УКРАИНА УОННА УКРАИНЕЦТАР

Норуот үөскээһинин туһунан

Украина территориятыгар тыһыынчанан сыллар устата истиэпкэ көһө сылдьыбыт элбэх биис-уустара бииртэн-биир солбуһа сылдьан тоҕута ааҥнаан киирэн олорон ааспыттара. Кинилэр истэригэр сарматтары, гуннары, готтары, печенегтэри, половецтары, татардары, монголлары ааттаталыахха сөп. Кинилэртэн хас биирдиилэрэ манна олохтоох дьону кытта хаанын буккуйан, билиҥҥи украинецтар омук быһыытынан үөскээһиннэригэр бэйэтин «сэмэй кылаатын» киллэрбитэ.

Кимтэн кииннээх, хантан хааннаах дьонуй?

Арассыыйа генетиктэрэ украинецтар геннэрин чинчи­йии түмүгэр бигэргэппиттэринэн, кинилэр белорус, поляк уонна арҕаа эҥээргэ олохтоох нуучча дьонун кытта биир төрүттээхтэр. Бу чинчийиилэр украинецтар төһө да биир этнос буоллаллар, бэйэлэрин истэригэр ар­­ҕааҥҥы, киин уонна илиҥҥи диэн социальнай бөлөхтөргө арахсалларын көрдөрбүттэрэ. Оттон Эмиэрикэ Гарвардтааҕы университетын генетиктэрэ дакаастаабыттарынан, украинецтар хааннарын 65-70% истиэптэн төрүттээх омуктар хааннарын кытта сөп түбэһэр. Ол курдук, кинилэри кытта киргизтэр хааннара 70%, узбектар – 60%, башкирдар уонна татаардар 50% майгыннаһар. Оттон Новгородка, Псковка, Архангельскайга, Волгоградка олохтоох нууччалар хааннарын тэҥнии тутан көрөр буоллахха, кинилэр истиэптэн төрүттээх омуктары гытта «аймаҕырҕаһыылара» 30-35% эрэ тэҥнэһэр эбит.

XVII үйэ ортотугар диэри «украинец» диэн тиэрмин этнос, омук диэн суолтаҕа туттуллубат этэ. Ол оннугар манна олох­тоох дьону русиннар, малоросстар, нууччалар, оннооҕор россияннар диэн ааттыыллара.

Бу иннигэр этэн аһарбытым курдук, оччолорго баһылаан олорбут Речь Посполитая манна олохтоох дьону салайарыгар уонна дьаһайарыгар былаа­һын кыаҕа ситэтэ суоҕа. Онтон сыл­таан бу дойду олохтоохторо бэйэлэрин «көҥүл» дьонунан ааҕынар буолбуттара. Кинилэр бэйэлэрин хаһаактарбыт диэн ааттаналлара. Бу аат түүрдэр тылларыгар көҥүл-босхо, бэйдиэ сылдьар дьон диэн суолталааҕа.

Сыыйа бу дойду тулаты­нааҕы судаарыстыбалартан араас буруйу оҥорбут, баай батталыттан, түһээн төлөбүрүттэн куотуммут дьон күрээн кэлэн хорҕо­йор сирдэригэр кубулуйбута. Оччолорго кинини «кытыы сир», «окраина», эбэтэр «украина», оттон олохтоох дьону «кытыы сир олохтоохторо», эбэтэр «окраинецтар», «украинецтар» диэн ааттыыллара. Хас эмэ үйэлэр тухары бу тыл манна сиргэ олохтоох омук бэйэтин ааттанар тиэрминигэр кубулуйбута.

Онон «украинец» диэн омук быһыытынан төрөөн-ууһаан, ­уһаарыллан тахсыыта XV үйэттэн саҕалаан XIX үйэҕэ диэри кэм устата барбыта диэтэхпитинэ, сыыһыахпыт суоҕа.

Иирсээн төрдө

Бэлиэтээн ааспытым курдук, Арҕаа Украина Иккис аан дойду сэриитигэр диэри Польша судаарыстыбатыгар киирэн олорбута. Бу эҥээргэ олох­тоох ук­­раинецтар бэйэлэрин Арҕааҥы цивилизация сыаннастарын өрө тутар, православие католиктыы итэҕэлгэ иэҕиллэр униатскай хайысхатын тутуһар ураты өйдөөх-санаалаах дьон быһыытынан билинэллэрэ. Дьон-сэргэ бу уратыларын бэлиэтээн кинилэри биир тылынан «западенецтар» диэн саба быраҕан ааттыыр ­буолбута.

Западенецтыы өй-санаа оло­ҕу­руутугар Арҕааҥҥы цивилизация, итэҕэл, култуура, тыл сабыдыала быһаарар суолталаах. Ол да гыннар, манна олохтоох украинецтар поляктары кытта дьукаахтыы олохторо дьоллоох этэ диир кыахпыт суох. Кинилэр көйгөтүллэр, туоратыллар буолан, поляк­тардыын өһүргэнсэр, өстөһөр төрүөттэрэ элбэҕэ. Итинтэн сылтаан туспа арахсан бэйэ судаарыстыбаннаһын тэринэр туһунан санаа бу эҥээргэ ордук сытыытык уонна күүстээхтик иитиэхтэммитэ. Кэлин кини украинатааҕы национализм төрүөтүнэн буол­бута. Бу идеологияны бүөбэйдээн, ыанньытан, сайыннаран кэлбит Украина националистара уруулуу нуучча омугуттан дьаахханаллара, туора тутта сатыыллара. Кинилэр нууччалары кытта аһары чугасаһан, устунан суураллан, сүтэн, симэлийэн хаалыахпыт диэн куттаналлара. Онтон сиэттэрэн маннааҕы националистар Арҕаа Украина ССРС састаабыгар киириитин улаханнык утарсыбыттара. Кинилэр Аҕа дойду сэриитин кэмигэр бэл диэтэр ­ньиэмэс фашистарын кытта куодарыһарга, кинилэргэ сулууспалыырга тиийэ туруммуттара. Бу идеология националистар хамсааһыннара үлтүрүтүллүбүтүн, баһы­лыктара суох оҥоһуллубуттарын да кэннэ букатыннаахтык сүппэтэҕэ. Төттөрүтүн, 1991 сыллаахха Украина тутулуга суох судаарыс­тыба буолуутугар, западенецтар дойдуну салайар, баһылыыр сүрүн күүһүгэр кубулуйбуттара.

Украина националистара дойду сайдар суолун хайысхатын тобулуутугар, төһө кыалларынан Арассыыйаттан атыны, туора ха­­йысханы тутуһарга кыһаммыттара. Ол иһин кинилэр ЕС уонна НАТО састаабыгар киирэргэ, арҕаа дойдулар коалицияларын биһиги дойдубутун утары охсуһар сүрүн күүскэ кубулутарга туруммуттара. Украинаны салайар итинник өйдөөх-санаалаах дьон ыытар политикатын дойду соҕуруу уонна илин өттүгэр олорор нуучча тыллаах олохтоохторо сөбүлээбэтэхтэрэ. Националистар кинилэри күүс өттүнэн хам баттыырга, бэриннэрэргэ соруммуттара. Итинтэн сылтаан бу эрэгийиэннэр олохтоохторо кинилэри өстөөхтөрүн курдук ылыммыттара уонна төрөөбүт дойдуларын көмүскүүр туһугар саа-саадах тутан кыргыһарга күһэллибиттэрэ.

Мантан салгыы бу проблема тула быһыы-майгы хайдах сытыырхайбытын, кырыктаах сэрии аҕыс сыл устата салҕанан барыытын, манна баар түөрт эрэгийиэн Арассыыйа састаабыгар киириилэрин туһунан ааҕааччы бэркэ билэн олорор.

Түмүк

Украина Арассыыйаны утары сэриилэһэрин арҕаа дойдулар толору үбүлүүллэр, араас көрүҥнээх сэрии сэбинэн, наймыламмыт сэрииһиттэринэн хааччыйаллар. Итинтэн сыл­­таан билигин бу дойду атын судаарыс­тыбалартан тутулуга күн-түүн күүһүрэн иһэр, онон кини бэйэтин бэйэтэ бас билиниитэ (суверенитета) улам мөлтөөн, симэли­йэр турукка тиийдэ, диэн түмүккэ кэлэрбит оруннаах.

Дойду үөскээһинин туһунан Күүлэкээн санаатын манна көр

Украина уонна украинецтар

Күүлэкээн.