СҮБЭҺИТ: Уугун хаммат буоллаххына…

Киһи чэгиэн-чэбдик сылдьарыгар битэмииннээх аһылык, салгын уонна ууну ханыы наадатын бэркэ билэбит.  Ол эрээри үгүс дьон ууларын ханалларын дуу, хамматтарын дуу билбэттэр. Улахан киһи уонна оҕо хас чаас утуйуохтааҕый? Уутун хаммат киһи туох ыарыынан ыалдьыан сөбүй?

Киһи хас чаас утуйуохтааҕый?

Улахан киһи, ортотунан, 6,5–7 чаас утуйуохтаах. Сорох дьон тоҕус да чаас утуйдахтарына, ууларын хамматтар. Учуонайдар быһаарбыттарынан, киһи хас чааска сытан утуйбута улахан оруоллаах. Ол курдук, улахан киһи киэһэ 22.00–23.00 чааска диэри кытаанахтык утуйбут буолуохтаах. Оттон оҕолор улахан дьонтон биир-икки чаас эрдэ утуйдахтарына биирдэ эрэ утуйбут уулара доруобуйаларыгар үтүө дьайыыны оҥорор. Уутун хаммат оҕо, улахан киһи түүн 12.00 чаастан хойут утуйан баран, күнүс 11–12 да диэри утуйдаҕына, син биир сэниэтэ суох буолуон сөп. Бу кини дьиҥ утуйар уутун бириэмэтин куоттарбытыттан тутулуктаах эбит. Онон хас чаас утуйартан буолбакка, хас чааска утуйбуккуттан утуйар уу доруобуйаҕа үтүө дьайыыта тутулуктаах.

Уутун хаммат киһи хайдах буоларый?

35 саас кэннэ уугун хамматах буолаххына, сирэйгэр-хараххар, сүрэҕиҥ үлэтигэр, ньиэрбэҕэр барытыгар дьайар эбит. Уутун хаммат киһи өрүү бытаан, сылайымтыа уонна кыраттан да кыйаханар буолар. Түүн хойукка диэри утуйбакка, киинэ, төлөпүөн көрөр дьон түргэнник кырдьалларын чинчийии түмүгүнэн быһаарбыттар. Тоҕо диэтэххэ, киһи ис биологическай циркаднай тэтимэ уларыйар эбит. Ол түмүгэр мелатонин, улаатар гормон, инсулин, кортизол, пролактин курдук гормоннар үлэлэрэ ыһыллыан сөп.Онтон сылтаан ньиэрбэ, уйулҕа өттүнэн да кэһиллиилэр тахсыахтарын сөп. Уутун хаммат киһи хааныгар саахара үрдүөн, сүрэх, тымыр ыарыылара бэргиэхтэрин, дабылыанньата хамсыан сөп. Иммунитет мөлтөөн, кыра да ыарыыга бэринимтиэ буолар.

Кимнээх ордук ууларын хамматтарый?

Хас биирдии киһи утуйар эрэсиимин бэйэтэ сааһылыыр. Утуйуох икки чаас иннинэ тыастаах-уустаах биэриилэртэн, төлөпүөнтэн аккаастанар наадатын быраастар өрүү этэллэр. Бу этиини кулгаах таһынан аһардан кэбиһэбит. Төлөпүөнэ суох сыппат киһи элбэх. Оттон урут хайдах этэй? Уһун үйэлээх өбүгэлэрбит күнү кытта тэҥҥэ туран, сытан олорбут буоланнар, аҕыйах да чаас утуйдахтарына, ууларын бэркэ ханан, бэрт сэргэхтик уонна чэбдиктик сылдьаллара. Билигин төһө да араас битэмиин элбэҕин иһин, уутун хаммат киһи хайдах да чэгиэн буолар кыаҕа суох. Күнү быһа көмпүүтэргэ үлэлиир киһи атын үлэһиттэрдээҕэр элбэх буортуну ылар. Онон кини икки төгүл элбэхтик салгыҥҥа сылдьыахтаах уонна киэһэ тоҕустан саҕалаан оронун булуохтаах. Киһи эрэ барыта ороҥҥо сытта да утуйа охсон хаалбат. Ким эрэ кинигэ ааҕар, ким эрэ төлөпүөн көрөр. Киһи эрэсиимин хаска сыппытынан буолбакка, төһө бириэмэнэн утуйуохтааҕынан учуоттуохтаах. Ууларын ордук сарсыарда хойут турар эрэсиимнээх дьон хамматтарын учуонайдар бэлиэтииллэр. Кинилэр киэһэ хойут утуйаллар, онон туһалаах утуйууну куоттаран кэбиһэллэр. Оттон киэһэ 22.00 чаастан, түүн 2.00 чааска диэри кытаанахтык утуйуу киһи иммунитетын бөҕөргөтөр эбит.

Эрэсиими сааһыланыы

Өскөтүн, хайдах да баҕардахха, түүн хойукка диэри ууҥ кэлбэт, ол эрээри сылайбыккын билэр уонна төбөҥ ыалдьар буоллаҕына, бырааска көрдөрүнэргэ уолдьаспыт. Бастатан туран, терапевт бырааска. Кини утуйар уу уйгууруута туохтан үөскээбитин быһаарар. Үгүс дьоҥҥо ууну хаммат буолуу туохтан үөскүүрүн быһаарар наадатын ыйаллар. Ким эрэ итиигэ, ким эрэ сырдыкка сатаан утуйбат буолар. Ол иһин үгүс дьон утуйуох иннинэ лавандалаах ваннаҕа сыталлар, сорохтор салгыҥҥа сылдьаллар. Оттон үгүстэр сылаас уу иһэллэр. Киһи бастайааннай эрэсиими бэйэтэ эмиэ олохтуохтаах. Өрөбүл, субуота диэн араарбакка, күн ахсын сарсыарда биир бириэмэҕэ туран уонна утуйан бэйэтин сааһыланыахтаах. Киһи сааһыран истэҕин ахсын хаачыстыбалаах утуйуу суолталааҕын өйдүөххэ наада.

Ууну хаммат буолуу туохха тиэрдэрий?

Ууларын хаммат дьон уһуннук утуйаллар. Төһө да уһуннук утуйдахтарына, кинилэр сынньанан турбаттар. Ити кинилэр хаачыстыбалаахтык утуйбаттарыттан тахсар. Маннык киһи сарсыарда мэйиитэ эргийиэн сөп. Өрүү сэниэтэ суох буолар. Уутун хаммат киһи өйө-санаата ыһыллаҕас, умнуган буолар. Мантан сылтаан харах дабылыанньаланыан, кэлин катаракта курдук сэрэхтээх да ыарыы үөскүөн сөп. Сүрэх, тымыр ыарыылара киһини инсульга да тиэрдиэхтэрин сөп. Аһылык хаачыстыбата утуйар ууга эмиэ дьайар. Аһары минньигэһи уонна аһыыны, арыылааҕы аһыыр киһи утуйар уута уйгуурар. Хаачыстыбалаахтык утуйан сынньанан туруу киһиэхэ эрчими, өр кэм устата эдэр сылдьыыны мэктиэлиир. Уутун хаммат киһи уойар, бытаарар. Онон аһылык эмиэ утуйар ууга дьайарын умнумаҥ. Аһары элбэх бурдук аһы эбэтэр гаастаах утаҕы, бороһуок кофены иһии уонна табах тардыы мэйиигэ куһаҕаннык дьайар. Табахсыт дьон элбэх хроническай ыарыылаах буолуохтарын сөп.

Дьон туохтан сылтаан утуйбатый?

Үгүс дьон эрэсиими тутуспатыттан, оттон сорохтор истириэстэн сылтаан эмиэ утуйбат буолаллар. Чугас киһини сүтэрии, ыар санаа баттыга о. д.а. төрүөт баар буолуон сөп. Сорох дьон атын дойдуга сылдьан бириэмэ араастаһыытыттан сылтаан эмиэ утуйбат буолаллар. Бу барыта киһи уйулҕатыгар дьайар. Дьахталлар 50 саастарын ааһан баран утуйбат буолар буоллахтарына, эр дьон 30–40 саастарыттан утуйар уулара кэһиллиэн сөп. Бу гормон өттүнэн тахсар уларыйыылартан сылтаан эмиэ буолуон сөп. Оттон оҕо утуйбат буолуута кини туохтан эрэ куттанарыттан, ис туруга айманарыттан буолуон сөп. Киэһэ утуйуох иннинэ кутталлаах киинэни көрүү, мөҕүллүү оҕо уйулҕатыгар эмиэ дьайар. Онон киэһэ утуйуох иннинэ дьиэ иһинээҕи эйгэ холку уонна чуумпу буолуохтаах.

Эдэр буолуу хаачыстыбалаах утуйууттан тутулуктаах

Киһи сирэйин тириитэ мырчыстыыта, баттах түһүүтэ уонна уойуу барыта хаачыстыбата суох утуйууттан тутулуктаах. Ол да иһин оҕоломмут эдэр ийэлэр ууларын хаммакка, сыл иһигэр эмискэ кырдьыахтарын сөп. Бу кинилэр түүн хаста да уһуктан оҕолорун көрөллөрүттэн сылтаан буолар. Ону үгүстэр оҕоломмут дьахтар битэмиинэ бүппүт дии саныыллар. Оттон, ис дьиҥэр, кини уутун хамматыттан, хаачыстыбалаахтык утуйбатыттан тахсар. Билигин дьон кырдьыан да, уойуон да баҕарбат кэмигэр сөптөөх эрэсиими тутуһуу үгүс дьону ситиһиигэ тиэрдэр. Күлэ-үөрэ, өрүү сэниэлээх сылдьар дьон кистэлэҥнэрэ — утуйар ууну сааһыланыы буоларын чинчийээччилэр бэлиэтээбиттэр. Ханнык да сыаналаах косметика уутун хаммакка сэниэтэ суох сылдьар киһини тупсарбат. Сибиэһэй салгын уонна сөптөөх бириэмэҕэ кытаанахтык утуйуу эдэр буолуу кистэлэҥэ буоларын умнумаҥ.

Хаачыстыбалаах утуйууга ханнык битэмииннэр көмөлөһөллөрүй?

Биһиги тыйыс тымныылаах Саха сирин олохтоохторо кыһыннары-сайыннары Д битэмиини куруук иһиэхтээхпит. Маны сэргэ В битэмиин бөлөхтөрө, саас С битэмиин олус туһалаахтар. Битэмиинэ тиийэр киһи тумууга, дьаҥҥа ылларбат. Халлаан туругар сөптөөхтүк таҥныы уонна сибиэһэй салгыҥҥа сылдьыы тыҥаҕа үчүгэйдик дьайар. Тыҥата доруобай киһи ис туруга барыта чэгиэн буоларын умнумаҥ.