“Күөх ыллык” инбэлииттэри чөлүгэр түһэрэр киин саҥа дьиэни туруорсар

Амма улууһун Бөтүҥ нэһилиэгэр СӨ судаарыстыбаннай былааһын ситэриилээх уорганын ааспыт 2023 сыллааҕы отчуотун иннинэ, Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников улуус баһылыгы бастакы солбуйааччы Василий Бураевы кытта “Күөх ыллык” инбэлииттэри чөлүгэр түһэрэр киини уонна адаптивнай успуорт саалатын көрдүлэр.

Кылгастык быһааран биэрдэххэ, тустаах киин таас тутуута хаарбах туруктанан, билигин икки мэндиэмэннээх мас, эргэ дьиэҕэ үлэлии олороллор. Бу кииҥҥэ улууһу ааһан, Илин Эҥэр бары улуустарыттан инбэлииттэр кэлэн доруобуйаларын чөлүгэр түһэрэн бараллар эбит. Ону тэҥэ, доруобуйаларынан хааччахтаах спортсмен дьон кэлэн анаан-минээн дьарыктанар буолбуттар.

Отчуот кэмигэр тустаах киин бырааһа Екатерина Нестерова  туран: “Таас дьиэбит эспэртиисэ түмүгүнэн 77% үлэлиир кыаҕа суох, көтүрүллэр эрэ кыахтааҕын туоһулуур докумуон кэллэ. Эмтиир киин туһунан өрөспүүбүлүкэ бары улуустара билэллэр. Бастаан биһиэхэ Өлөөнтөн, Өлүөхүмэттэн тиийэ кэлэллэрэ. Кэлин Илин Эҥэр улуустар эрэ кубуоталаах буолан, билигин бу улуустартан кэлэн эмтэнэллэр. Дьиэбит өрөмүөннэниэ диэн сыл аайы эрэнэр этибит, онтубут бүттэ, аны ол эрэлбит суох. Онон эмтиир-чэбдигирдэр киин тутуутун боротокулга киллэрэн, бэйэҕит тылгытын тириэрдэн көмөлөһөргүтүгэр эрэнэбит”, – диэн эмиэ туруоруста. Сергей Местников маны барытын көрөн-истэн баран кэлэктиип олус бэриниилээхтик үлэлиирин, үлэлэрин сөбүлүүллэрэ көстөрүн, ол да иһин көдьүүстээҕин бэлиэтээтэ, туруорсуугутун хайаан даҕаны тириэрдиэхпит диэн эттэ.

Бөтүҥнэр эргэ кулуубу тупсаран, киинэ көрөр саалаҕа кубулуппуттар, отчуот манна буолла. Олохтоохтор улууска аһылык, куоракка олорор дьиэ сыаната үрдээһиниттэн саҕалаан, тыа хаһаайыстыбатыгар туһаныллар сири кэҥэтиигэ, биэнсийэлээх дьоҥҥо чэпчэтиилээх сынньалаҥҥа, оҕо лааҕырын тэрийиигэ  тиийэ хас биирдии тыа сирин олохтооҕун долгутар араас ыйытыылары биэрэн, сиһилии хоруйу ыллылар.

“Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн улуустарга тыа хаһаайыстыбаларын сирдэрин иэнэ аҕыйыы турар. Бу боппуруоска өрөспүүбүлүкэ туох үлэни ыытарый?” – диэн Бөтүҥ олохтооҕуттан ыйытыы киирдэ. Тустаах ыйытыыга хоруйдууругар Сергей Местников ити боппуруоһу Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин кытта дьүүллэһэ сылдьыбыттарын, сири чөлүгэр түһэрии, мелиорацияны тупсарыы, оттонор сир иэнин кэҥэтии туһунан бырагыраама оҥоһулла сылдьарын иһитиннэрдэ. Бу үбү-харчыны эрэйэрин, онон ааҕынан-суоттанан баран бырагырааманы үлэлэтэр былааннаахтарын эттэ.

“Аммаҕа Олоҥхо дьиэтэ тутуллуо дуо?”, – диэн ыйытыыга улуус бэйэтэ бырайыагын оҥорторон, үбүн-харчытын көрдөһүөхтээҕин, өрөспүүбүлүкэҕэ Олоҥхо дьиэтин тутуутунан дьарыктанар туспа бырагыраама суоҕун, онон култуура бырагыраамаларыгар хапсан үлэлиир ирдэнэрин эттилэр.

Бөтүҥ олохтооҕо Елена Семенова хас даҕаны ыйытыыны биэрбититтэн биирдэстэринэн биэнсийэлээх дьон сынньалаҥнарын төлөбүрүн толуйуу буолар. “Санаторнай-курортнай эмтэнии 80% толуйуллар. Былырыыҥҥа диэри Саха сиригэр эрэ баар этэ. Былырыыҥҥыттан “Бэс Чагда” (Москва) эбии киирэн биэрбитэ. Бараары гыннаххытына биһиэхэ, социальнай управлениеҕа кэлэн сайабылыанньа суруйаҕыт” – диэн туһааннаах үлэһиттэр быһаардылар.

Куоракка дьиэ сыаната олус үрдүгүн, эдэр дьон хамнастара намыһаҕын туһунан ыйытыытыгар Тутуу министиэристибэтин  тутууга уонна олорор дьиэ бэлиитикэтигэр департаменын салайааччытын солбуйааччы Марианна Соловьева: “Арассыыйа тутууга министиэристибэтин бирикээһинэн, бастакы кыбартаалга дьиэ сыанатын биир кв.м. 139 тыһ. 313 солк. тэҥнэһэр. Эдэр ыаллары дьиэнэн хааччыйыыга биһиэхэ Тутуу министиэристибэтин нөҥүө бырагыраама үлэлиир. 2023 сылга Амма улууһугар 20 эдэр ыалы дьиэнэн хааччыйбыт буоллахпытына, быйыл 21 ыалга отчуот кэмигэр сибэдиэтэлистибэ туттара сылдьабыт. Бу бырагыраамаҕа 35 саастарын туола илик, хамнастаах уонна дьиэҕэ-уокка наадыйааччылар учуоттарыгар турар дьон хапсаллар. Өскөтүн номнуо 36 сааскытын туолбут, эһигини учуоттан устубут эбит буоллахтарына өрөспүүбүлүкэҕэ “Сельская ипотека”, “Дальневосточная ипотека”, “Семейная ипотека” диэн ипотекаҕа чэпчэтиилээх бырагыраамалар үлэлииллэр. Итилэр 2-6 % диэри 25-35 сылга чэпчэтиилээх ыстаапкалаах ипэтиэкэ бородууксуйаларын биэрэллэр. Холобур, “Уһук Илиннээҥи ипотека” бырагырааманан педагогтарга, миэдиктэргэ эмиэ чэпчэтиилээх ипотека баар. Манна кинилэр олорор сирдэрэ, ыстаастара, саастара көрүллүбэт”, — диэн быһаарда. Ити курдук, олохтоохтор хас биирдии ыйытыыларыгар хоруйдаатылар, быһаардылар. Оттон нэһилиэнньэ ситэриилээх былаас ааспыт сыллааҕы үлэтин-хамнаһын, отчуоту биһириирин биллэрэр.