Сымыыт сыанатын сүпсүлгэнэ

Дьон туох-ханнык иннинэ аһыыр аска болҕомтотун уурар. Ханнык ас-үөл сыаната төһөтүн, хаачыстыбатын, төһө дэлэйин туһунан кэпсэтэллэр. 2023 сыл түмүктэнэрэ чугаһаабытыгар Арассыыйа  үрдүнэн сымыыт боппуруоһа сытыырхайда. Саҥа дьыллааҕы сүпсүлгэнтэн да сылтаан буолуон сөп.

Чуолаан, сыана аһара үрдээн, дьону долгутта. Сыана ыарааһыныгар тас дойдулар сааҥсыйаларынан сибээс­тээн баабырыкаларга саппаас чаас ыарааһына, көтөр кирии­бэ соҕуруу уобаластарга өрө туруута уо.д.а. сабыдыаллаабыта чахчы. Ону ааһан дойду бэ­­рэсидьиэнин Владимир Путин пресс-кэмпириэнсийэтигэр ыйытыы биэрдилэр. Тыйыс айылҕалаах, уустук суоллаах-­иистээх Саха сиригэр тэҥнээтэххэ, тиэргэн аайы кэриэтэ кууруссалаах Ставропольтан ыйытыы киирбитэ соһутта. Онуоха В.Путин бу боппуруоһу быһаарыахпыт диэн эрэннэрбитэ. Сорохтор итинтэн атын сытыы кыһалҕа суох буоллаҕа дуу диэн сонньуйбуттара.

Оттон Дьокуускай маҕа­һыын­нарыгар  сылдьан көрдөх­хө, сыана араас.

Холобура, кууһунан атыылыыр Чернышевскай уулуссатыгар баар 66 №-дээх баазаҕа “Яйца” маҕаһыыҥҥа кэлии сымыыт атыыланар. Красноярскай киэнэ – 130 солк., Алтай – 130 солк. (уон устууката). Хонуу куруп­пааскытын сымыыта – 180 солк. Дьокуускайдааҕы баабырыка баазатыгар баар кыра киоскаҕа киһи кыайан киирбэт үлүгэрэ этэ. “Сыана ыараата дуо?” – диэн таһырдьа туран ыйытыыбар атыыһыт: “Суох!” – диэн хардарбыта.

Хотулар кууруссалаахтар дуу?

Сорохтор: “Хотулар тоҕо куурусса ииппэттэрий, сыана ыарахан, сымыыт суох дииллэрий?” –  дэһэллэр. Хоту уот сыаната ыарахан, иитэргэ сөптөөх дьиэ-уот суоҕа атахтыыр буолуохтаах. Хата, сорох хоту улуустарга биирдиилээн эмэ киһи куурусса иитэрэ, ордор сымыытын  атыылыыра иһиллэр. Холобур, Чокуурдаахха, Өлөөҥҥө, Эбээн Бытантайга. Кууруссалаах ыаллар биир ячейканы – 800-900 солк. биэ­­рэллэр. Эбээн Бытантайга 700-750 солк. сыана быспыттар уонна маҕаһыыҥҥа атыыланардааҕар чэпчэки дииллэр. Ол эрээри, үксүн сайыҥҥы кэмҥэ эрэ иитээччилэр бааллар. Биллэн турар, кыстатар кыһалҕатыттан. Биир улууска куурусса иитиитинэн дьарыктанар ИП баар диэн эттилэр. Онон дьоҕус урбаанньыттар эбэтэр бэйэлэрэ дьарык­таах дьон  маннык тэринэн иһэллэрэ буоллар, сыана да бигэ, сибиэһэй бородууксуйа да дэлэйиэ этэ.

Хоту улуустарга “Якутопт­торг” тэрилтэ кэмиттэн кэмигэр илдьэр. Ол эрээри, истэр тухары  сымыыт олус былдьаһыктаах буолан, тута атыыланан бүтэр эбит. Атыылааччылар ыалга барытыгар тиийэрин курдук дьаһаныахтарын наада, уочаракка инники турбуттар чэпчэки сымыыты 8-тыы эҥин ячейканы үллэстэллэр дииллэр.  Хата, бу судургу боппуруоһу олохтоох дьаһалталар даҕаны ороо­һон, быһаарыа эбиттэр.

Дьокуускайдааҕы көтөрү иитэр баабырыка Дьокуускай аэропуордугар сымыыт атыылыыр буолбутун киһи барыта биһирии иһиттэ. Хоту улуустар олохтоохторо атыылаһалларыгар табыгастаах гына тэриммиттэрин хайгыахха сөп. Онон сөмөлүөтүнэн илдьэргэ көҥүллэнэр үс ячейканы куорат иһиттэн соһуспакка, пуорт иһиттэн ылаллара табыгас­таах буолбут уонна чааһынай маҕаһыыннарга тэҥнээтэххэ, сыаната да удамыр буоллаҕа.

Хонтуруолга туталлар

Өрөспүүбүлүкэҕэ баар көтөрү иитэр баабырыкалар олохтоох сымыытынан хааччыйыыга сыралаһаллар.  Көрсөр ороскуоттарыттан иҥнибэттэр, оҥорон таһаа­рыыны аччаппаттар. Кинилэр үлэлэрин сыл аайы ыытыллар быыстапка-дьаарбаҥкаларга киэҥник көрдөрөллөр. Холобура, Ньурбатааҕы көтөрү иитэр баабырыка сылга, ортотунан, 11 мөл. сымыыты оҥорон таһаарар. Сүрүннээн Бүлүү умнаһынааҕы улуустары уонна Дьокуускай куораты эмиэ сымыытынан бигэтик хааччыйар. Сыаналара розницаҕа –12 солк., кууһунан – 10 солк. (былырыын розницаҕа –11 солк.). Сыанаҕа оҥорон таһаарааччыга уот уонна уматык сылга үстэ кэриэтэ үрдүүрэ эмиэ сабыдыаллыыр эбит. Уматык быйыл 3-тэ, уот биирдэ үрдээбит. Ол суотугар ыллахха, дьиҥэ, ньурбалар сыананы киһи соһуйар гына өрө таһаарбатахтар.

Дьокуускайдааҕы көтөрү иитэр баабырыка үлэтин былырыын киэҥник сырдатан турабыт. Бу баабырыка 2024 сылга 100 мөл. сымыыты оҥорон таһаарар соруктаах. Күн аайы конвейертан 325 тыһ. сымыыт тахсарынан да ыллахха, оҥорон таһаарыы тэтимэ үчүгэй. Сыанаҕа тохтоотоххо,
2022 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 2023 с. батарыллар сыана, ортотунан, 3,8 % үрдээбит.

Өрөспүүбүлүкэ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэ­ристибэтэ сымыыт сыанатыгар үрдээһин тахсыбатын туһугар миэрэлэри ылынар. Онон сибээстээн, көтөр аһылыгын сыанатын кэтээн көрөллөр. Уопсайынан, сыананы бас баттах ыытымыахтарын наада. Туһанааччы сөбүгэр сыанаҕа атыылаһарын ситиһиллиэхтээх.

Арассыыйа тыатын хаһаа­йыстыбатын миниистирэ Д.Патрушев 2-3 нэдиэлэ иһинэн сымыыт сыаната уонна хааччыйыы оннугар түһүө диэн эрэннэрдэ. Биллибитинэн, сымыыты Арассыыйа таһыттан Азербайджантан, Турцияттан, Ирантан кытта аҕалыахтара диэн буолла.

Кууһунан атыылыыр Чернышевскай уулуссатыгар баар 66 №-дээх баазаҕа “Яйца” маҕаһыыҥҥа кэлии сымыыт атыыланар. Красноярскай киэнэ – 130 солк., Алтай – 130 солк. (уон устууката). Хонуу куруппааскытын сымыыта – 180 солк.

Улуустарга сыана хайдаҕый?

Бу мантан аллараа  көстөр табылыыссаҕа сорох улуустарга билиҥҥи туругунан кэтэх маҕаһыыннар төһө сыанаҕа атыылыылларын ыйыталаһан билистибит. Үгүс хоту улуустары хааччыйар “Якутоптторг” тэрилтэ сыанатын манна киллэрбэтибит. Биллэрин курдук, маҕаһыыннар сымыыты араас оҥорон таһаарааччылартан, соҕурууҥҥу хааччыйааччылартан тиийэ ылаллар эбит. “Төһөҕө, хантан сыанаҕа ылбыттарыттан сыаналара тутулуктаах”, – дэһэллэр олохтоохтор.

Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ