Гаврил Алексеев: “Ааһан эрэр сылы дьоһун ситиһиилэрдээх түмүктээн эрэбит”

Саха сирин олохтоохторун уонунан сыллар тухары эрэллээхтик уотунан, сылааһынан хааччыйан олорор “Якутскэнерго” ПАУо ааһан эрэр сылы дьоһун ситиһиилэрдээх түмүктээн эрэр. Ол курдук, бу күннэргэ Жатай бөһүөлэгэр аныгылыы оҥоһуулаах  бөдөҥ  энерго-эбийиэги – 110/6 кВ «Судоверфь» подстанцияны тутан үлэҕэ киллэрдэ. Энэргэтиичэскэй хампаанньа  салалтатыгар бу сайын уларыйыылар тахсаннар, “Якутскэнерго” ПАУо муоһатын  Гаврил Алексеев туппута.

Инники былааннар, өрөмүөн үлэтэ

– Гаврил Николаевич, бу сайыҥҥыттан хампаан­ньа генеральнай дириэктэринэн ананан үлэлээн эрэҕин. Бу иннинэ  хампаанньа алын сүһүөх тэрилтэтин – “Сахаэнергоны” сала­йан олорбут, энэргиэтикэҕэ күн бэҕэһээ кэлбит киһи буолбатаххын. Дьэ, саҥа дуоһунаска, саҥа үлэҕэ көһүөххүттэн туох уларыйыы таҕыста?

– Бэс ыйын 1 күнүттэн “Якутскэнерго” хампаанньа генеральнай дириэктэринэн ананан үлэлиибин. Уруккуттан энэргиэтикэ салаатыгар үлэлээбит буолан, мин саныахпар, улахан уларыйыы суохха дылы. Ол эрээри эппиэтинэс хас да бүк улаатта. “Сахаэнергоҕа” аҥаардастыы хоту уонна Арктика улуустарыгар үлэлээбит буоллахпына, билигин Саха сирин энэргиэтикэтигэр бүтүннүүтүгэр эппиэт­тээхпин. Улахан хампаанньа кыһалҕата, үлэтэ да элбэх буоллаҕа.

– Оннук. Гав­рил Николае­вич, ааһан эрэр сылга «Якутск­энерго» ханнык бырайыактары олоххо киллэрдэ?

– Хампаанньа бу сыл саамай улахан тутуутунан 110/6 кВ «Судоверфь» подстанция, икки сыаптаах 110 кВ уот лииньийэтэ, 6 кВ  кабельнай лииньийэ буолаллар. Маны таһынан, Мииринэй куоракка икки подстанцияны: «Фабрика-3» (1-кы, 2-с түһүмэхтэрэ),  «Мииринэй» (1-кы түһүмэх) саҥардан туттубут. Дьокуускайдааҕы ГРЭС-тэн барар магистральнай ититии ситимин саҥардыы үлэтэ салҕанан, инникитин саҥа туһанааччылар холбоноллоругар кыаҕы биэриэҕэ. Итиэннэ ГРЭС-2 иккис уочарата тутулуннаҕына, сылааһы биэрии­гэ усулуобуйа олохтонуоҕа. 2025 сылга диэри 12,8 км магистральнай ситим саҥардыллан оҥоһуллуохтаах.

– Хампаанньа сыллата өрөмүөн үлэтин бырагырааматын бигэргэтэн, үп-харчы тыырар. Быйыл төһө кээмэйдээх өрөмүөн үлэтэ ыытылынна уонна ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга  төһө кээмэйдээх оттук саппааһа тиэрдилиннэ?

– 2023 сылга хампаанньа өрөмүөн үлэтигэр 3,3 млрд солк. аттарбыта. Ол курдук, үлэ Дьокуускайдааҕы ГРЭС, ЯТЭЦ уонна Бүлүүтээҕи ГЭС Каскадын оборудованиеларыгар ыытыллыбыттарын таһынан, бу сыл бүтүөр диэри элэктэриичэскэй ситимнэр бары кылаастарыгар, уопсайа 836 км уһуннаах уонна  2,9 км ититии ситимнэрин өрөмүөннээһин үлэтин силигэ ситиэхтээх. Маны таһынан саахал тахсыытын аччатар сыалтан, бу сылга 1800 га солооһуну ыраастаатыбыт.

Хампаанньа бары энерго-­эбийиэктэрэ итиэннэ алын сүһүөх тэрилтэлэрэ кыстыгы этэҥҥэ туоруулларыгар анаан уматыгынан, оттугунан  толору хааччыллан олороллор.  75 тыһ. туонна таас чох, 5,6 тыһ. туонна сиикэй ньиэп (сырая нефть), 70 тыһ. туонна  дизельнэй уматык тиэллибитэ.  2023 сыллааҕы навигация түмүгүнэн уматыгынан, оттугунан хааччыллыы былаана  90% туолла. Хаалбыт оттук кыһыҥҥы суолунан тиэйиллиэхтээх.

– Эһиилги былааны аахсыбатахха, инникитин хампаанньа ханнык улахан бырайыактарга үлэлэһэр соруктааҕый?

– Саахал тахсыытын  аҕыйатар уонна электросетевой хаһаайыстыбаны нуормаҕа эппиэттиир гынар сыалтан, “Программа повышения надежности электросетевого хозяйства ПАО «Якутскэнерго» на 2023-2028 годы” диэн докумуону оҥорон, билигин РусГидро хампаанньаҕа сөбүлэһиигэ уонна үбүлээһинин быһаарыыга киллэрдибит. Бу бырагыраама олоххо киирдэҕинэ баараҕай суолталаах үлэ ыытыллара күүтүллэр. Ол иһигэр 0,4-110 кВ, ПС 35-110 кВ үрдүк күүрүүлээх лииньийэлэри саҥардан тутуу, 0,4-110 кВ ситим солооһунун кэҥэтии, сетевой учаастактары саҥардыы уонна да атын үлэлэр.

Омук тэриллэрин олохтоохтор солбуйдулар

– Гаврил Николаевич, былырыыҥҥыттан сааҥсыйа­лар биллэриллэн, сорох бөдөҥ  хампаанньалар үлэлэригэр оҕустарбыттара баар суол. Оттон энэргиэтикэ салаатыгар арҕаа дойдулар сааҥсыйалара туох харгыстары үөскэттэ?

– Ити баар суол. Үгүс тас дойдулар Арассыыйаҕа экэнэмии­чэскэй хааччахтары киллэрэннэр, биһиги Дьокуускайдааҕы иккис нүөмэрдээх ГРЭС-питигэр сап­паас чааһын ылыыга, тиэхиньии­чэскэй хааччыйыы өттүгэр ыарахаттары көрүстүбүт. Онон, хампаан­ньа иһинэн  Арассыыйаҕа уонна доҕордуу сыһыаннаах дойдуларга оҥоһуллубут оборудованиенан солбуйууга анаан бырагыраама оҥоһулунна. Ыстаансыйаҕа уопсайа 50 МВт кыамталаах бэйэбит дойдубутугар оҥоһуллубут газотурбиннай установкалар үлэҕэ киириэхтээхтэр.  Таҥыы үлэтэ 2025 сылга былаан­нанар. Дуогабар номнуо түһэрсиллибитэ.

Atlas Copco компрессорнай тэриллэри солбуйуу боппуруоһа  быһаарыллыбыта. Дуогабар түһэрсиллэн, биһиги ыстаансыйабытыгар сөп түбэһэр олохтоох компрессор туруоруллуоҕа. Урут саҥа ыс­­таансыйаны бырайыак­тааһын кэмигэр ордук көдьүүстээх Арассыыйаҕа уонна тас дойдуларга, ол иһигэр АХШ-ка, Швецияҕа оҥоһуллубут  агрегаттар туһаныллыбыттара.

Оттон  электросетевой хаһаа­йыстыба эбийиэктэрин туһунан этэр буоллахха, хампаанньа олохтоох сиргэ оҥоһуллубут, Хотугу тыйыс усулуобуйаҕа сөптөөх тэриллэри туһанар.

Былааннаах араарыы, саахал тахсыытын төрүөттэрэ

– Билигин кыһыммыт оройо буолла. Ол гынан баран, тымныы күннэргэ “Якутскэнерго” элэктэрии­чэстибэ уотун араарар диэн үгүс дьон сөбүлээбэт. Дьэ, бу маны олохтоохторго, чуо­лаан, биһиги хаһыаппыт ааҕаач­чыларыгар быһааран биэрэриҥ буоллар.

– Өрөспүүбүлүкэбит сирэ-уота киэҥ-куоҥ буолан, сорох сирдэргэ сайын киһи сатаан тиийбэт. Холобур, куталаах, маар сирдэргэ  баар үрдүк күүрүүлээх уот ситимнэрин тирэхтэрин уларытыы кыһын биирдэ оҥоһуллар. Бу кэмҥэ уоту араарарга тиийэҕин. Аны кэлиҥҥи сылларга элбэх олорор дьиэлэр, социальнай эбийиэктэр тутуллан, ону уокка холбооһун кэмигэр бүтүн кыбартаал уотун былаан быһыытынан араарыллар. Оннук кылгас кэмҥэ араардаххына эрэ, элиэктириктэргэ үлэлэригэр  куттал суох буолуутун хааччыйаҕын.

– Сөп, ити өйдөнөр. Оттон уот ситимнэригэр саахал тахсыыта лииньийэлэр, тирэхтэр эргэрбиттэрин кытары сибээстээх дуо?

– Кырдьык, уот ситимнэрэ, тирэхтэрэ эргэрэн иһэллэр. Ону барытын саҥардарга элбэх үп-харчы наада. Ити биирэ. Иккиһинэн, айылҕа алдьатыылаах күүһүн дьа­йыыта итиэннэ туораттан дьайыы буолар. Кэлиҥҥи сылларга күүстээх тыал, буурҕа түһэн, уот ситимнэрин алдьатарын таһынан, ситимнэр хатыһаннар уот арахсар. Манна аны сааскы халааны, ойуур баһаар­дарын, этиҥнээх ардахтары эбэн кэбис. Бу барыта уот арахсыытыгар эбии-сабыы буолаллар. Кэлиҥҥи сылларга аны атын тэрилтэлэр анал тиэхиньикэлэрэ ситимнэри быһа тардыылара эмиэ тахса турар.

Күн уонна тыал күүһүнэн үлэлиир – 27 ыстаансыйа

– Гаврил Николаевич, эн салайбыт “Сахаэнерго” тэрилтэҥ уоту солбуйар ньымалары сайыннарыыга туһуламмыт бырайыактары үлэлэтиигэ кэлиҥҥи сылларга күүскэ ылсыбыта диэтэхпинэ, бука, алҕаһаабатым буолуо. Дьэ, бу хайысханан үлэ хайдах ыытыллыай?

– Саха сирин тыйыс усу­луобуйатыгар сөргүтүллэр энэргиэтикэни туһаныы көдьүүстээҕэ быһаарыллан турар. 2007 сылтан «Сахаэнерго» АУо үлэ­лиир сиригэр-уотугар уопсайа 4,9 МВт кыамталаах күн уонна тыал күүһүнэн үлэлиир 27 ыстаансыйа баар.  Онон сыллата  800 мөл. туонна дизельнэй уматык кэмчилэнэр. Харчытыгар таһаардахха – 56 мөл. солк.

РусГидро холдинг уонна СӨ Бырабыыталыстыбата бииргэ үлэлээн, гибриднэй энэргэтии­чэскэй комплекстары үлэҕэ киллэриигэ үлэлииллэр.

Социальнай бэлиитикэ

– “Якутскэнерго” хампаанньа социальнай бырайыактарга үлэлэһэрин үгүс киһи билэр. Ааһан эрэр сылга ханнык үтүө дьыалаларга кыттыстыгыт?

– Бу эһигини кытары кэпсэтэн баран, биир олус үчүгэй тэрээһиҥҥэ бараары олоробун. Ол курдук, И.Н. Егоров-Горнай аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи көрбөттөр уонна мөлтөхтүк көрөр дьон бибилэтиэкэлэригэр  Брайл сириибинэн бэчээттиир принтери илдьэн туттараары олоробун, маннык Саха сиригэр суох. Бу принтери хам­паанньа 2023 сыллааҕы аһымал бырагырааматын иитинэн ­ыллыбыт.

Биһиги хампаанньабыт духуо­бунай, научнай-тиэхиньиичэс­кэй, экологическэй бырайыактарга болҕомтотун уурар. 2023 сылга үп-харчы өттүнэн төһө да ыарахаттары көрсүбүппүт үрдүнэн, социаль­най, аһымал  салааҕа бүддьүөппүтүгэр 24,5 мөл. солк. көрбүппүт. Ыарыһах  оҕолорго, ыары­һах дьоҥҥо, тулаайах оҕолорго, ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит дьоҥҥо,  элбэх оҕолоохторго, ба­­йыаннай дьайыыга сылдьар дьоммутугар күүс-көмө буолабыт.

– Гаврил Николаевич, кэпсээниҥ иһин махтанабыт. Өрөспүүбүлүкэ сайдыытын, хас биирдии олохтооҕо сы­­лаас, сырдык дьиэҕэ олороллорун туһугар үлэлии сылдьар энэргиэтиктэри барыларын буолаары турар Энэргиэтик күнүнэн эрэдээксийэ аатыттан эҕэр­дэлиибит.