Саас күүскэ сылыйыыта – угут дьыл бэлиэтэ

Сотору өрүстэрбит муус болгуоларыттан босхолонон Хотугу Муустаах муора диэки устуохтара. Ол иннинэ халаан содула суох ааһарыгар бэлэмнэнии үлэтэ тиһиктээхтик барар. Тустаах үлэһиттэр, тэрилтэлэр харыы тахсар сирдэригэр мууһу кэбирэтии үлэтин уонна ыксаллаах быһыы-майгы тахсар түгэнигэр сөптөөхтүк дьаһаныы туһунан ууга барыан сөптөөх нэһилиэктэргэ сэрэтэр үлэни ыыталлар.

Хаҥалас тумуһа

Биһиги чугастыы, Өлүөнэ өрүскэ Хаҥалас тумуһун аннынан харыы тахсыан сөптөөх сиригэр мууһу кэбирэтэр үлэлэр хайдах баран иһэл­лэрин билистибит. Манна мууһу хараардыы уонна эрбээһин үлэтэ барар. Хаҥалас тумуһун аннынан харыы тахсыан сөптөөх икки сиргэ үлэ саҕаланна. Бастакы сиргэ исхиэ­мэ быһыытынан, хараар­дыы үлэтэ барыаҕа, онно билиҥҥитэ мууһу хаар араҥатыттан ыраастааһын ыытыллар. Ол кэннэ таас чох быылын кутаннар, хараардыахтара. Күн уота чох быылын сылытан, муус түргэнник уулларыгар көмөлөһүө.

Иккис исхиэмэнэн мантан салгыы бардахха, муус эрбээһинэ ыытыллыа. Ол эмиэ көмүөл мууһа устуутугар хайыта баран, харыыттан быыһыыр көдьүүстээх.

Саха сиригэр мууһу кэбирэтии үлэлэрэ ыытыллыбыттара 20-чэ сыл буолла уонна кэтээн көрүү түмүгүнэн олус көдьүүстээхтэрэ бэлиэтэнэр. Быйыл итиннэ 44,9 мөл. солк. үп көрүллүбүт. Өрөспүүбүлүкэ иһигэр мууһу кэбирэтии үлэтинэн сүрүннээн Уу ресурсаларын федеральнай ааҕыныстыбатын Өлүөнэ тардыытынааҕы уу салалтата итиэннэ сакаасчыт быһыытынан «Ленарегионводхоз» филиа­ла, оттон кыра өрүстэргэ Экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын минис­тиэристибэтэ дьарыктаналлар.

14 улууска

Салгыы мууһу кэбирэтии үлэтин туһунан Өлүөнэ тардыытынааҕы уу салалтатын салайааччытын солбуйааччы Федот Пермяков кэпсиир:

– Бу үлэбит сыала-соруга – өрүс эстиитигэр харыы тахсыан сөптөөх сиригэр мууһу хараардыы уонна эрбээһин үлэтин ыытан, көмүөл мууһа харгыһа, содула суох ааһарын хааччыйыы буолар. Мууһу кэбирэтии үлэтигэр быйыл федеральнай бүддьүөттэн 45 мөл. кэриҥэ үп көрүллэн турар. Бу үлэ икки хайысханан ыытыллар: боломуочуйалаах Экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэ субвенция быһыытынан, Алдан, Амма, Ньүүйэ, Токко өрүстэргэ 11 улууска, харыы тахсар 33 учаастагар, уопсайа 213 гааҕа үлэни ыытыахтара. Ити үлэлэргэ 17 мөл. солк. кэриҥэ үп көрүллүбүтэ. Оттон Өлүөнэ уонна Халыма курдук улахан өрүстэргэ, 8 улууска харыы тахсар 46 учаастагар, уопсайа 486 гаҕа хараардыы уонна эрбээһин үлэтэ оҥоһуллар. Бу үлэни «Центррегионводхоз» тэрилтэ «Ленарегионводхоз» филиала ыыта сылдьар. Өлүөнэ уонна Халыма өрүстэргэ
28 мөл. курдук үп көрүллүбүтэ. Билиҥҥи туругунан кэбирэтии үлэтэ саҕаланна. Саха сиригэр маннык үлэлэр 14 улууска, 79 харыы тахсыан сөптөөх сирдэригэр бараллар. Мууһу кэбирэтии үлэлэрэ кыра өрүстэргэ муус устар 14 күнүгэр диэри, оттон улахан өрүстэргэ, бу ый 17-с күнүттэн 26-с күнүгэр диэри түмүктэниэхтэрэ.

Халлаан сылаас, муус чараас

«Ленарегионводхоз» филиа­лын дириэктэрэ Александр Аржаков үлэ хаамыытын туһунан маннык кэпсээтэ:

– Мууһу кэбирэтии үлэтинэн биһиги филиалбыт 2020 сылтан дьарыктанар. Барыта 8 улууска маннык үлэлэр ыытыллаллар. Бүгүҥҥү туругунан, судаарыстыбаннай хантараактар түһэрсиллэн, үлэлэр саҕаланнылар. Бу үлэлэр ыытыллар сирдэригэр муус халыҥын кээмэйдээһин оҥоһуллар. Онно көрдөххө, Хаҥалас, Нам улуустарыгар, Дьокуускай аннынан муус халыҥа 70-100 см диэри, бу нуорматтан уонна былырыыҥҥыны кытары тэҥнээтэххэ, кыра диэн бэ­­лиэтиибит. Нам улууһугар сорох сиринэн 30-50 см тиийэр. Биллэн турар, мууһу кэбирэтии үлэлэрэ нэһилиэнньэҕэ сааскы халаан уутун куттала суоһаабатын туһугар ыытыллаллар. Халлаан туругун эттэххэ, Саха сиригэр бүтүннүүтүгэр сылыйда. Бүгүн бу Хаҥалас тумуһугар муус үрдүн ыраастааһын үлэтэ бүттэ, аны чох быылын ыстарыы саҕаланыаҕа. Бэдэрээтчит былаанынан, бу нэдиэлэ бүтүүтэ манна үлэ түмүктэниэ. Сылаас күн-дьыл сабаҕаланарынан, быйыл бу үлэлэри арыый эрдэ түмүктүөхпүт. Ленскэй, Өлүөхүмэ, Хаҥалас, Нам улуустарыгар уонна Дьокуускай куорат аннынан, халлан сылыйарынан, муус устар 17 күнүгэр үлэни түмүктүүр былааны туруордубут. Халыма өрүскэ, Үөһээ Халыма, Орто Халыма улуустарыгар үлэ муус устар 24 күнүгэр түмүктэниэ.

Сабаҕалааһын хайдаҕый?

Күнү-дьылы кэтээн көрөр сулууспа билгэлээһининэн, муус устар уонна ыам ыйдара олус сылаас буолуохтара. Кэнники икки ыйга хал­лаан лаппа сылыйдаҕына,  дьылбыт эрдэлиэн, ол аата өрүстэрбит эмиэ эрдэ эстиэхтэрэ диэн сабаҕалыахха сөп.

Өр сылларга Күнү-дьылы кэтээн көрөр сулууспаҕа үлэлээбит уопуттаах уонна билигин уу хаһаайыстыбатыгар үлэлии сылдьар эспиэрт быһыытынан, Александр Аржаков саас эрдэ кэлиитэ, халлаан сылы­йыыта угут дьылы кэрэһилиирин этэр. Буолаары буолан, Өлүөнэ курдук улахан өрүс харыыта суох ааспат диэн бэлиэтиир.

«Күнү-дьылы кэтээн көрөр сулууспа официальнай билгэлээһинэ суох, сыл аайы муус устар иккис аҥаарыгар таһаа­рар. Ол эрээри, Күнү-дьылы кэтээн көрөр сулууспа исписэ­лиистэрэ билиҥҥиттэн Ленскэйтэн Нам улууһугар диэри Өлүөнэ уутун таһыма үрдүк буолуо диэн быһаараллар. Онон Ленскэй, Өлүөхүмэ, Хаҥалас, Нам, Кэбээйи улуустарыгар уонна Дьокуускай куорат аннынан муус харыыта тахсар кутталлааҕын сабаҕалыыллар», – диэн Александр Николаевич санаатын үллэстэр.