаһыат эрэдээктэрин солбуйааччы Иван Ксенофонтов, Монреаллааҕы Олимпийскай оонньуулар чөмпүйүөннэрэ Павел Пинигин, суруналыыстар, тириэньэрдэр, тустууктар эҕэрдэлээбиттэрэ, санааларын  үллэстибиттэрэ.

ЭҔЭРДЭЛИИБИТ!

Суруйар эйгэҕэ кынаттаабыт үөлээннээхпин, суруналыыһы, статиһы, документалиһы, фотограбы, тустуу ырытааччытын ПЕТР СЕМЕНОВИЧ ПАВЛОВЫ үбүлүөйдээх 60 сааһынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит! Айар аартыгыҥ аһыллан истин, ситиһиилэр кэлэ турдуннар, чэгиэн-чэбдик туруктан, дьиэ кэргэҥҥэр дьол-соргу тулалаатын!

Кининэн киэн туттабыт

“Покорившие Олимп” альбом-кинигэлэр ааптардара, “Дьулурҕан” хаһыат эрэдээктэрэ Петр Семенович Павлов харда тылы эппитэ: “Футболга уонна хоккейга тэҥнээтэххэ, тустууга литэрэтиирэ наһаа элбэҕэ суох. Тустууга анал­лаах ыйынньыктар сылларынан тахсаллар. Мин ону уларытаммын, ол ыйынньыктарга хас биирдии тустуугу көрдөрдүм. Холобур, биһиги Олимпийскай чөмпүйүөннэрбитин Роман Дмитриеви, Павел Пинигини, кинилэр спортивнай биографияларын, тустууга ситиһии­лэрин, кими билиэххин баҕараргынан, биир страницаны арыйдыҥ даҕаны, барыларын кэбэҕэстик булар гына оҥоро сатаатым. Бастакы кинигэм тахсыбытыгар Александр Иваницкайга бэлэхтээбитим, билсэбин кинини кытта, суруйсабын. Кини: “Олимпийскай оонньуулар чөмпүйүөннэрин тустарынан кинигэни саха суруналыыһа таһаарбыта улахан ситиһии”, – диэн этэн турар. Чугастааҕынан ылан эттэххэ, тоҕо эрэ Дагестан дуу, Осетия дуу, эбэтэр Америка дуу, Япония дуу суруналыыһа, маннык олимпийскай чөмпү­йүөннэри ойуччу тутан, барыларын хаартыскаларын киллэрэн, биографияларын ыйан таһаарбытын, мин 20-30-ча сыл тухары манныгы көрө иликпин”, – диэбитэ. Итинэн биһиги киэн туттуохтаахпыт. Бу кинигэни аҥаардас Петр Павлов эрэ таһаарда диэн буол­батах. Аны туран, бу кинигэ – ыйынньык. Мин суру­йааччы буолбатахпын, мин хому­йан, оҥорон, сааһылаан, дьаа­рыстаан таһаарааччы буолабын. Бу кинигэ чопчу тахсыытыгар миигин тулалыыр тэрилтэм, успуордум салайааччылара, успуорду таптааччылар өйөбүллэрэ, көмөлөрө эмиэ бааллар. Бу кинигэ тахсыыта – Саха сирин ситиһиитэ диэн ылыныахха наада диэн саныыбын”.

Чаҕылхай статистика

Петр Семенович ити этэрин курдук, кинигэлэргэ баар статистика көрдөрөрүнэн, Олимпийскай чөмпүйүөн­нэрдээх 26 дойду баар. Биһиги дойдубутугар тустуу Федерацията  1920 сыллар саҕаланыыларыгар тэриллибит. Бөҕөстөрбүт 1952 сыллаахха Финляндияҕа Хельсинкитээҕи Олимпийскай оонньууларга ССРС-тан 79 кг Давид Цимакуридзе уонна 87 кг Арсен Мекокишвили маҥнайгы кыһыл көмүс мэтээллэри аҕалтаабыттар. Онтон ыла, ССРС уонна Арассыыйа бөҕөстөрө 2020 сыллаах Токиотааҕы Олимпийскай оонньууларга диэри барыта 31 кыһыл көмүс мэтээллэри ылаттаабыттар. Хамаанданан түмүккэ сэттэ төгүл бастаабыттар. Сахабыт сирин бөҕөстөрүттэн, биллэрин курдук, Роман Дмитриев 1972 сыллаахха Мюнхеҥҥэ уонна 1976 сыллаахха Павел Пинигин Монреальга чөмпүйүөннээбиттэрэ.

Олимпийскай оонньуулар чөмпүйүөннэрэ, аан дойду түөрт төгүллээх чөмпү­йүөнэ Александр Иваницкай Дьокуускайга Роман Дмитриев Норуоттар икки ардыларынаа­ҕы турнирыгар кэлэ сылдьан  “Покорившие Олимп” кинигэни ылан, көрөн баран, суруналыыс Петр Павлов “улахан чинчийэр үлэни” ыыппытын, чахчы, “тустууну иһиттэн билэр, таптыыр эрэ киһи итинник кинигэни таһаарыан” сөбүн, кинигэни “Павловскай энциклопедия” диэн үрдүктүк сыаналаабыта уонна 500 эрэ экземплярынан тахсыбытын “муораҕа хааппыла буоларыгар” тэҥнээн, сонньуйан бэлиэ­тээбитэ. Талааннаах суруналыыс “кинигэни английскайдыы тылынан тылбаастыы сылдьарынан, өссө элбэтэн таһаа­рарыгар үбүлээһин көрүллэригэр” эрэлин биллэрбитэ. Үрдүктүк сыаналаабыта.

Баһылай Посельскай.

ХААРТЫСКАЛАРЫ ААПТАР ТИКСЭРДЭ