Михаил Копырин: «Үрдүк Айыыларым арчылыыр, көстүбэт күүстэр араҥаччылыыр курдуктар»

Биһиги, сахалар, айылҕа оҕолоробут, Айыыларга, иччилэргэ итэҕэйэр, сүгүрүйэр буоламмыт, булгуруйбат санаалаахпыт, тостубат тулуурдаахпыт диэн разведка отделениетын хамандыыра, «Эр санаа» уордьан кавалера, «Хорсунун иһин» мэтээллээх байыаннай дьайыы бэтэрээнэ Михаил Копырин этэр. Билигин кини дойдутугар эргиллэн кэлэн, «Сахатранснефтегаз» тэрилтэҕэ симиэнэ начаалынньыгынан үлэлии сылдьар. Бүгүн ытык иэһин чиэстээхтик толорбут хорсун буойуну кытары кэпсэтиибитин таһаарабыт.

Булгуруйбат санаа

– Байыаннай дьайыыга барар санаа хаһан киирбитэй?

– Уус Алдан Сыырдааҕыттан төрүттээхпин, оҕо сааһым онно ааспыта. Оскуолаҕа Сыырдаахха уонна Бороҕоҥҥо үөрэммитим, онтон үрдүк үөрэххэ киирэн бүтэрэн, ыал буолан, оҕолонон, үлэһит буол­бутум. Бастаан утаа идэбинэн, гааска үлэлээбитим. Ол кэннэ баахтанан хоту баран үлэлии сылдьыбытым.

2022 сыллаахха байыаннай дьайыы саҕаламмытыгар, бииргэ үөрэммит икки уолум тута барбыттара. Биир – үлэтинэн, иккис уол – бэйэтин баҕатынан. Ол кэмҥэ мин хоту баахтаҕа үлэлии сылдьыбытым. Онно сылдьан, биир уолбут куһаҕан буолбутун истэн, кыһыйбытым, абарбытым аҕай. Маннык буола турдаҕына, киһи туора туруон сатаммат эбит диэн санаа киирбитэ. Баахтам бүтэн дьиэбэр кэлбитим, кыһын, саас үлэ суох этэ. Ол сылдьан, байыаннай дьа­­йыыга барарым дуу диэн санаа үүйэ-хаайа туппута. Онон баахтаттан үс ый сынньанар кэммэр барарга быһаарыммытым. «Боотур» үөрэтэр киин нөҥүө барар буолбутум.

Инники кирбиигэ киирии

– Тиийээт тута инники кирбиигэ киирбиккит дуо?

– Байыаннай чааспыт Ростовка баара, онно тиийээппитин кытары аны үс ый буол­бакка, кырата алта ый сылдьаҕыт диэн буолбута. Оччо тиийэн баран хайдах төннөн хаалыахпытый диэммит, алта ыйга илии баттаабыппыт. Бастаан 50-ча буолан эрчиллибиппит, онтон 41 киһи тохсунньу 23 күнүгэр инники кир­биигэ киирбиппит. Мин бэйэм баҕабынан разведкаҕа киирбитим. Ыарахан этэ, нэдиэлэни быһа утуйар-утуйбат түүннэри-күнүстэри сылдьаҕын. Бииргэ кэлбит уолаттарбытын кытары тус-туспа сырыттарбыт даҕаны, көрүстэхпитинэ чэйдээн, дойдубут туһунан кэпсэтэн ааһарбыт. Онтон ыам ыйын 1 күнүттэн, хамандыырым болдьоҕо бүтэн барбытын кэннэ, миигин хамандыыр оҥорбуттара. Икки ый курдук хамандыыр­даабытым. Отделениеҕа бэйэбин ааҕан туран сэттиэ этибит: икки автоматчик, пулеметчик уонна снайпер, ону таһынан, дрону көтүтэр икки киһи. Манна биһиги эрэ буолбакка, иһинэн-таһынан полка разведкалара бааллара. Ону кытары аттыбытыгар сытар 15 полканы кытары үлэлэһэрбит. Онтон бэс ыйын бүтүүтэ биир уолбунуун баран иһэммит «чыы­чаах» дроҥҥа түбэһэн, бааһыран, госпитальга киирбиппит. Мин Москва аннынааҕы госпитальга, уолум Белградка эмтэммиппит. Тахсарбар хантараагым бүппүтэ, онон чааспар төттөрү тиийэн, докумуоннарбын туттаран баран, дойдубар кэлбитим.

Көстүбэт күүскэ сүгүрүйүү

– Айыыларга итэҕэйэ­ҕин, харысхаллааххын дуо?

– Саха буоларым быһыытынан, айылҕа көстүбэт кис­­тэлэҥ күүһүгэр итэҕэйэбин. Байыаннай дьайыыга барарбар кэргэним харысхал биэрбитэ. Төннөн кэлиэхпэр диэри устубакка кэтэ сылдьыбытым. Ону сэргэ ханна тиийдэрбин эрэ, сири-уоту аһата сылдьарбым. Биир дьикти түгэни кэпсиим. Арай биирдэ өстөөхтөр сытар сирдэригэр дроммутун көтүтэ сылдьан сүтэрэн кэбистибит. Бу сыаналаах, сүрүн харах оҥостор көмөбүт буолан, дьонум иккитэ киирэн ыла сатаабыттара, өстөөхтөр ытыалаан төттөрү тахсыбыттара. Ол кэннэ биһиги күнүс төрдүө буолан киирбиппит. Алдьаммыт БМП аттыгар икки киһини кэтэбилгэ хаалларбытым уонна икки буолан туох баар билэр-билбэт Айыыларбытыттан, таҥараттан көрдөһөн баран, аһаҕас сиргэ миинэлээх хонуунан киирбиппит. Омуннаатахха, тыа саҕатыттан эргиччи биһигини кэтии сытар курдуктара. Ол эрээри ким даҕаны биллибэтэҕэ, киирэн дроммутун ылан тахсыбыппыт. Ону мин үөһэттэн Айыыларбыт араҥаччылаа­быттара буолуо дии саныыбын. Онтон тахсан сирбитин аһаппыппыт, махтаммыппыт. Итинник түгэннэр, дьиҥэ, олус элбэхтэр.

Дойдуга төннүү

– Дойдуларыгар төннөн баран уолаттар аһара эрэйдэнэллэр, эн хайдах аһарыммыккыный?

– Бастаан дойдубар кэлээппин утаа төннөр санаалар киирэллэр этэ.  Тоҕо диэтэххэ, бастакытынан, ол кэмтэн олоххо өйүҥ-санааҥ толору төннө илик, иккиһинэн, бииргэ сылдьыбыт өлбүт-сүппүт доҕотторуҥ иһин иэстэһэр санаа киирэр. Оннук төттөрү барбыт уолаттар элбэхтэр. Олор эмиэ ыҥыраллар, оччоҕо эмиэ киһи санаата оонньуур. Оттон уонна байыаннай дьайыы туһунан сонуннары, сурахтары ааҕа олорор буоллаҕыҥ дии, ол иһин син биир саныы сылдьаҕын. Ол иһин тута дьиэ кэргэнинэн психологтарга сылдьан барбыппыт. Кинилэр итинник сонуннары ааҕыма, социальнай ситимнэри көрүмэ диэн сүбэлээбиттэрэ. Онон дьиэ кэргэнинэн киирэн, эти-хааны чэбдигирдэр кууруһу, психологическай көмөнү ылбыппыт. Сыл аҥаара тулуйуоххун наада диэн психологтар сүбэлээннэр, социальнай ситимнэр бөлөхтөрүттэн тахсыбытым. Бастакы ыйдарга дрон кэлиэ диэбит курдук, халлааны маныы, улахан тыастан дьигиһийэ сылдьарым. Мин уолаттарга психолог көмөтө туһалаах эбит диэхпин баҕарабын. Итиэннэ төрөөбүт дойду, дьон-сэргэ өй-санаа сааһыланарыгар күүс-көмө буолаллар эбит. Мин кэлээт даҕаны кэргэним дойдутугар Тандаҕа барбытым. Биир ый тыаҕа, үүтээҥҥэ, сайылыкка сытан сынньаммытым.

Үлэнэн өллөнүү

– Инникитин туох былааннааххын?

– Билигин идэбинэн гааска үлэлии сылдьабын. Этэҥҥэ урукку үлэбэр ылбыттара. Итини таһынан, «Боотур» үөрэтэр кииҥҥэ инструкторынан киирбитим, онно докумуону кытары үлэлиибин. Байыаннай дьайыыга барар дьоҥҥо кыралаан бэйэм уопуппуттан сү­­бэлээн-амалаан көмөлөһөбүн.  «Боотур» үөрэтэр киин ити чааһыгар үчүгэйдик үлэлиир. Биһиги бу кииҥҥэ эрчиллэн, бэлэмнээх тиийбиппит. Атын эрэгийиэннэри кытары тэҥнээтэххэ, бэлэмнээхпит биллэр этэ. Чэ ити курдук, инникитин көстөн иһиэ.

– Михаил, кэпсээниҥ иһин махтанабын!