“Кыыл табаны олунньу – кулун тутар ыйдарга бултууру көҥүллээҥ”

Соторутааҕыта СӨ Бырабыыталыстыбатын 2022 сыллаах үлэтин отчуота Өлөөн улууһугар ыытыллыбыта. Харыйалаахха, Дьэлиҥдэҕэ, Ээйиккэ, Өлөөн сэлиэнньэтигэр ыытыллыбыт көрсүһүүлэргэ үгүс киһи булт боппуруоһугар ыйытыылары биэрдилэр, кыһалҕаларын туруорустулар. Кинилэр ыйытыыларыгар СӨ экологияҕа, айылҕаны туһаныыга, ойуур хаһаайыстыбатыгар миниистирин солбуйааччы Николай Васильевич Додохов маннык хоруйдаабыта:

Владимир Спири­донович Николаев, Харыйалаах:

– Булчут билиэтигэр бэчээт туруортарабыт.  Хас кыылы бултуурга диэн. Урут кулун тутар 15 күнүгэр диэри кыыл табаны бултуур этибит. Оттон билигин бултааһын саамай тымныы кэмнэргэ түбэһэр.

Н.Додохов:

– Закон об охоте и о сохранении охотничьих ресурсов” диэн сокуон 19 ыстаты­йата баар. Көҥүлэ суох бултуур бырааптаахтар диэн.
2009 с. тахсыбыта. Ону бэрээдэк суох буолан, штамп туруорбакка сылдьыбыппыт. Онуоха КМНС-тар ааттарыттан суттаһан, Национальностар дьыалаларыгар федеральнай ааҕыныстыба булчут билиэт­тээх хоту дойду аҕыйах ах­­сааннаах норуоттарыгар барыларыгар штамп туруораҕыт диэн буолбута. Арассыыйаҕа бэйэбит департамеммыт, холобура, аҕыйах ахсаан­наах төрүт норуоттарга киирсэр куоракка олорор учууталга, полиция үлэһитигэр уо.д.а. штамп туруо­руохтааххыт диир. Билигин тиэхиньикэ, саа да дэлэйэ. Онон киһи барыта бултаатаҕына, кыылбыт-сүөлбүт аччыыр кутталлааҕын умнумаҥ. Онон бу боппуруос быһаа­рылыннаҕына, этиэхпит.

Егор Иванов, Дьэлиҥ­дэ: 

– Кыыл таба сэтинньигэ кэлбитэ. Былааммытын кыайан толорбоппут. Кыыл табаны бултааһын болдьоҕун аттараҕыт дуо?

Н.Додохов:

– Булт быраабылата, сокуо­на уларыйа турар. 2-3 сыллааҕыта Росприроднадзор уонна федеральнай министиэ­ристибэбит Красноярскай кыраай губернаторыгар, СӨ Ил Дарханыгар кыыл табаны бултааһыны тохтотуохха диэн  сурук суруйбуттара. Дьиҥэ, кыыл таба баар буоллаҕа. Булчуттар кубуота ылан бултаан,  ас-таҥас оҥостоллоругар үчүгэй дьарык.  Саха сирин булчуттара кыыл табаны кулун тутар 15 күнүгэр диэри бултуурга диэн туруорсаллар. Тоҕо диэтэххэ, Саха сиригэр ахсынньы-тохсунньу томороон тымныыларыгар бултуур ыарахан диэн билэбит. Онон олунньу-кулун тутар ыйдарга көҥүллээҥ диэн туруорсаллар. Бу боппуруоска Арассыыйа таһымыгар Госдуума дьоку­таата Галина Данчикова, сенаторбыт Егор Борисов үлэлэ­һэллэр. Ол эрээри, билиҥҥитэ ити этиибитин ылына иликтэр. Ол иһин бултуур болдьох кылгас. Хоту дойду аҕы­йах ах­­сааннаах норуоттарыгар штамп туруорабыт. Онно эмиэ мөккүөр тахсыбыта. Маныаха Конституционнай суукка үҥ­­сэннэр, хоту дойду аҕыйах ахсааннаах норуоттара (КМНС)  булчут билиэттээх буоллахтарына, барыларыгар штамп туруоруҥ диэн буолбута. Үөһээ этэн аһарбытым курдук, булт быраабылатыгар уларыйыы киирэ турар. Сорох түгэннэргэ этиибитин ылыммыттара.

Урут кубуота көрүллэр этэ. Билигин кубуотаны кыыл табаны кэтээн көрүү (мониторинг) эрэ кэнниттэн түҥэтиҥ диэн этэллэр. Онон 2023 сылга авиа-учуот ыытыҥ диэн буолла. Биллэрин курдук, 2018 с. АЛРОСА хампаанньа көмөтүнэн авиа-­учуот ыыппыппыт. Чубукуга эмиэ. Кубуотаны үллэрии билигин электроннай көрүҥүнэн барар.

Суругунан этии эмиэ киирдэ:

– Кыыл табаны бултаа­һын болдьоҕо олус кылгас. Олунньу уонна кулун тутар ыйдарга диэн сокуон ылыллыан наада.

Харыйалаах олохтооҕо:

– Бөрөнү бултаатахтарына төһөнү төлүүллэрий?

Н.Додохов:

– Өрөспүүбү­лүкэҕэ биир бөрөнү бултааһыҥҥа 30 тыһыынча солк. төлөнөр. Онуоха бу адьырҕаны бултуурга көҥүл ылыахтааххын. 650 солк. түһээн төлүөхтээххин. Бачча бөрө бултанна диэн аак оҥоһуллуохтаах. Хас биирдии улуус бэйэтэ эмиэ бөрө ахсаанын сүрүннүүр сыалтан харчы эбии төлүүр буолла. Холобура, Мэҥэ Хаҥаласка – 50 тыһ. солк., Алдаҥҥа – 40 тыһ. солк., Ньурбаҕа – 10 тыһ. солк.  уо.д.а. Ил Дархан Айсен Николаев Үп, Экология министиэристибэлэригэр сорудах биэрбитэ.  Онон бөрөнү сонордоһор идэтийбит  биригээдэлэргэ эмиэ харчы көрүллүөн сөп.

Марина Христофо­ровна Нико­лаева, Улуус сугулаанын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы:

– Ойуур баһаардарыттан сылтаан быһыы­лаах, биһиэхэ ыстаадаларга эһэ элбээтэ.

Н.Додохов:

– Кырдьык, эһэ, бөрө кэнники сылларга ханан даҕаны элбээтэ. Ол иһин Арассыыйаҕа көҥүл бултатыҥ диэн туруор­са сатыыбыт. Оттон миэстэтигэр тыатааҕы, бөрө тардар буол­лаҕына, ытан иһиэхтээххит. Уонна, хайаан да аак оҥоһул­луохтаах. Дьэлиҥдэҕэ биир бөрө кэлбитин өлөрдүбүт диэтилэр.

Өлөөн сэл. олохтооҕо:  Өлөөн булчуттара тирии туттаран баран, харчыларын ылбакка сылдьаллар.

Н.Додохов:

– 2022 с. бастакы уонна иккис кыбаарталга тутуллубут бөрө тириитэ төлөммүтэ.

Манна даҕатан эттэххэ, Ил Дархан А.С.Николаев быйыл тохсунньу 13 күнүгэр Өлөөн эбэҥки национальнай оро­йуонугар оробуочай сырыытын түмүгүнэн, 2023 сыл олунньу 23 күнүнээҕи 17 пууннаах сорудахха илии баттаабыта. Ол сорудахха:

10.1. пууҥҥа маннык суруллубут:   хотугу кыыл таба туундара популяциятын үөрэтэр уонна булт кэлэр сезоннарыгар лимиити, бултааһын кубуо­татын олохтуур туһуттан 2023 сылтан хотугу кыыл таба туундаратааҕы популяция­тын ах­саанын чуолкайдыырга ­авиа-учуоту ыытыы үлэтин быыстала суох ыытарга 2023 сылтан үбү-харчыны көрөргө.  Сорудаҕа – 2023 сыл олунньу 28 күнүгэр диэри

10.2. тыа хаһаайыстыбатын кыылларын уонна булт баайын бөрөлөр тардыыларын аччатар туһуттан, бөрө ахсаанын сүрүннүүргэ идэтийбит биригээдэлэри тэрийиигэ уонна хааччы­йыыга сыл аайы үбү көрүүнү салгыырга.   Болдьоҕо – 2023 сыл олунньу 28 күнүгэр диэри.

Маннык сорудах СӨ экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр (Перфильев Е.А.) сүктэриллибит. Онон булка сыһыаннаах боппуруостары быһаарыыга үлэлэһэллэр.