Ыччат оһуокайга тардыһыыта улаатта

Оһуокай өрөспүүбүлүкэтээҕи түмсүүтэ  (бэрэссэдээтэл А.Д.Данилов-Дьулуур Хаан) талыллыаҕыттан оһуокайга ыччаты кытары үлэ тэтимнээхтик баран эрэр.

Ол курдук урукку өттүгэр чуумпутук олорбут Таатта, Нам, Мэҥэ Хаҥалас улуустарыгар кэнники үс сылы ылан көрдөххө, харахха быраҕыллар хамсааһын тахсан эрэр. Саастаах көлүөнэттэн ыччат утум тутан үлэлээн эрэр. Холобурдаан аҕаллахха, Тааттаҕа, Намҥа Дархан этээччи Валентин Васильевич Хорунов оһуокайга кураатарынан ананан үлэлиэҕиттэн хамсааһын таҕыста. Маҥнай аҕам саастаах этээччилэрбитин кытары үлэлэһэн, аҕа көлүөнэ бу икки улуустарга биллэр-көстөр хамсааһыны таһаарда.

Тааттаҕа Дархан этээччи А.Н. Попов, үтүөлээх этээччи И.И.Потапов утуму эдэр көлүөнэҕэ туттаран, билигин 30-40 саастарыгар сылдьар үтүөлээх этээччилэрбит Лариса Попова, Айта Егорова о.д.а аны бэйэлэрэ эрэ этэллэринэн муҥурдаммакка, оскуола, уһуйаан оҕолорун кытары үлэлэһэллэр.

Оһуокай түмсүүтүн эдэр киһи, үтүөлээх этээччи Иван Иванов Тааттаҕа Оһуокай түмсүүтүн кыайа-хото тутан үлэлии сылдьар. Биир идэлээхтэрин култуура, норуот айымньытын киинин, оскуоланы, Оһуокай түмсүүтүн кытары бииргэ үлэлэһэ сылдьар. Бары тэрээһиннэригэр Оһуокай өрөспүүбүлүкэтээҕи түмсүүтүттэн Дархан, үтүөлээх этээччилэри мэлдьи ыҥырар. Быйыл Чөркөөх орто оскуолатын иһинэн оһуокайга оҕо лааҕыра үлэлээтэ. Намҥа аҕа саастаах этээччилэрбит көлүөнэ ситимин ыччакка туттаран, Намҥа оһуокай түмсүү салайааччытынан үтүөлээх этээччибит Вера Цыпандина айымньылаахтык үлэлии сылдьар. Оҕолору оһуокайга үөрэтиигэ эмиэ ылсыһан үлэлиирэ хайҕаллаах.

Онон ханна да тиийдэрбит, Таатта, Нам улуустарыгар ыччаттар оһуокайга утуму тутан үлэлии сылдьалларын мэлдьи киэн тутта кэпсиибит. Ол утум бары улуустарга холобур буоллун диэн, Оһуокай түмсүү салайааччыта Александр Джурович, солбуйааччыта Александр Лаврентьевич Тарскай Хаҥалас улууһун кытары, Улахан Аан олохтооҕо, «Боотур» уһуйаан салайааччыта А.Ю.Артамонов-Малдьаҕар Бөртөнү кытары кэпсэтэннэр, 2-с Малдьаҕар нэһилиэгэр тахса сырыттыбыт. Андрей Юльевич нэһилиэгэр Боотур оһуокайын ыытар баҕалаах эбит. Сайын ахсын уолаттары аты миинэргэ, тимири уһаарарга, онтон да атын өбүгэбит идэлэригэр үөрэтэр лааҕыры аһан үлэлэтэ сылдьар эбит. Оһуокай нөҥүө оҕолору, ыччаты сомоҕолуохха диэн кэскиллээх санаалаах эбит. Улуустааҕы норуот айымньытын киинин дириэктэрэ, Оһуокай улуустааҕы түмсүүтүн салайааччыта Лидия Васильевна Харитоновалыын былааннаһан, күн болдьоон тахсан оскуолаҕа оҕолорго оһуокайга маастар үөрэх ыыттыбыт. Дархан этээччилэр В.Хорунов, М.Николаева, үтүөлээх этээччилэр Н.Трофимов, М.Иванова, А.Герасимова о.д.а. алгыстаах түһүлгэни төрүттээн дьон сүрүн көтөхтүлэр. Хаҥалас улууһугар Оһуокай түмсүүтүттэн Саха сирин үтүөлээх этээччитин Николай Филиппович Трофимовы кураатарынан анаммытын туоһулуур бэлиэ сурругу туттардыбыт. Хаҥалас улууһугар Оһуокайы сөргүтүүгэ үлэлэһиэ диэн эрэллээхпит. Николай Филиппович Трофимов урукку сылларга тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар салайааччынан үлэлээбит, Хаҥалас дьонун билэр уонна бу улууска оһуокай күүскэ сайдарыгар тардыһыылаах этээччибит буолар. Хаҥаласка эмиэ ыччат умсугуйан оһуокайдыа, үлэлиэхтэрэ диэн эрэллээхпит.

Биир күннээх сырыы да буоллар, оскуолаҕа  оҕолордуун алтыһан, кулуупка оһуокай тула «төгүрүк остуолга» санаа атастаһан киирдибит. Улахан Аан диэн норуот ааттаабыт аата эбит, урукку үйэҕэ, өрөбөлүүссүйэ иннинэ сылгыларын, ынахтарын өрүһү харбатан Тойон Арыыга кыстаан, сайыҥҥы өттүгэр уу түстэҕинэ алаастарынан арахсан олорбуттар. Билиҥҥи бөһүөлэк 11 этээстээх дьиэ үрдүгүн саҕа хайаҕа турар эбит. М.Е.Васильева аатынан 2-с Малдьаҕар агро-оскуолатыгар 188 оҕо үөрэнэр, оскуолалара икки этээстээх таас дьиэ, толору хааччыллыылаах.

Өрөспүүбүлүкэҕэ сопхуос барыта ыһыллан, сүөһүтүн, сылгытын паай гынан үллэстэн идэһэ, кыбартыыра оҥостон сүтэрбит буоллахтарына, улахан ааннар «Бөртө» сылгы собуотун тэрийэн, билигин куорат дьонун хааччыйан олорор. Арассыыйаҕа киэҥник биллэр фермер М.Павлов Тойон Арыыга балтараа тыһыынча сүөһүнү иитэн, бу нэһилиэккэ сыһыы сыһыы муҥунан хороҕор муостаахтара, сыспай сиэллээхтэрэ элбэҕэ астыннарда. Дьөһөгөй оҕото диэн түмэл тэрийбиттэр. Манна көҕүлээччинэн учуутал П.И.Максимова биир дойдулаахтарын нэһилиэктэн хомуллубут экспонаттарынан ылбаҕайдык кэпсээтэ. Илин Хайаҕа таһааран Өлүөнэ эбэ кыһыҥҥы көстүүтүн көрөн дуоһуйдубут, Тойон Арыыны ыраахтан сөҕөн астынныбыт.

Нэһилиэк баһылыга А.С.Алексеев Оһуокай  түмсүүтэ тахсан сыалы-соругу, үлэни-хамнаһы билиһиннэрбиппитигэр махтанна уонна оһуокай сайдыытыгар үлэлэһэргэ олук ууруллубутун эттэ.
Оһуокай түмсүүтэ салгыы Хаҥалас, Горнай, Уус Алдан улуустарынан сылдьан, Тааттаҕа, Намҥа ыччат оһуокайга үлэлиир уопуттарын киэҥник тарҕатар былааннаах.

Марта Николаева