«Сымыйа кафелары» кытта охcуһуу (ВИДЕО)

Арыгы атыытын хааччахтыыр сокуон барылын дьүүллэһии

«Саха сирэ» хаһыат эрэдээксийэтин «Төгүрүк остуола»

Дойду үрдүнэн арыгылааһын, итирдэр утахтары атыылааһын боппуруоһа сытыытык турар. Судаарыстыба арыгы атыытын хааччахтыыр туһунан төбөтүн уруккуттан ыарытыннарар, ол быыһыгар араас ньымалары толкуйдуур даҕаны, кыһалҕа кыйтарбат. Сэтинньи 30 күнүгэр Ил Түмэн пленарнай мунньаҕынан «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонугар уларытыылары киллэрии туһунан «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр биирдиилээн арыгы бородууксуйатын атыылааһын бириэмэтин, усулуобуйатын уонна миэстэтин эбии хааччахтааһын туһунан» сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыммыта. Ахсынньы 8 күнүгэр «Саха сирэ» хаһыат эрэдээксийэтэ, чуолаан, ол сокуон барылын туһунан тустаах дьону ыҥыран кэпсэттэ.  

Ыытааччы: «Cаха сирэ» хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ Чокуур Николаевич Гаврильев.

Кыттааччылар:

Василий Петрович Григорьев – СӨ урбаан уонна туризм министиэристибэтин, арыгы ырыынагын хонтуруоллуур, бэрээдэктиир салаа отделын салайааччыта;

Владимир Владимирович Аржаков – куорат таһынааҕы сир-уот, тыа хаһаайыстыбатын уонна атыыга-эргиэҥҥэ уонна урбааҥҥа Дьокуускай куорат баһылыгын солбуйааччы;

Лукин Иннокентий Иванович – СӨ Ыалдьытымсах буолуу холбоһугун, ресторатордар, отельердар уонна туризм национальнай ассоциациятын чилиэнэ.

Аммосова Елена Андреевна – Дьокуускай куораттааҕы Уопсастыбаннай балаата чилиэнэ.

Чокуур Гаврильев: Сэтинньи 30 күнүгэр Ил Түмэн мунньаҕынан Саха сиригэр арыгы атыытын, бириэмэтин, усулуобуйатын хааччахтыыр туһунан сокуон барыла бастакы ааҕыыга ылылынна. Бу сокуон, чуолаан, норуокка ааттанарынан, «наливайкалары» хааччахтыа. Биһиги бүгүн чопчу ол эрэ туһунан кэпсэтиэхпит уонна этиилэри истиэхпит.

Сокуон барылын туһунан Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев куйаар ситимин нөҥүө эттэ.

Уопсай аһыыр сирдэр тустарынан

Чокуур Гаврильев: Урут ханнык баҕарар бородуукта маҕаһыыныгар арыгы атыыланар эбит буоллаҕына, аны аҕыйах сылтан бэттэх туспа атыыланар буолла. Билигин туох хааччахтааһын, хонтуруол баарый? Лиссиэнсийэ арыгынан эргинээччилэргэ хайдах бэриллэрий?

Василий Григорьев: Лиссиэнсийэ туһунан этэр буоллахха, урут маҕаһыыннарга уонна эрэстэрээннэргэ диэн тус-туспа буолбакка, биир бэриллэр этэ. Аҕыйах сыллааҕыта Федеральнай сокуоҥҥа уларыйыы киирэн, билигин икки көрүҥнээх буолла. Бастакыта, Арассыыйаҕа аан бастакынан, итирдэр утах анал арыгы маҕаһыыныгар атыыланыахтаах диэн биһиги сокуоммутугар олоҕуран үлэлии олоробут. Маны таһынан, чопчулаан эттэххэ, пиибэ уонна сидра (медовуха диэн пиибэ курдук кыра кыраадыстаах арыгы) бородууксуйата эмиэ буокка, ханньаах курдук итирдэр утах категориятыгар киирбитэ. Уратыта диэн – пиибэни атыылыырга арыгы курдук лиссиэнсийэ суох, ол иһин көҥүл-босхо. Оттон кафе, эрэстэрээн буоллаҕына, туох да бириэмэнэн хааччаҕа суох, төгүрүк суукканы быһа атыылыыр кыахтаах. Иккиһинэн, уопсай аһыыр сиргэ түөрт категория киирэр: бар, кафе, эрэстэрээн уонна кыралар эмиэ. Сокуоҥҥа итинник этиллэ сылдьар. Ол гынан баран, өйдүүргүт буолуо, өрөспүүбүлүкэ сокуонугар эрдэ хааччах киирэн, элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр бастакы этээстэригэр үлэлии турбут арыгы маҕаһыыннара уонна эрэстэрээннэр сабыллыбыттара. Ол кэмҥэ арыгы атыылыыр тэрилтэлэр ахсааннара 1000-н тахса эбит буоллаҕына, миэрэ ылыллыаҕыттан балачча аҕыйаабыттара.

Кэлин Урбаан министиэристибэтэ урбаанньыттары өйөөн, итирдэр утахтары атыылааһын элбээтэ диэччи элбэх. Ол төрүөтэ суох, ону быһаарыам. Бастакы сокуон ылылларыгар эргинээччилэр, бастаан соһуйан-өмүрэн, тутатына атыылыыр сири булбакка, биисинэстэрин сабан кэбиспиттэрэ. Ол гынан баран, кинилэр икки-үс сылынан атахтарыгар туран, дьиэ-уот, үп-харчы булан, арыгы эргиирин ырыынагар төннөн кэлбиттэрэ. Ол иһин бүгүн Саха сиригэр, холобур, арыгынан эргинэр 482 юридическай сирэй үлэлии олорор. Кинилэр анныларынан 1000-н тахса эргиэн-атыы эбийиэгэ үлэлии турар. Манна эбии этиэм этэ, арыгыны хонтуруоллааччы тэрилтэ да элбэх, нормативнай аакталар да бааллар.

Бу дьаҥ туран ааспыт икки сылга сүрүннээн ыарыынан эрэ дьарыктана сылдьаммыт, судаарыстыба бэйэни салайыныытын уорганнара, нэһилиэнньэ даҕаны, кыһалҕа сытыырхайбытын улаханнык өйдөөбөккө хааллылар. 468 №-дээх федеральнай сокуон 2020 с. үлэҕэ киирбитэ. Бу сокуон Арассыыйа территориятыгар арыгы оҥорооһунун туһунан буолар. Манна улахан эспиэрдэр үлэлээбиттэрэ. Ол курдук, биир кылаабынай эспиэр Арассыыйа урукку кылаабынай санитарнай бырааһа Геннадий Онищенко үлэлэспитэ. Арыгы бородууксуйата эмиэ атын бородуукта курдук табаардар категорияларыгар киирэр диэн сокуонунан бигэргэммитэ. Мантан соһуйуо суохха наада.

Чокуур Гаврильев: Оччоҕо ити сокуон биһиги сокуоммутугар хайдах дьайарый?

Василий Григорьев: Бу сокуон барыта ситимнээх, итиннэ судаарыстыбаннай уонна бэйэни салайыныы уорганнарын боломуочуйалара эмиэ киирэр, саҥардыллан биэрдилэр. Биир курдук, бу эйгэҕэ үлэлиир дьону өйүөхтээхтэр, оҥорооччулары даҕаны, атыылааччылары даҕаны. Билигин ханнык баҕарар алкомаркеттарга атыыланар арыгы ханна, ханнык суортан оҥоһуллубута барыта ыйыллар. Ити сокуонунан ирдэнэр.

Чокуур Гаврильев: Бу көрүллэр сокуон барылыгар арыгыны 75 кв.м. иэннээх уопсай аһыыр сиргэ эрэ атыыланыахтаах диэн. Билигин ханнык нуорма баарый, төһө иэннээх сиргэ көҥүллэнэрий?

Василий Григорьев: 171 №-дээх федеральнай сокуоҥҥа лиссиэнсийэни хайдах биэрэр, атыыны хайдах ыытар, хааччахтар тустарынан сурулла сылдьар. Бу федеральнай сокуон субъектарга эбии боломуочуйа биэрэр, ону туһанан Ил Түмэн дьокутааттара бырайыак оҥордулар. Ол курдук федеральнай сокуон бүгүҥҥү күҥҥэ этэринэн, үлэлии турар эрэстэрээннэр, уопсай аһыыр сирдэр 20 кв.м кыра буолуо суохтаахтар. Итиннэ аһыыр сир диэҥҥэ, куукуна, гардероб, кэтэх хостор киирбэттэр. Тустаан остуолга олорон, сакаастаан ылбыт бородууксуйаны иһэр сир диэн.

Биирдиилээн атыылааһын

Чокуур Гаврильев: Бастакы ааҕыыны ааспыт сокуоммут ымпыгын-чымпыгын кэпсэтиэххэ. Элбэх кыбартыыралаах олорор дьиэлэр үксүн куоракка бааллар, чуолаан, куорат олохтоохторо утарсаллар. Өскөтүн, бу сокуон ылылыннаҕына, хайдах буолуой?

Владимир Аржаков: Билиҥҥитэ 171 №-дээх сокуонунан 20 кв.м иэннээх сиргэ уопсай аһыыр сиргэ арыгыны атыылыыр кыахтаахтар. Ол гынан баран, быйыл ыам ыйын 6 күнүгэр олохтоох куорат дьаһалтата 118 №-дээх уураах ылыммыта. Бу уураах муниципалитекка бэриллибит боломуочуйанан атыылыыр сир кыраныыссатын быһаарар. Арыгы атыытын утары улахан хамсааһын барбыта. Ити уураах тахсыбытыгар элбэх тэрилтэ сабыллыбыта, арыгы атыытын тохтоппуттара. Онно биһиги киһи сылдьар сириттэн 100 м эргиччи тэйиччи буолуохтаах диэн хааччахтааһыны оҥорбуппут. Билигин үөрэх тэрилтэтиттэн 300 м, оттон оҕо уһуйааныттан, доруобуйа харыстабылын, успуорт, автовокзал, аэропорт тэрилтэлэриттэн 200 м тэйиччи буолуохтаахтар диэн.

Бүгүҥҥү туругунан, 500-н тахса биирдиилэн атыылыыр эргиэн пууннара бааллар. Балар лиссиэнсийэлэрин биэс сылга ылаллар. Сокуон быһыытынан өссө биэс сылга уһатыахтарын сөп. Бу уураах сүрүн сыала-соруга — биирдиилээн атыылааһыҥҥа кэнэҕэскитин сытыы кыһалҕа үөскээбэтин курдук үлэни ыытыы. Кыраныыссаны арыгы атыылыыр сир ааныттан үөрэх тэрилтэтин ааныгар диэри кээмэйдиибит. Итиннэ кэһиилэр баар буоллахтарына, холобур, лиссиэнсийэтин болдьоҕо бүтэр түгэнигэр лиссиэнсийэ биэриэ суохтарын сөп. Дьиҥэ, сокуон кинилэргэ биир болдьоҕу уһатарга көҥүллүүр. Онтон атыы туочуката атыы-эргиэн киинин иһигэр баар буоллаҕына, арыгы маҕаһыынын ааныттан буолбакка, уулуссаттан киирии аантан ааҕыллар.

Чокуур Гаврильев: Кыраныысса быһыы ыам ыйыгар диэри хас миэтэрэ этэй?

Владимир Аржаков: Арыгы атыылыыр маҕаһыыннар билигин оскуолалартан 300 м, оҕо уһуйааннарыттан, орто анал үөрэхтэр, доруобуйа харыстабылын, успуорт эбийиэктэриттэн 200 м тэйиччи буоллулар.

Иккис хайысха – аһыы утаҕы атыылыыр уопсай аһыыр сир. Оскуолалартан, орто анал үөрэх тэрилтэлэриттэн, оҕо уһуйааннарыттан, доруобуйа харыстабыла уонна элбэх кыбартыыралаах олорор дьиэлэр фасадтарыттан 50 м тэйиччи буолуохтаахтар.

Чокуур Гаврильев: Сокуоҥҥа сурулларынан, элбэх кыбартыыралаах олорор дьиэ аттыгар арыгы утахтаах уопсай аһыыр сир аһыллыа суохтаах диэн дии, ону эһиги 50 м быстыгыт.

Владимир Аржаков: Хааччахтааһын киирэн, 4 уопсай аһыыр сир үлэтэ тохтообута. Ону таһынан, 26 маҕаһыын эмиэ хааччахха түбэспиттэрэ. Оттон ылыллыахтаах сокуон уратыта туохха сытарый диэтэххэ, биһиги 118 уураахпытыгар олоҕуран, элбэх кыбартыыралаах дьиэлэртэн 50 м иһинэн баар итирдэр утахтары атыылыыр уопсай аһыыр сирдэр саалалара 75 кв.м кыра буоллаҕына, хааччахха түбэһиэхтээхтэр. Онон куорат дьаһалтата 131 сокуонугар олоҕуран ырааҕы эрэ быһаарар.

Чокуур Гаврильев: Сюжекка көрдөххө, дьон айдаарар «Пивчик» кафета элбэх кыбартыыралаах дьиэ иһигэр турар эбит.

Владимир Аржаков: Кырдьык, «Пивчик» олорор дьиэ иһигэр баар. Бу сокуон ылыллар түгэнигэр Дьокуускай куорат 202-203-с микро-оройуоннарыгар баар биэс арыгы атыылыыр тэрилтэ сабыллыахтаах, ол иһигэр ити ыйллыбыт «Пивчик»  эмиэ.

Елена Аммосова: Мин 203-с мкр олоробун, бу арыгы маҕаһыыннарын бэрээдэктиир туһунан элбэх сиргэ суруйбутум. Хамсаныы баран эрэриттэн үөрэбин. Мэр Евгений Григорьев хамсатта дии саныыбын. Биһиги сурукпут кэнниттэн мустан дьүүллэспиппит. Бэйэм блогер, уопсастыбанньык буоларым быһыытынан, олохтоохтор даҕаны, аһыыр сирдээх урбаанньыттар даҕаны сибээскэ таҕыстылар. Дьиҥэ, балар сорохторо дьон сөбүлээн дьиэ кэргэнинэн сылдьар аһыыр сирдэрэ, ол гынан баран, сокуон киирдэҕинэ сабыллар кутталлаахтар. Биир өттүнэн, пиибэ атыылыыр «наливайкалары» саптарар курдукпут, иккис өттүнэн, дьиҥнээх аһыыр сирдэри эмиэ. Сокуонунан 75 кв. м иэннээх сиргэ көҥүллэнэр диэн, оччотугар бу «наливайкалар» иэннэрин кэҥэтэн баран салгыы үлэлиэхтэрэ суоҕа дуо? Тоҕо сокуонунан уопсай аһыыр сирдэр маннык буолуохтаах диэн киритиэрий оҥоһуллубатый?

Владимир Аржаков: Бу сокуон ылыллар түгэнигэр, 63 эбийиэк хабыллар диэн эрээри, ол иһигэр «Пиворуб» диэр 4 бар баарыттан, биир 203-с мкр 20 куорпуһугар турара, сабыллар кыаҕа суох. Тоҕо диэтэххэ, дьону аһатар саалата 81,3 кв.м иэннээх, онон хааччахтааһыҥҥа түбэспэт. Итини таһынан, 202-203-с мкр биэс «сымыйа» кафе испииһэккэ киирэ сылдьар. Онон өрөспүүбүлүкэ ити сокуона ылылларыттан улахан тутулуктаах.

Чокуур Гаврильев: Эбии ирдэбиллэри ким туруорсуон сөбүй?

Василий Григорьев: Сэбиэскэй былаас саҕана хас биирдии нэһилиэнньэлээх пууҥҥа бырайыагынан төһө оҕо уһуйаана, оскуола, бибилэтиэкэ, ханнык табаар, бородуукта маҕаһыына  наадата барыта нуорма быһыытынан тутуллан үлэлиирэ. Ол курдук, холобур, билигин, нэһилиэнньэ ахсаанынан биир арыгы маҕаһыына, биир эрэстэрээн баар буолуон сөп этэ. Ити былааннаах экэниэмикэ. Оттон билигин ырыынак кэмигэр олоробут. Биисинэс уонна экэниэмикэ сүнньэ – кыра уонна орто биисинэс. Кинилэр ханнык көрүҥүнэн дьарыктаналларын бэйэлэрэ талаллара көҥүл. Ол иһин дьон арыгыны атыыласпат буоллаҕына, экэниэмикэ өттүнэн барыһырбакка, бэйэтэ сабыллар. Биһиги лиссиэнсийэ биэрэр дьон көрөрбүтүнэн, лиссиэнсийэлээх даҕаны маҕаһыыннар атыылара барбат, дьон сылдьыбат буоллаҕына, сыл аҥаарынан эбэтэр биир сылынан сабыллаллар.

Чокуур Гаврильев: Уопсай аһыыр сирдэргэ ким лиссиэнсийэ биэрэрий, холобур икки остуоллаах, устууллаах, 80 кв.м иэннээх сиргэ дьону аһатар буоллаҕына?

Василий Григорьев: Биһиги биэрэбит. Оттон тоҕо биир устуулуй, остуолуй диэҥҥэ, эппитим курдук, ыстандаарка «рюмочнай кафелар, эрэстэрээннэр» диэн классификация баар. Эрэстэрээҥҥэ, биллэн турар, ирдэбилэ элбэх, оттон «рюмочнай, бар» диэҥҥэ биир-икки устуул, остуол, оннооҕор тас таҥаһы ыйыыр сир да ирдэммэт. Ол иһин мэрия олохтообут кээмэйэ сөп түбэһэр буоллаҕына, хонтуруол систиэмэтин холбоммут буоллахтарына, биһиги лиссиэнсийэни биэрэртэн аккаастыыр бырааппыт суох. Аккаастыыр түгэммитигэр суутунан бырааптарын туруорсаллар.

Урбаанньыттар санаалара

Чокуур Гаврильев: Аны урбаанньыттарга тыл биэриэххэ. Эн үтүө санаалаах урбаанньыттар ааттарыттан кэлэн олороҕун. Хааччахтааһын киирэрэ хайдаҕый?

Иннокентий Лукин: Ити боппуруос сытыытык турар, ол гынан баран, икки өрүттээх. Дьиҥнээх кафелар, бардар, чуолаан, сынньанар сирдэр, 30-40 кв.м иэннээх сиргэ олус үчүгэйдик, киһи дууһатын уоскутар эйгэни оҥоруохтарын эмиэ сөп. Холобур, Санкт-Петербург кыра бардарынан толору, ол куорат атмосфератын биэрэр. Олохтоохтор арыгы атыылыыр «наливайкалары» уонна кыра туочукалары сабыахха дииллэр. Арыгыны атыылыырга эрэ интэриэстээх урбаанньыт хайдах да иэннээх сир буоллун, тупсарыы өттүгэр тугу да оҥоруо суоҕа. Оттон 20-40 кв.м иэннээх сиргэ ис дууһаларын ууран, дьон сынньанарын курдук кафены эмиэ оҥоруохха сөп.

Биһиги, ассоциация аатыттан сокуону ылынарга, 50 кв.м иэннээх сиргэ көҥүллэнэригэр көрдөһөбүт. Уопсай аһыыр сирдэри бэрээдэктиир классификация наада эбит. Аны лиссиэнсийэ биэриэх иннинэ, бу дьон тугунан, ханна эргинэллэрин баран көрүөххэ наада дии саныыбын. Олохтоохтор уонна урбаанньыттар санааларын истэн, ымпыгын-чымпыгын быһааран баран сокуону ыксаабакка ылыллыахтаах.

Чокуур Гаврильев: Сокуоммут бырайыагар төннүөххэ, атын эрэгийиэннэр хайдах дьаһанан олороллоруй, кинилэр уопуттарын ылыахха сөп дуо? Өссө туох миэрэни ылыахха сөбүй?

Василий Григорьев: Ити этэр «сымыйа» кафеларбыт кыһалҕалара Арассыыйаҕа бүтүннүүтүгэр баар. Элбэх кыбартыыралаах олорор дьиэлэр олохтоохторо ханна даҕаны итинтэн мэһэйдэтэллэр. Өссө биһиги хойутаан бу сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэн эрэбит, атыттар ылыммыттара ыраатта. Арыгы утахтаах уопсастыбаннай аһыыр сир иэнин сүрүннээн 40-50 кв.м оҥорбуттара, саамай улааппыта 75 кв.м.

Хайдах даҕаны, үчүгэй-куһаҕан кафе диэн араарбаккын, Уопсастыбаннай аһылык өҥөтүгэр Судаарыстыбаннай ыстандаарт (ГОСТ),  баар, ол гынан баран, ГОСТ сүбэлиир эрэ көрүҥнээх, онон урбаанньыт маны туттуон да, туттумуон да сөп.

Чокуур Гаврильев: Оччоҕо эһиги бастаан лиссиэнсийэ биэрэн баран, онтон кэлэр биэс сылга ол кафены көрөн баран, «сымыйа» кафе диэҥҥит биэриэ суоххутун сөп буоллаҕа?

Василий Григорьев: Лиссиэнсийэ биэриитэ диэн биһиэхэ Арассыыйаҕа саҥа көстүү буолар, 92-с сылларга эрэ үөскээбитэ. Ол хонтуруоллааһын диэн буолбатах, судаарыстыбаннай өҥөнү оҥоруу буолар, учуокка ылааһын, судаарыстыбаннай нолуогу төлүүрүн хонтуруоллааһын, онон бүтэр. Биһиги тахсыбыт нуорма туолуутун эрэ хонтуруоллуубут.

Чокуур Гаврильев: Оччоҕо атын хааччахтар сатаан оҥоһуллубат курдуктар эбит.

Василий Григорьев: Сүрүннээн дьон-сэргэ, ыччат успуорт тэрилтэлэригэр босхо дьарыктанарын тэрийиэххэ, оччоҕо чөл олоххо тардыһыахтара диэн чөл олоҕу тутуһааччылар этэллэрэ оруннаах. Итинник дьаһаннахпытына, ыччаппыт этин-сиинин эрчийэн саалатыттан тахсыа суоҕа, оччотугар ити этэр «наливайкаларга» ким да сылдьыбат буоллаҕына, бэйэлэрэ да сабыллыахтара.

Түмүк

Чокуур Гаврильев: Сокуон барылын дьүүлэстибит, кэккэ боппуруостар туох үчүгэй-куһаҕан өрүттээхтэрин кэпсэттибит. Түмүктэ таһаарыахха эрэ.

Иннокентий Лукин: Куорат да, дойду да үрдүнэн «наливайкалар» кыһалҕалара сытыытык турар, ону быһаарыахха наада. Урбаанньыттары барыларын бииргэ тутан, хааччахтаан кэбиһэр эмиэ сатаммат. Ис дууһатыттан, үтүө суобастаахтык үлэлиир киһини өйүөххэ дии саныыбын.

Владимир Аржаков: Биллэн турар, кафелар, эрэстэрээннэр элбэх киһини үлэлэтэллэр. Билиҥҥитэ барыта 249 уопсай аһыыр сирдээхпит. Сөптөөх усулуобуйалаах сирдэр үлэлиэхтээхтэр дии саныыбын. Оттон дьону итирдэр кыра туочукалар тохтуохтарын наада. Ити ылыллыбыт куорат118 №-дээх уурааҕа ураты суолталаах буолла, бу дьаһал үтүө түмүктэрин биһиги өссө 10 сылынан көрүөхпүт дии саныыбын.

Василий Григорьев: Үчүгэй олохтон маннык хааччахтар, сокуоннар ылыллыбаттар. Бүгүн сүрүннээн кэпсэппит, «наливайкаларбытыгар» пиибэ атыыланар. Оттон пиибэни сүрүннээн ыччат иһэр. Ол иһин, аҥаардас хааччахтааһынынан эрэ муҥурдаммакка, ыччат ортотугар өйдөтөр уонна сынньалаҥын, успуорка көҕүн тэрийэргэ күүстээх үлэ барыан наада дии саныыбын.

Елена Аргунова: Хамсааһын барбытыттан үөрэбин. Ол гынан баран, бу «наливайкалар», хааччахтааһыҥҥа түбэһэн баран, төттөрү атын сиргэ өссө улахан иэннээх сиргэ арыллыахтарын сөп. Дьиҥинэн, мин санаабар, уопсастыбаннай аһыыр сир хайдах буолуохтааҕар классификацияны сокуонунан оҥороллоро буоллар, холобур, анал оҥоһуулаах куукуната игин суохтары сабан иһиэ этилэр.