Саха сиригэр көстүбүт түҥ былыргы киһи генома толору арылынна

Учуонайдар 10000-ча сыл анараа өттүгэр билиҥҥи Алдан улууһун сиригэр олоро сылдьыбыт Хатыыстыыр киһитин геномун толору арыйдылар.

Бу туһунан «Nature» сурунаалга бэчээттэммит норуоттар икки ардыларынааҕы чинчийии кыттыгас ааптардарыттан биирдэстэрэ, РНА СС Археология уонна этнография институтун старшай научнай үлэһитэ, Арктикатааҕы научнай-чинчийэр киин ведущай научнай үлэһитэ Виктор Дьяконов ТАСС-ка иһитиннэрдэ.

«Биһиги биир идэлээхтэрбитин кытта Хатыыстыыр киһитэ чахчы түҥ былыргы буоларын дакаастаатыбыт уонна генетическэй пааспарын толору быһаардыбыт. Чинчийии түмүгэр биһиги Хатыыстыыр киһитин эрэ буолбакка, Хаҥалас, Огонек, Чуйа, Бүлүү суола, Дүпсүн уонна да атын көмүүлэртэн көстүбүт атын да дьон толору геномнарын биллибит», — диэтэ Дьяконов.

Хатыыстыыр киһитин уҥуохтара 1962 сыллаахха көстүбүттэрэ. Дьардьамата Алдан өрүс уҥа кытылыгар Хатыыстыыр сэлиэнньэтин аттыгар баар хаспахха сытара. Онно кулуһун тобоҕо уонна эһэ, бөрө, саһыл уҥуохтара мунньуллан сыталлара көстүбүтэ. Хаспах иһигэр киһи уҥуоҕун тобохторо олус үчүгэйдик хараллыбыттара бэлиэтэнэр.

Дьяконов этэринэн, уҥуохтары бастаан аныгы кэминээҥи дии санаабыттар. Ол эрээри, 1970-с сылларга радиоуглероднай анаалыс түмүгэ дьардьама 9800 сыл анараа өттүгэр олоро сылдьыбыт киһиэхэ сыһыаннааҕын көрдөрбүт. Оччолорго бу Саха сирин эрэ буолбакка, бүтүн Илиҥҥи Сибиир сиригэр-уотугар саамай былыргы булумньу буолбута. Ол гынан баран, бу арыйыы биллибэккэ хаалбыта.

2017 сыллаахха учуонайдар Хатыыстыыр киһитин уҥуоҕун тобохторун саҥаттан сылын-кэмин быһаарарга туруммуттара. Чинчийиини Японияҕа ыыппыттара. Радиоуглероднай даатата 9010 +/-30 сыл анараа өттүнээҕи буолан тахсыбыта (IAAA-170069), оттон калиброваннай (халандаарынан) сааһа — биһиги эрабыт иннинэ 8290–8220 сыллар.

«Ону таһынан эһэ уонна ыт уҥуохтарын дааталара эмиэ ылыллыбыта. Кинилэр арыый эдэрдэр. Хатыыстыыр киһитин былыргы сааһа бигэргэннэ. Билигин биһиги Хатыыстыыр киһитин толору генетическэй пааспарын илдьэ сылдьабыт», — диэн археолог Виктор Дьяконов түмүктээтэ.