Бэйиэт музата

Үлэ, тыыл бэтэрээнэ, Саха АССР үтүөлээх агронома, Амма сопхуоска бурдук үүннэриитигэр улахан кылаатын киллэрбит, төрөөбүт Дүпсүнүн бочуоттаах олохтооҕо, СӨ агропромышленнай комплексын бочуоттаах үлэһитэ, саха биллиилээх суруйааччыта Василий Гольдеров-Ороһу Уолун тапталлаах кэргэнэ, үс оҕо күн күбэй ийэтэ, элбэх сиэн, хос сиэн эбээлэрэ Гольдерова-Ушницкая Фаина Платоновна кулун тутар 11 күнүгэр төрөөбүтэ 90 сылын туолла.

Фаина Платоновна Ушницкая-Гольдерова 1933 c. кулун тутар 11 күнүгэр Уус Алдан оройуонун 1-кы Өспөх нэһилиэгэр (билигин Дүпсүн нэһилиэгэ) норуот учуутала Платон Афанасьевич Ушницкай дьиэ кэргэнигэр ахсыс оҕонон төрөөбүтэ. Кини аҕата П.А. Ушницкай өссө 1906 c. Казань куоракка учительскай семинарияны бүтэрэн кэлэн Нам улууһугар Максим Аммосовы, Илья Винокуровы үөрэтэн, историяҕа Сахабыт сирин уһулуччулаах государственнай деятеллэрин маҥнайгы учууталларын быһыытынан биллэр. Түөрдүөнчэ сыл устата учууталлаабыт кэмигэр-кэрдииһигэр үгүс ыччаты үөрэтэн олох киэҥ аартыгар таһаарбыт умнуллубат үтүөлээх. Кэргэнин Анна Павловнаны кытта аҕыс оҕолорун бүөбэйдээн, иитэн-үөрэтэн үтүө санаалаах, үөрэхтээх-билиилээх үлэһит дьон буолалларын туһугар кыһаллан улаатыннарбыттара.
Фая Ушницкая 1950 c. Дьокуускай куорат сэттис нүөмэрдээх сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрэн баран Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумугар агроном идэтигэр үөрэнэ киирэр. 1954 c. техникуму ситиһиилээхтик бүтэрэн агроном идэтин ылан Амма оройуонугар ананар.
Бу ананыыттан сир киһитин сээркээн сэһэннээх дьылҕатын остуоруйата саҕаламмыта. 1956 c. суруйааччы Василий Гольдеровы кытта холбоһон, Амма Болугуругар ыал буолар уһун буруоларын унаардыбыттара. Ньургун, Саргы, Алгыс диэн үс оҕолонон кэтит кэскиллэрин чэлгиппиттэрэ.
Төлкө төрдө, олох төрүттэниитэ буолбут Амма сирин көмүс туорааҕы төрөтөр бурдуктаах бааһыналарыгар Фаина Платоновна 1954 cылтан 1973 сылга диэри үлэлээбитэ. Чыамыйыкы, Соморсун, Болугур нэһилиэктэригэр үлэтин үтүө түмүктэрэ – оҕурсу, помидор, хаппыыста, турнепыс, моркуоп уо. да. а.оҕуруот астарын олордон агрономия ситиһиилэрин олоххо киллэрбитэ. Сүрүн хайысхатынан биллэн турар бурдук ыһыыта, бурдуктан өлгөм үүнүүнү хомуйуу этэ. 1972 c. Фаина Платоновна «Саха АССР үтүөлээх агронома» диэн үрдүк ааты ылбыта.
Онтон Дьокуускай куоракка киирэн ЦНТИ (Центр научной-технической информации) тэрилтэҕэ тыа хаһаайыстыбатын салаатын инженеринэн,САССР тыатын хаһаайыстыбатын министерствотыгар кормопроизводства агрономунан пенсияҕа тахсыар диэри ситиһиилээхтик үлэлээбитэ.

2
Поэт Василий Гольдеров-Ороһу Уолун тапталын лирикатын ааҕан, ырытан көрөр буоллахха, кини кэргэнигэр анаабыт сүүрбэттэн тахса хоһоонноро – кини поэзиятын алмаас кутун араас өҥүнэн чаҕылыппыт, дьиҥ поэзия дьикти тыынын арыйбыт, бэйиэт олоҕун дириҥ иэйиинэн байыппыт эбиттэр:

Пушкин дьаарбайбыт Тверской бульварынан
Үгүстүк да хаамтым үөрэнэ сылдьан…
Сылдьарым былаһыгар көрө-көрдүү сатыыбын
Натали курдук дьикти-кэрэ дааманы…
Этиэм этэ киниэхэ үйэлээх тапталы!
Өлөксөөндүр курдук өрүкүйүөм,
Өлө-өлө тиллиэм этэ!
Уонна ол улуу тапталбынан күүдэпчилэнэммин
Умнуллубат хоһооннорбун айыталыам этэ!
Хаамтым, хаамтым Тверской бульварынан,
Харах халтарыйар Наталитын булбатым…
Эн эрэ быһыылааххын, мин хоту баар сэгэрим,
Мин Наталим, мин дьикти кэрэм!

Чахчыта да оннук этэ, кини сүрэҕэр уйаламмыт, дьылҕатын уратылаах суолун тэҥҥэ солоспут,  үйэлээх таптала, хоһоонун хомуһаннаабыт музатынан кини кэргэнэ Фаина Платоновна Гольдерова буолбута. Василий Гольдеров кэргэнигэр анаабыт хоһоонноруттан –бэйэтин бириэмэтин күүрээннээх үлэтинэн олох олорбут, сиргэ төҥкөйөн сэлиэһинэй бурдугу силигилэппит, саҥа кэм үгэстэрин – оҕуруот аһын олордуутун, Саха Сирин устун тэнийиитин олоххо киллэрсибит судургута суох үлэлээх , агроном идэлээх, дьоҥҥо туһалыыр үлэтин кытары, улахан дьиэ кэргэнин тускуллаах олоҕун кытта дьүөрэлээбит ,сэбиэскэй кэм героинятын чаҕылхай уобараһа арыллан кэлэр:

АГРОНОМ ХОТУММАР

Эрдэ да туртайда баттаҕыҥ,
Эрэллээх мин хотун доҕорум.
​Олорпут оҕурсууҥ, тамаатыҥ
Олус да үүммүтэ биир сайын,
Ол ону от ыйын хаһыҥа
Оҕуста этэ дии харааччы…
Ол хаһыҥ кыырпаҕа баттаххар
Олорон хаалла дуу уулбаттык.

Эбэтэр мин буолуом буруйдаах…
Элбэхтик күүтэрэн эрдэҕим
Соҕуруу үөрэммит сылларбар
Кэлбэтим кыһыҥҥы ыйдарбар…
Ол ыйдар туус маҥан хаардара
Туртайан хаалла дуу баттаххар.

Үтүө да дьыл этэ бурдугуҥ
Үүммүтэ иһирик ойуурдуу,
Соһуччу түспүтэ халыҥ хаар,
Соппута ол хаарыан быйаҥы…
Хараастыы эйиэхэ мэлдьи баар,
Хаалла дуу баттаххар ол хаар.

Эбэтэр мин буолуом буруйдаах..
Элбэхтик алҕаһаан эрдэҕим..
Ардыгар арыгы иһэрим,
Ардыгар атыҥҥа иирэрим.
Ол онтон маҥхайдыҥ быһыылаах…
Оччоҕо мин эбит буруйдаах..

Аньыыбын барытын билинним.
Ааттыыбын, мин хотун сэгэрим.
Сааһырдах аайытын таптыыбын…
Бэл, маҥан баттаххын таптыыбын.

Ити курдук, поэт Василий Гольдеров тапталын лириката – кини дьылҕатын библиятын алгыс тыыннаах малыыппатын курдук иһиллибитэ, хоһоонньут буолар уратылаах, хатыламмат куолаһын бар дьонугар баар олоҕун чахчытынан уобарастаан арыйбыта.

Сааһырдаҕым аайы
Саҥаны таба көрөбүн:
Эйигиттэн эдэр, кэрэ
Элбэҕин билэн сөҕөбүн…
Ол да буоллар
Орто дойду дьонуттан
Ордук чугас,
Ордук истиҥ,
Ордук күндү эбиккин.”

3
Урут-уруккуттан, күн бүгүҥҥэ диэри аан дойду поэзиятыгар тапталы хоһуйбатах, тапталтан үөрэн да, хомойон да ытаабатах, ыллаабатах поэт диэн суоҕа да буолуо. Поэзия таптал ымыытын ыллатар, таптал кыталыктарын дайытар ,көмүс куолас күөрэгэйин дьырылас тойугун иһитиннэрэр өҥ хочотугар — таптыыр сүрэхтээх эрэ буоллаххына уран куттаах уйан лириканы айан таһаарыаҥ, алгыс тыллаах, аман өстөөх айдарыылаах бэйиэт буолар аналгынан айанныаҥ. Барыта Тапталтан. Барыта Махталтан. Олох олорор Алгыстан — Айымньы айыллар, Дьылҕа таҥыллар, Кэми Кэтирэтэр Кэскил чэлгийэр. Сайдыыны сайдамырдар Саргы дьаалы салаллар.Саҥа кэм сарыалларын уматар саҕахтар арыллан биэрэллэр.
Василий Гольдеров тапталын лириката, кэргэнигэр анаабыт үйэлээх хоһоонноро ону туоһулууллар.
Аҕабыт “Үс бастыҥ баҕа санаа” диэн хоһоонноох. Ол хоһоонугар суруллубут биир бастыҥ санаата диэн буолар эбит:
“Үйэлээх сааһым тухары биирдэ үчүгэйгэ,
Кэрэҕэ дьэ тигистим “, — дэтэр
Түөһүгэр күннээх кэриэтэ дьахтары
Түөспэр ыксары кууһан баран
Таҥаралыы да турдахха,
Татымнык сананыам суоҕа этэ…
4

Билигин мин саныыбын.Дьиҥэр, аҕам ол ыраламмыт ытык тапталын булан, бастыҥ баҕа санаатын толордоҕо.
Хоһоонноругар да элбэхтик хоһуллубутунан уонна иэйэр-куойар аналлааҕын кытары эн-мин дэсиһэн, өйдөһөн-өйөһөн,таптаһан-ахтыһан, бэйэ бэйэлэрин ситэрсиһэн, үйэ саас бииргэ олорбут истиҥ, кэрэ киһитэ – кини үйэлээх таптала, итэҕэллээх кэргэнэ, биһиги ийэбит, эбээбит Фаина Платоновна буоллаҕа.
Москваҕа алтынньы уон күнэ.
Дьиктитин айылҕа бу күнэ!
Бульварга сэбирдэх ардаҕа.
Дойдубар хаар түһэ турдаҕа…

Үгүс да дьыл-хонук аастаҕа,
Хаар түһэ турара Аммаҕа.
Ол күнтэн ылата сыл аайы
Күн бүгүн, санаабар, хаар түһэр.

Булбварга олорон саныыбын,
Тапталым ол күнүн ахтабын:
Сэбирдэх буолбатах – хаар түһэр!
Сып-сырдык хаар түһэр үрдүбэр.

Аммаҕа хаар түһэ турара…
Паайалыын дьаарбайа сылдьарбыт.
Тапталбыт хаар курдук сырдыга,
Дууһабыт хаар курдук ырааһа.

Бульварга сэбирдэх ардаҕа.
Сэбирдэх буолбатах – хаар түһэр!
…Ол эрэн тыыннаахпыт тухары
Хаар курдук уулбатын тапталбыт!

Дьэ, ити курдук поэт музата буолан сирдээҕи олоҕун дириҥ ис хоһоонноон, килбиэннээх үлэ киһитэ буолан көмүс бурдугу Амма Сиригэр үүннэрсэн, олоҕун Аал Кудук маһын хагдарыйбат лабааларынан чэлгитэн, номоххо киирэр, устуоруйаҕа хаалар уратылаах олоҕу олорбут ийэбитин, эбээбитин Фаина Платоновна Гольдерованы махталынан, тапталынан куруутун да ахта- саныы туруохпут . Үйэлээх тапталтан, үлэһит сүрэхтэн үөскээн тахсыбыт олохторун Аал Луук маһын салгыы үүннэрэр — сайдам саргылаах,үтүө санаа өйүөлээх, таптыыр төлөн сүрэхтээх,өркөн өй өһүөлээх, үүнэр-сайдар үрдэллээх , толору тускуллаах олоҕу олорорго дьулуһуохпут. Тускуо!

Саргылана Гольдерова-Саргы Куо.