Социальнай хантараак — көдьүүстээх өйөбүл

     Олунньу 6-9 күннэригэр Эдьигээн улууһун олохтоохторо Бырабыыталыстыба отчуотун иһиттилэр.

Быйылгы кыһын бэрт тыйыс буолан, олунньубут кытта урукку сылларга майгыннаабат күнү-дьылы көрдөрдө. Бырабыыталыстыба отчуотун дэлэгээссийэтэ сөмөлүөт көтөр усулуобуйата суох буолан, биир күн тардылларга күһэллибитэ. Дэлэгээссийэ салайааччыта, үлэ уонна социальнай сайдыы миниистирэ Елена Волкова тардыллыы түмүгэр үөскээбит күҥҥэ “социальнай хантараак” түһэрсэн көмө үп ылбыт дьон хайдах дьаһаммыттарын көрө барарын истэн, кинини батыһан, хас даҕаны Эдьигээн олохтооҕун олоҕун-дьаһаҕын кытта билистим.

“Дьонтон хаалсыбаппыт”

Бастакы тиийбит аадырыспыт – массыына көлөһөтүн уларытыы өҥөтүн оҥорор Василий Сивцев дьиэтэ. Кини биэс оҕолоох, ааспыт сылтан массыына өрөмүөннүүр үлэнэн дьарыктаммыт:

– Көлөһө олордор, абырахтыыр тэрил убайым киэнэ, доруобуйата мөлтөөн, “дьарык­тан” диэн туттарбыта. Бэйэм буоллаҕына, социальнай хантараак чэрчитинэн, “мойка самообслуживания” диэн өҥө оҥорорго аналлаах тэрили ыллым: араас сууйар тэрил, буоска, шампунь, уот-күөс, тимир. Барыта 350 тыһыынча солкуобай кэриҥэ бараатым, онтон социальнай көмөтө 300 тыһыынча. Москваттан сакаас­таабытым, уунан суолу куоттаран кыһын тиэйтэрдим, онон аҕалыыта сыаналаах буолла. Бэйэм таҥыам, элиэктирик үөрэхтээхпин. Дьон сылдьыа дии саныыбын, саас массыына киртийдэҕинэ кэлиэхтэрэ. Куоракка, атын улуустарга бу өҥөнү хамаҕатык туһаналлар, биһиги эмиэ дьонтон хаалсыбаппыт, саҥа сүүрээннэри олоххо киллэрэн иһэбит. Билигин дьон өрүс кытылыгар көлөтүн сууна сатыыр, бу кирдээх даҕаны, сокуонунан бобуллар даҕаны. Онон боруо­балыы кэлиэхтэрэ, онтон амтаһыйан барыахтара. Массыына, тыраахтар, матасыыкыл диэн туспа төлөбүр олохтоммот. Төһө өр сууйарыттан төлөбүрэ тутулуктаах буолуо.

“Сымыыт – Эдьигээҥҥэ күндү ас”

Эдьигээн олохтооҕо Артем Васильев дойдутун дьонун куурусса сымыытынан хааччы­йар былааннаах. Соторутааҕыта бу диэки сымыыт бырааһынньыкка эрэ сиэнэр эриэккэс ас этэ. Билигин маҕаһыыннарга атыыга баар эрээри, ыраахтан тиэйиллэр буолан добуочча сыаналаах:

– Тиэргэн таһынааҕы хаһаа­йыстыбаны сайыннарыыга диэн социальнай хантараак түһэрсэн, 250 тыһыынча солк. көмөнү ылбытым. Билигин сүрүн үлэбэр бэлэмнэнэ, куурусса көрүҥнэрин тургута сылдьабын. Икки хайысханы тэҥнээн көрөбүн – сымыыттыыр кууруссалары уонна эт боруоданы, бройлердары. Сымыыттыыр боруодалары инкубаторынан таһаарбытым, Дьокуускайтан сөмөлүөтүнэн сымыыт тиэйэн ылбытым. 40 сымыыттан 30 чоппуус­ка ууһаабыта, ол эрэн, аҥаара бөтүүктэр. Бройлердарым суот быһыытынан үс ый иһигэр үс киилэ тыыннаах ыйааһыҥҥа тиийиэхтээхтэр. Билигин көтөрдөрүм наһаа элбэҕэ суохтар, күҥҥэ алта сымыыт ылабын, атыы таһымыгар тахсарым өссө да ыраах соҕус.

Көмө харчыны сүрүннээн сайын хамсатыам – куурусса аһын атыылаһарга. Уунан таһаҕас тиэйэн бардахтарына, комбикорм атыылаһыам. Кыһыҥҥы суолунан аҕалтарар ночооттоох – биир куул комбикормы 1 тыһыынча солкуо­байга атыылаһан баран, 1,5 тыһыынчаны тиэйиитигэр барыахха сөп, сыанатын боруос­таабат. Билигин араас боруодалар төһө сымыыттыылларын, аһастарын көрөбүн. Кэнники улаатан, сүүһүнэн, тыһыынчанан көтөрү иитэн дойдум дьонун аһатыам, барыс киллэриниэм.

“Дьахтар күнүгэр солото суох үлэлиэхпит”

Варвара Винокурова, кыыс, дьахтар баар сиригэр хаһан даҕаны үлэтэ суох туран хаалбат дьарыгы саҕалаабытыгар бүк эрэллээх. “Кэрэ солуоннара”, кырдьык, хас куорат, улахан бөһүөлэк аайы бааллар:

– Билигин икки хайысхаҕа үлэлиибит – тыҥырах киэргэтии уонна кыламан оҥоруу.  Олордуу кыламан араастаах, 3D, 2D, V эбэтэр Y быһыы­лаах,  барытын оҥоробут, уһатабыт. Тыҥырах маникюрун эмиэ аныгы көрүҥнэрин барытын оҥоро сатыыбыт. Күҥҥэ иккилии-үстүү сакааһы оҥоробут, өрөбүллэргэ, бырааһынньыктар иннинэ күнү быһа тохтообокко үлэлиибит, барыта эрдэттэн суруттарыынан кэлэллэр.

Биир сиргэ быыс тардан сынньанар, күүтэр сир тэри­йиэхтээхпит, өссө кэҥээн, баттах кырыйар маастар олордор былааннаахпын. Билигин икки маастардаахпын, бэйэм кыламанынан дьарыктанабын. Үһүөбүт, иккибит социальнай хантараактаах. Кыттыһан кушетка, лаампа, матыры­йааллары атыыласпыппыт. Арыанданы, нолуогу, матыры­йааллары атыылаһарга уурар харчыны көҕүрэттэххэ, 50 тыһыынча кэриҥэ илиибэр хаалар, онон дохуотум лаппа үрдээтэ. Өссө кэҥээн, сайдан истэхпитинэ, тупсан иһиэ диэн эрэнэбин. Билигин икки кыыһы үөрэтэ сылдьабыт, быраактыкалана сылдьаллар, онон элбиэхпит.

“Эт эрбиир тэрилтэн саҕалаабыппыт”

Алена Стручкова маҕаһыыныгар атыы-тутуу үгэнэ. “Тэтим” маҕаһыыҥҥа ас араа­һа атыыланар – фрукта, кэм­­пиэт, кэнсиэрбэ арааһыттан саҕалаан олохтоох оҥорон таһаарааччылар бородууксуйаларыгар (эриллибит эт, миин набора, бурдук ас уо.д.а.) тиийэ. Алена Владимировна биэс сыл анараа өттүгэр социальнай хантараагынан эт эрбиир тэрил атыылаһан урбаанын саҕалаабыт:

– Бастаан эт эр­­биир тэрилтэн кэргэмминиин бу үлэбит саҕаламмыта.  Нэһилиэнньэ кэлэн эрбэтэр этэ, онтон кыра маҕаһыын ары­йан атыылаан барбыппыт. Улам кэҥээн, сайдан барбыппыт, эт эрийэр тэрил ылбыппыт, саҥа маҕаһыын туттубуппут. Билигин үлэ элбэх, сотору эмиэ эт кии­риэхтээх, ону астаан, атыыга таһаа­рыахпыт. Соторутааҕыта ”Соболь” массыына атыыласпыппыт. Социальнай сулууспа көмөтүнэн билигин атахпытыгар бигэтик турабыт.

Санаа

     Елена Александровна  Волкова социальнай хантараагы дьону өйөөһүн биир саамай көдьүүстээх миэрэтинэн ааттыыр:

– Социальнай хантараа­гынан намыһах дохуот­таах, олох ыарахан усулуобуйатыгар түбэспит дьоммут атахтарыгар туралларыгар көмөлөһөбүт. Бу олус көдьүүстээх ньыма. Өс хоһоонугар этиллэрин курдук, “Аччыкка балык биэрдэххэ, биир күн тот буолуо, оттон күөгү биэрдэххэ, олоҕун тухары аһын булунуо”. Сөптөөх өйөбүлү ылан, саталлаахтык туттубут дьон бэйэлэрин хааччынар, уопсастыбаҕа туһаны аҕалар буолар. Өрөспүүбүлүкэҕэ көмө бу көрүҥэ уонтан тахса сыл үлэлиир, ол кэмтэн көмө кээмэйэ да улаатта, бэрт элбэх араҥаҕа да тэнийдэ. 2021 сылтан үлэ көрдөнөр дьон социальнай ханта­раак көмөтүнэн саҥа идэҕэ үөрэниэн сөп, истипиэндьийэ төлөнөр. Хантараак көмөтүнэн тус хаһаайыстыбаны тупсарыахха сөп, билигин ити сыалга 200 тыһыынча солкуобайга тиийэ үбү ылыахха сөп. Киһи олоҕун уларытыан, үлэлиэн баҕарар буоллаҕына, сөптөөх түгэҥҥэ көмө ылара улахан өйөбүл буолар.