«Уот Дьулустааҥҥа» уһуллуум – дьылҕам бэлэҕэ

“Уот Дьулустаан” сэрийээл быйылгы сыл биир бастыҥ өйдөбүлүнэн хаалла. Ол чахчы. Үгүспүт да биир сөбүлээбит оруолбутунан Аҥаар Харах оруола буолла. Бүгүн “Итии чэйгэ” ыалдьыттыыр сүрүн оруолу арыйбыт Алгыс Макаров.

Киинэҕэ бастакы сыстыы

— Алгыс, киинэҕэ, артыыс идэтигэр хайдах кэлбиккиний? Эбэтэр режиссер оҕотугар хааныгар баара өтөр дуу?

— Ити идэҕэ кэлиим эмиэ туспа остуоруйалаах. Культпросвет училищетын уопсайыгар кып-кыракый хоско олорбуппут. Арай биир күн таһырдьа кыракый бырааппын күүлэйдэтэ таҕыстым. Уолчааным ханна эрэ сүүрэн хаалла. Мин кинини көрдүү сылдьан, табаарыспын көрсө түстүм. Миигин ааттаан кэлбит эбит. “Көрөҕүн дуо, ол массыынаҕа улахан Убай олорор. Баран кэпсэт кинилиин, эйиэхэ наадыйан кэллэ”, — диир. Тиийбиппэр, арай миэхэ утары Аркадий Новиков тахсан кэллэ. “Хайа, быраат, тугу гына сылдьаҕын? Миигин кытта киинэҕэ үлэлии барсаҕын дуо? Сөбүлэһэр буоллаххына, киирэн хомун, бардыбыт”, — диир. Мин соһуйан эрэ хааллым. Толкуйдуу барбакка, “ээх” диэт, бырааппын дьиэтигэр киллэрдим уонна хомунан бардым. Дьонум соһуйан ыйыппыттарыгар, “киинэҕэ уһулла бардым” диэтим уонна Еланкаҕа айанныы турдубут. Онно бастакы улахан оруолум “Хопто хаһыытыгар” куһаҕан киһи этэ. Ол киинэ барбыта аҕай. Аркадий Новиков киһи уйулҕатын таарыйар тыллааҕа-өстөөҕө. “Быраат, эн маны өйдөө…” диэн, артыыс оруолун арыйар ньымаларыгар элбэххэ үөрэппитэ. Сотору-сотору “дьэ, мантан инньэ үлэлиэхпит да үлэлиэхпит, уолаттар” диирэ. Ол кэнниттэн уһаабатаҕа. Наһаа да хомойбутум, маннык улуу киһиэхэ Дьылҕа Хаан кылгас да олоҕу биэрбитигэр.

Макаровтарга “Уот Дьулустаан” иккистээн эргиллиитэ

— “Уот Дьулустааҥҥа” эйигин хайдах булбуттарай?

— “Мэхээлэчээн булчут” киинэҕэ Данил Осиповтыын бииргэ уһуллубуппут. Онтон Диодорова туһунан киинэҕэ толорооччу продюсердыы сылдьан, кинини ыҥырбытым. Кэпсэтэ олорон “туох эмэ киинэ бырайыага баар дуо?” диэн ыйыппыппар, “былыргы олох туһунан сэрийээлгэ уһулла сылдьабын” диэтэ. Мин интэриэһиргээн: “Доо, миигин ыйытан көрөөр дуу. Баҕар, тойон, баай оруола көстөөрөй?” — диэтим. Киһим: “Хаартыскаҕын миэхэ ыыт, режиссербар көрдөрүөм”, — диэтэ. Ити кэпсэтии кэнниттэн син балачча кэм ааста. Ыйыттахпына “суох, биллэ илик” диир.

Онтон биирдэ: “Эйиэхэ туох эрэ улахан оруолу биэрэри толкуйдууллар үһү”, — диэтэ. Мин итэҕэйбэккэ, “дьээбэлээмэ, доо, көнөтүнэн эт” диэн долгуйдум аҕай. Ыҥырдылар, уруккуттан билэр киһилэрин курдук үөрэ-көтө көрүстүлэр. Режиссер Елена Эверстова: “Эйигин сүрүн баай оруолугар көрөбүн, кыыһырымтаҕай, дьиикэй киһигин”, — диэтэ. Сотору буолаат, саҥарыахтаах тылларбын ыыталлар. Киһитэ ким буоларын билбэккэ, тылы үөрэтии уустук. Ыксаан сынаарыйы эрдэттэн билсээри көрдөөбүппэр, режиссер аккаастаан кэбистэ. Сэрийээл ньымата оннук эбит — ким да ис хоһоонун, тугунан түмүктэнэрин билиэ суохтаах. Онтон: “Оруолбар киирэрбэр, саатар, бастакы сиэрийэ ис хоһоонун ыыт”, — диэн көрдөстүм. Аҕабынаан ол кэмҥэ утуйаары оҥосто сылдьабыт.

Тиэкиһи арыйа баттаат, этим тымныйан ылла. “Уот Дьулустаан” ити курдук биһиги айар куттаах дьиэ кэргэҥҥэ отуттан тахса сыл буолан баран, иккистээн эргийбитэ. Аҕабар: “Уот Дьулустаан” сэрийээлгэ Аҥар Харах оруолун оонньуур буоллум”, — диэбиппэр, эмиэ соһуйда. 1993 сыллаахха бу испэктээги аан бастакы туруорбут саамай табыллыбыт, сөбүлүүр үлэтэ буолан, киниэхэ олус күндү. Бу испэктээк Юрий Макаров аатын ааттаппыта. Аҥаар Харах оруолун Анатолий Кривогорницын арыйбыта. Былыр баай буолла да, хайаан да “эмис уонна кыыһырымтаҕай” диэн стереотибы уларытан, режиссер уонна артыыс быһыытынан атыннык арыйарга санаммытым.

Бу биир күүстээх санаалаах эр бэрдигэр икки киһи охсуһуута буолуохтаах диэн санааҕа кэлбитим. Режиссербар “киһибин атыннык көрдөрөн, уларытыахпын баҕарабын — характернай уобараһын буллум” диэн этэн, иккиэн өр баҕайы сүбэлэспиппит уонна сынаарыйтан туора барбакка, мин этиибинэн Аҥаар Хараҕы арыйарга холоммуппут. Туох кистэлэ кэлиэй, бастакы күннэргэ уустуктардаах этэ. Онтон артыыс оруолугар сыыйа киирбитим. Санаабар, ол табылынна.

Аҕа таптала — ураты

— Уол уонна аҕа уустук сыһыаннарыгар эн “оҕоҕун” хараххынан сылаастык көрөн, истиҥ тапталгын биэрэр курдук этиҥ…

— Кырдьык, эр киһи ис туругун көрдөрө сатаабытым. Ол ону көрөөччү бэлиэтии көрбүт буоллаҕына, бэрт. Уопсайынан аҕа уонна уол сыһыаннарыгар туох эрэ биллибэт айылҕаттан ураты сыһыан, энэргиэтикэ диэххэ дуу, баар ээ.

Ылдьааналыын этиһииттэн саҕалааһын 

— Екатериналыын бэркэ сөп түбэспиккит. Уруккуттан билсэр эбиккит дии?

— Оруолгун кытта сөп түбэһэр артыыстыын алтыһыы — дьол. Екатерина Семеновалыын култуура кэллиэһигэр бииргэ абитуриеннаабыппыт. Өскөтүн онно кинилэри кытта үөрэммитим буоллар, эмиэ артыыстыы сылдьыам эбитэ буолар. Ол эрээри туох барыта кэмнээх дииллэрэ сөп эбит. Катялыын улахан оруолларга тиксиибит кэмэ кэлэн, “Уот Дьулустааҥҥа” көрүстэхпит. Дьиктитэ баар, оруолларбытыгар киириибитигэр, өйдөспөккө, тыл-тылга тииһэн, бастаан этиһэн саҕалаабыппыт. Ол, арааһа, киинэ саҕаланыытыгар, нууччалыы эттэххэ, “тон” биэрбитэ быһыылааҕа. Режиссербут Елена Эверстова этиһиибитин тохтоппотоҕо, төттөрүтүн “наһаа үчүгэй” диэн астыммыта аҕай. Катяны партнер-артыыс быһыытынан тута ылыммытым, сөбүлээбитим. Сэрийээл уһуллуон иннинэ кыратык да эрэпэтииссийэлээбэт, тута турукка этибит. Арааһа, режиссер буолан эбитэ дуу, 20‑тэн тахса оруолбун сынаарыйы ааҕаат да, кимин-тугун билэн баран, тылын элбэхтик үөрэппэппин, биирдэ-иккитэ ааҕаат өйдүүбүн. Элбэхтэ хатылаан үөрэтэ сырыттахха, халыыпка киирэн хаалар курдуккун. Режиссербут да ону өйдүүр, бэйэтин этиитин соҥнообот. Онон Ылдьаанабынаан бэркэ табыллан оонньообуппут.

Турукка киирии

— Эр киһи дьахтарын уун-утары көрөн олорон ытааһына — олох ураты көстүү этэ. Наһаа да долгутардык ити түгэни арыйбытыҥ. Турукка киирииҥ хайдах этэй?

— Ити эмиэ бэйэтэ туһунан кэпсээн. Бастаан турукка киириигэ боруобаланан көрбүтүм. Ыарахан этэ. Онтон чочумча саҥата суох олороот, режиссербуттан биэс мүнүүтэ тохтобулу көрдөөбүтүм. Тахсан сибиэһэй салгыҥҥа тыын ыла түспүтүм, санаабын сааһыламмытым, онтон киирээт, санаам хомуллан, кэпсии олорон ураты турукка киирбитим. Ол онно дууһам дьиҥнээхтик аймаммыта. Ытамньыйбытым. Ол барыта биир каадырынан уһуллубута.

…Ити курдук, Алгыс Макаровтыын кини оруолун туһунан бэрт өргө диэри кэпсэппиппититтэн сүрүнүн эрэ ыллым. Киһи бириэмэтин билбэккэ кэпсэтэ олоруох артыыһа өссө да көрөөччү дууһатыгар хаалар оруоллары салгыы арыйарыгар баҕарабыт!