“Туундара үрүҥ аанньала”

Хотугу олох туһунан истиҥ киинэ

 Олунньу маҥнайгы күннэригэр Дьокуускай куоракка “Туундара үрүҥ аанньала” (“Белый ангел тундры”) саҥа уус-уран киинэ киэҥ экраҥҥа тахсан, киин куорат көрөөччүлэрин болҕомтотун тарта. Дьиҥэр, лиэнтэ киинэ тыйаатырдарга бу күннэргэ тахсыыта “премьера” диэн ааттанар эрээри, “Туундара үрүҥ аанньала” дьиҥнээх сүрэхтэниитэ үс сыл анараа өттүгэр “Илкит” култуура киинигэр ааспыта. Сценарий ааптара Баһылай Харысхал туруорсуутунан, киинэ режиссера Александр Лукин киинэни “харалыы” таҥан, айымньы уһуллубут сирдэригэр илдьэн көрдөрбүтэ. Былаан быһыытынан биир сеанс көрдөрүөхтээхтэр эбит – көрөөччүлэр көрдөһүүлэринэн киинэни икки күн устата түөрт төгүл ыы-быччары туолбут саалаҕа көрдөрбүттэр…

Киинэ төрүөтэ – көстүбүт суруктар

Киинэ бырайыага бэрт дьикти дьылҕалаах. Хас да сыллааҕыта Дьэлиҥдэҕэ былыргы балыыһа хаарбах дьиэтин көтүрэ сылдьан эмчит кыыс суруйан баран, са­­таан ыыппатах суруктарын булан ылбыттар. Бу суруктар туһунан драматург Баһылай Харысхал истэн улаханнык кэрэхсээн, чинчийэн барбыт. Ити курдук кини Капиталина Михайловна Облезова дьылҕатын туһунан умнуллубут устуоруйаны тилиннэрбит. Эдэркээн, 19 саастаах кыысчаан Ленинградтан кэлэн Дьэлиҥдэ, Уудьа эргин турбут ис тиибин хамсыгын утары охсус­пут, эмтии сылдьан бэйэтэ суорума суолламмыт. Ол туһунан хоту норуокка уос-номох буол­бут үһүйээннэргэ кэпсэнэр эбит. “Үрүҥ аанньал” диэн ааттаммыта. Харысхал дириҥ чинчи­йии ыытан, Капиталина төрүччүтүн кытта булбут – Улуу Бүөтүр ыраах­тааҕы саҕаттан быраас идэтинэн дьарыктанар Облезовтар диэн уус сыдьаана кыыс эбит. Сэбиэскэй былаас кэмигэр 30-с сылларга ааспыт улахан эрэпириэсси­йэҕэ Облезовтар үгүстэрэ хаа­йыллыбыттар, ону кыыс ийэтэ былаас хараҕын далыттан куоттаран, оҕотун хоту утаарбыт. Ол кэлэн, Капиталина Михайловна тиһэх күнүгэр диэри бэри­ниилээхтик үлэлии сылдьан, өлөөхтөөбүт. Үһүйээн этэринэн, бэйэитигэр анаан илдьэ сылдьыбыт тиһэх табылыаккатын 9 саастаах кыыс оҕоҕо биэрбит…

Матырыйаалын толору хому­йан, Харысхал испэктээк суру­йан Нерюнгри тыйаатырыгар туруор­тарбыт. Ону Өлөөн улууһун аҕа баһылыга Александр Иванов көрөн, “бу туһунан элбэх дьон билэрин туһугар киинэ ус­­туох тустаахпыт!” диэн санаанан умайбыт. Киинэһиттэри кытта кэпсэтэн, Никита Аржаков сүбэтинэн режиссер Александр Лукины булбут, ити курдук “Туундара үрүҥ аанньала” киинэ бырайыага саҕаламмыт.

Сүрүн продюсер – Өлөөн улууһа

Ыраах сытар улууска киинэ устуу бэтэрээнэн дьыала буолбатах – айан уустуга, үбүлээһин ыарахана, артыыстары булуу бэрт уустук. Ол эрэн, тэрээһиҥҥэ Өлөөн улууһа дьаныһан туран ылсыбыта бырайыакка улахан көмө буолбут. “Саха киинэтин феномена” диэн ааттанар көстүүнү чинчийээччилэр сороҕор биир төһүү сабыдыалы “умнан” кэбиһээччилэр. Улуустар киинэ сайдыытыгар кылааттарын. Дьиҥэр, бэрт элбэх киинэ улуус­тар үбүлээһиннэринэн күн сирин көрбүтэ. Бэйэлэрин улуу өбүгэлэрин аатын ааттатаары, улуус устуо­руйатын сорох түгэннэрин сырдатаары, араас улуус­тар дьаһалталара киинэ тылын туһаналлар. Соторутааҕы холобурдары аҕыннахха, Максим Аммосов туһунан документальнай киинэни Нам улууһа оҥорторбута, чурапчылар көһөрүү туһунан киинэни устууга улахан кыттыыны ылбыттара. “Кэрэни көрбүт”, “Тиэтэйбит” уус-уран кии­­нэлэр Таатта улууһун дьаһалтата көмөлөспөтөҕө эбитэ буоллар, бэрт элбэх эбии уустуктары көрсүөхтэрэ эбитэ буолуо.

“Туундара үрүҥ аанньала” киинэ бүддьүөтэ биллэр. Устууга 17 мөлүйүөн солкуобай бараммыт. Бу суума улахан өттүн Өлөөн улууһа уйуммута. Ону кытта 2021 сыл өрөспүүбүлүкэ киинэ бырайыактарын көмүскүүр күрэҕэр кыттан, бу бырайыак 1,5 мөлү­йүөн солкуобай грант ылан, киинэни түмүктүүр үлэлэр ыытыллыбыттара.

Ол кэмнээҕи Дьэлиҥдэни көрдөрөөрү

Киинэ устуутун чэпчэтэргэ аналлаах технологиялар билигин сайдан тураллар. Ол курдук, үгэс курдук, киинэ устааччылар сүрүн сыаналары устарга хайаан даҕаны сэһэҥҥэ киирбит сиргэ тиийэ сатаабаттар. Ыраах сиргэ айанныах оннугар инфраструктура сайдыбыт сиригэр павильон тутан устар быдан чэпчэки уонна табыгастаах.

Ол эрэн, Александр Лукин устар хамаандата дьиҥнээх туундараҕа устар туһунан быһаарыныы ылбыт. Режиссер ону маннык быһаарар: “Ханна эрэ Дьокуускай чугаһыгар чуумнары тутан, табалары тиэйэн аҕалан устубуппут буоллар, үлэбит, кырдьык, лаппа чэпчиэ эбитэ буолуо. Биллэр артыыстары оонньотон көрөөччү ахсаанын эмиэ элбэтиэххэ сөп этэ. Ол эрэн, бастаан билсэ Өлөөн, Дьэлиҥдэ диэки тиийэ сылдьан баран, дойду дьиҥ тыынын биэрэр туһугар хайаан да дойду бэйэтин айылҕатын устан, олохтоох дьону оонньотон үлэлиир ордук итэҕэтиилээх буоларын өйдөөбүтүм. Онон, төһө да ыарахан буоллар, сүрүн устууну дьиҥнээх ыстаадаҕа, олох­тоох дьону оонньотон ыыппыппыт”.

Кырдьык, монтаж, көмпүүтэр графиката төһө да сайыннар, дьиҥнээх айылҕа көстүүтүн, олохтоох киһи сирэйин чопчу ойуулууртан, кыратык да буоллар, халыйыан сөп.  “Туундара үрүҥ аанньала” киинэни көрө олорон ону дьиҥ-чахчы өйдүүгүн.

Истиҥ киинэ

Идэтийбэтэх артыыстары оонньотуунан саха көрөөччүтүн соһуппаккын. Федеральнай продюсерскай кииннэр өйөөбүт бырайыактарыгар кытта үйэтигэр киинэҕэ оонньооботох киһи бастакы оруолун толоруон сөп (холобур, билигин көстө турар “Кэрэни” көрбүт киинэ биир сүрүн дьоруойун идэтийбэтэх артыыс Александр Чыычаахап толорор).  “Туундара үрүҥ аанньалыгар” киинэҕэ саҥа уһуллар дьон кыттыыны ылбыттар. Бу дьиҥнээх табаһыттар буолаллара харахха быраҕыллар. Тутталлара-хапталлара, саҥарар майгылара, сирэйдэрин-харахтарын олоруута Саха сирин киин улуустарын дьонуттан чыҥха атыннар. Онон режиссер Лукин быһаарыныыта сөптөөҕүн тус бэйэм сөҕө ылынным.

Сүрүн оруолу толорбут Анастасия Короленко артыыһы, Капиталинаны илэ көрбүт ытык кырдьаҕас ол кэминээҕи “үрүҥ аанньал” кыыс бэйэтинэн кэллэ” дии санаан ылбыт үһү. Арассыыйа киин куоратыттан эмискэ күһүҥҥү туундараҕа көһөн кэлбит кыыс уолуйуутун, онтон улам олохтоохтору кытта чугасыһан барбытын Анастасия олус табатык тайанан оонньообут. Дьиҥнээх устуоруйаны кэпсиир айымньы уус-уран уларытыылардаах. Ол курдук, быраас кыыс аата Лидия диэн, эмтиир ыарыыта ис тиибэ (брюшной тиф) буолбатах, уоспа эпидемията. Бу киинэ биир сүрүн конфлигын арыйарга анаммыт быһыылаах. Үгүс хотугу омуктарга уоспа ыарыы “кыһыл баттах­таах, муус харахтаах” дьахтар курдук хоһуллар эбит. Онон эмчит кыыһы биир родовой общинаҕа “халлаантан түспүт ыарыы ­абааһыта” курдук санаан бэйэтиттэн куттаналлар, эмтии кэлбитин үүрэн ыыталлар. Сценарий киинэ уус-­уран сүрүнэ быһыытынан олус саталлаахтык оҥоһуллубут,  улахан суруйааччы үлэтэ буолара көстөр.

Христофор диэн ааттаах нууччалыы билэр (Дьокуускайга бартыыйынай оскуолаҕа үөрэммит община баһылыгын уола) Лидия чугас көмөлөһөөччүтэ уолу Өлөөн олохтооҕо Владислав Семёнов артыыстартан итэҕэһэ суох оонньообут. Даҕатан эттэххэ, Дмитрий Трофимов, Андрей Габышев, Ксения Зыкина курдук тыйаатыр биллэр артыыстара кыыс урукку олоҕун кэпсиир түгэннэрин көрдөрбүттэрэ киинэ ис хоһоонун дириҥэтэн биэрбит.

Уопсайынан, киинэ сүрүн сүүйүүлээх өттүнэн истиҥ сэһэннээһин буолбут.