Үлэ сыла: Учуутал уонна фермер

Виктор Лопатин ХИФУ-ну бүтэрэн баран, уонтан тахса сыл идэтинэн – Чурапчытааҕы спортивнай оскуолаҕа математика, информатика учууталынан, төрөөбүт Дэбдиргэтин оскуолатыгар дириэктэринэн, Таатта улууһун үөрэххэ управлениетыгар исписэлииһинэн үлэлээбитэ. Бу кэнниттэн үс сыллааҕыта тосту уларыйан, дьоҕус бааһынай хаһаайыстыба тэринэн үлэлиир.

Хаһаайыстыбатыгар 27 төбө сүөһүлээх, ол иһигэр 13 ыанар ынахтаах, 7 козалаах, ону тэҥэ, кууруссалары, кустары иитэр. Ынахтара саҥа төрөөн эрэллэр, ол иһин билигин түбүк үөһүгэр сылдьар.

Сарсыарда 5 чааска туран, хотонугар тахсан, ынахтарын ыыр, от киллэрэн аһатар, саахтарын таһаарар. Киирэн аһаан баран, 8 аҥаар чааска таксинан аттынааҕы (биир көс ыраах) Туора Күөлгэ айанныыр. Виктор Васильевич Туора Күөл оскуолатыгар математика, информатика учууталынан үлэлиир. “Каадыр тиийбэт буолан, көрдөспүттэрэ”, — диир. Нэдиэлэҕэ 31 чаас ноҕуруускалаах.

Кини үөрэппит оҕолоро быйыл “Молодые профессионалы” күрэхтэһии “3D-моделирование” өрөспүүбүлүкэтээҕи түһүмэҕэр 1-кы миэстэни ылары ситистилэр. Тааттаҕа 2025 сылга буолуохтаах “Манчаары оонньууларыгар” видеоролик оҥорууга күрэскэ кини оҕолоро бастакы түһүмэҕи ааһан, харчынан бириэмийэлэннилэр. Оскуолаҕа дириэктэрдии сылдьан, IT уонна спорт хайысхатын сайыннарбыта. Баһылыгы кытары сүүрэн-көтөн, таас оскуола тутулларын ситиспиттэрэ.

9 чааска уруогун үөрэтэ турар буолар. Күнүс 4-5 чааска эмиэ таксинан кэлэн, үргүлдьү хотонугар ааһар, ынахтарын ыыр, уулата ыытар, от быраҕар, саахтарын таһаарар, ньирэйдэрин аһатар. Бу курдук киэһэ 7-8 чааска диэри үлэлиир.

Кини эбии үлэһитэ суох. “Барытыгар бэйэм сылдьарга үөрэнэн хаалбыппын”, — диир. Ынах ыырга, ордук сайыҥҥы кэмҥэ, эдьиийэ көмөлөһөр. От үлэтигэр, ханна эрэ барар-кэлэр буоллаҕына, бииргэ төрөөбүттэрэ көрөн-истэн, көмөлөһөллөр.

Лопатиннар, алта бииргэ төрөөбүттэр, элбэх оҕолоохтор. Аҕаларын өттүнэн аймахтара эмиэ элбэхтэр. Онон Виктор дьиэтигэр сиэн балыстара, бырааттара толору буолаллар. Өрөбүллэргэ, каникул кэмигэр кэлэн, хоно сытан, инкубатортан саҥа тахсыбыт чоппуускалары, кус оҕолорун уонна кыракый торбостору, коза оҕолорун бүөбэйдэһэллэр.

— Олох “контактнай зоопарк” курдук. Оҕолор кыыллары тутан-хабан көрөллөрүн, бүөбэйдииллэрин олус сөбүлүүллэр. Бу интэриэстэрин күөртээн, кинилэри үлэҕэ үөрэтиэххэ сөп. Бэйэлэрэ кэлэн биэрбит дьону үлэлэтэр буоллаҕым. Ол курдук окко бииргэ төрөөбүттэр бары кыттыһан үлэлиибит, оҕолору от үлэтигэр, тиэхиникэҕэ сыһыарабыт. Тыраахтар ыытаары былдьаһа-былдьаһа кэлэллэр, — диэн Виктор күлэр.

Кинилэри ийэлээх аҕалара кыра эрдэхтэриттэн сүөһү көрөргө, окко, тыа сирин бары үлэтигэр батыһыннара сылдьан үөрэппиттэрэ. Урут сүөһүлээх этилэр, оҕолорун үөрэттэрэн баран, эспиттэрэ, билигин аҕалара сылгыларын көрөр.

Ол да иһин 34 саастаах эдэр фермер сүөһү көрөртөн, хара үлэттэн толлубат буоллаҕа. Биир дьиэҕэ хаайтаран олорорун сөбүлээбэт, айылҕаҕа сылдьарын, хары күүһүнэн үлэлиирин-хамсыырын, иллэҥ кэмигэр балыктыырын, көмпүүтэргэ “3D моделирование” дьарыктанарын сөбүлүүр. Оҕо сылдьан “Полярная звезда” куонкуруска көр-күлүү оруолларын толорон, “Лауреаттар лауреаттара” ааты ылбыттаах.

Былырыын күһүн быстах хомуурга ыҥырыллан, хайыай, “сүөһүлэри идэһэлэнээриҥ, тиэхиникэни атыылаарыҥ” диэн баран, барбыта. Хата, доруобуйатынан сыыйыллан, төттөрү кэлбитэ. Онон саҥа саҕалаабыт хаһаайыстыбатын эспэтэҕэ.

“Төрүт дьарыгы ким эрэ тутан хаалыахтаах”

— Виктор Васильевич, туох санааттан бааһынай хаһаайыстыба тэринэргэ быһаарыммыкыный?

— Дэриэбинэҕэ оҥорон таһаарыыны сайыннарарга, үлэ миэстэтин таһаарарга, эбии дохуот киллэрэргэ тыа хаһаайыстыбата эрэ баар. Биһиги улахан суолтан, улуус кииниттэн тэйиччи соҕус олоробут. Аны туран, саастаах дьоммут сүөһүлэрин сыыйа эһэн эрэллэр, сүөһү ахсаана аҕыйыыр. Ыччат дьон киин сирдэргэ тардыһара, хамнастаах үлэҕэ баҕарара өйдөнөр. Ол эрээри, төрүт дьарыкпытын ким эрэ тутан хаалыахтаах буоллаҕа дии? Оҕолорго көрдөрүөххэ, үлэҕэ сыһыарыахха наада. Оннук гымматахха, улааталларын саҕана букатын тэйэн хаалыахтара. Тыа сиригэр да от, хотон диэни билбэтэх оҕолор улаатан эрэллэр. Ону тэҥэ, бэйэҥ оҥорбут бордууксуйаҥ, этиҥ, үүтүҥ туохха да тэҥнэммэт буоллаҕа.

— Тыа хаһаайыстыбатыгар туох кыһалҕалары көрүстүҥ?

— Тыа хаһаайыстыбатыгар икки эрэ улахан кыһалҕа баар: уматык сыанатын үрдээһинэ уонна күн-дьыл туран биэриитэ. Онтон атынын киһи кыайар үлэтэ. Үлэлиэххэ эрэ наада. Былырыын сэлээркэ сыаната 67 солкуобай этэ, быйыл 75 солкуобай буолбут. Онон быйыл эт, арыы сыаната эмиэ үрдүүрэ буолуо. Аны хайдах сайын кэлэрэ биллибэт. Былырыын бэс ыйыгар кураан буолан, от үүммэтэҕэ, аны от ыйыгар ардах бөҕө, баһаар. Онон кыайан оттоппот, баһаар буолбут сириттэн ходуһаҕа уутун киллэрэ турар. Онон тиэхиникэтэ суох, илиинэн ууттан хостоон, куурдан, рулоннаабыппыт. Тыа хаһаайыстыбата өйөбүл баар эрэ буолан, “тыыннаах”.

Өрөспүүбүлүкэттэн көмөнү таһынан, нэһилиэкпит дьаһалтата эмиэ өйүүр. Тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Полина Луковцева үчүгэйдик үлэлиир, элбэх сүбэ-ама биэрэр. Таатта улууһа Бэстээх сыанатынан гранулалаах от, эбиэс аҕалан биэрэр. Саас сибиинньэ оҕотун, кууруссаны аҕалан атыылааччылар. Нэһилиэкпитигэр “Длинная корова” диэн бырагыраама баар. Сүөһү ииттиэн баҕалаах дьоҥҥо босхо ынах биэрэллэр. Бу ынах оҕотун 2-3 сааһыгар диэри улаатыннаран баран, атын дьоҥҥо биэрэҕин. Бу курдук бастаан саҕалыырбар миэхэ икки ынаҕы биэрбиттэрэ. Атын сүөһүлэрбин атыыласпытым.

— Инники былааннарыҥ?

— Козалары саҥа иитэн саҕалаатым. Былырыын 3 тыһы, 1 атыыр оҕолорун ылбытым. Быйыл икки коза төрөөтө. Үүттэрэ хоп-хойуу, саахардаах курдук минньигэс эбит. Эмтээх, искэ-үөскэ, оҕо аллергиятыгар көмөлөһөр дииллэр. Коза мэччитэргэ көрүүлээх-истиилээх эбит. Ыытан кэбистэххэ, олордубут үүнээйигин, талахтаргын бырастыы гымматтар, ып-ыраастык “салаан” кэбиһэллэр, онон уһун быаҕа баайан мэччитэҕин. Билигин үүттэрин оҕолоро иһэллэр, арыый улааппыттарын кэннэ, сыыр оҥоруом. Миэхэ 20 лиитэрэлээх сыыр оҥорор тэрил баар. Ынах үүтүнэн оҥоро сылдьыбытым, наһаа үчүгэй буолар этэ. Онон нэһилиэнньэҕэ коза үүтүн, сыырын атыылыам. Ынах үүтүн туттарабын.

Инникитин аҥаардас хаһаайыстыбабынан эрэ дьарыктанан, грант ылан кэҥэттэр, механизациялаах саҥа хотон туттар былааннаахпын.