Николаевтар — саха авиациятыгар бэриниилээх үлэһиттэр

Кэлэр 2024 сылга Ньурба улууһа төрүттэммитэ 200 сыла буолаары турар. Үбүлүөйгэ бэлэмнэнии күүскэ барар.

Күһүөрү Ньурбаттан төрүттээхтэр мустан мунньахтыы олороллоругар түбэһэн сылдьыбыттаахпын. Онно үбүлүөйдээх сылга ыытыллыахтаах тэрээһиннэргэ бэлэмнэнии хайдах бара турарын ырытыспыттара. Ордук чуолаан, кинигэ таһаарыыта төһө бэлэмин, кимнээх, хайдах матырыйаалы хомуйбуттарын кэпсээбиттэрэ. Улуус устуруойатын сырдатарга олох төрдүттэн, Ньырбакаантан саҕалаан, алмаас таас көстүүтүттэн, Амакинка тэриллиититтэн, түөрт Дьоруой аатын ылбыт уонна да элбэх талааннаах биллиилээх дьонноруттан, билиҥҥи ситиһиилэрин барытын хомуйа тутан кинигэҕэ киллэрэр былааннаахтарын истэн, сөҕө да, киэн тутта да санаан хаалбыттаахпын.
Тус бэйэм бу улууһу кытта икки ситимнээхпин. Бастатан туран, Ньурбакаан түмсүүтүн кытта олох уруккуттан ыкса алтыһан, элбэх тэрээһиннэрин хаһыакка суруйан сырдаппыттааҕым. Ол сылдьан, түмсүү үлэтин өрүү хайгыы саныырым. Ньурбакаан түмсүүтэ дьонун түмэр, араас куруһуоктары, үрдүк таһымнаах тэрээһиннэри ыытар дьиэлээхтэр, тус хаһыаттаахтар диирим. Түмсүү араас талааннаах, дьоҕурдаах дьону түмэн, төрөөбүт улуустара салгыы сайдарыгар күүстээх үлэни ыыталлара. Түмсүү салайааччыта Алевтина Алексеевна Николаева дьонун сомоҕолоон, биир өйгө-санааҕа киллэртээн, араас кэриҥнээх үлэлэри өрүү ыытара. Субу соторутааҕыта, биир ый анараатыгар Ньурбакаан түмсүүтүн талааннаах кыттааччылара, үҥкүүһүттэрэ, ырыаһыттара, оһуохайдьыттара Кытайга Харбин куоракка аан дойду таһымнаах үҥкүү бэстибээлигэр баран кыттан, Гран При ылан кэллилэр.

Онно мин саамай чугас эдьиийим Николаева Елизавета Николаевна барсан кэллэ. Дьэ, кини күөх кэрэ Ньурбаны кытта иккис ситимим буолар. Субу аҕыйах хонугунан кини 80 дьоһуннаах сааһын туолар өрөгөйдөөх үбүлүөйэ буолаары турар. Онон хайаан да кини туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.
Елизавета Николаевна күн сирин кэрэтин бэлэхтээбит ийэм Татьяна Николаевна биир аҕаттан айыллан төрөөбүт хаан уруу эдьийэ буолар. Аҕалара – эһээм, ааттаах-суоллаах, дьикти кэрэ хомуһуннаах тыллаах олоҥхоһут бэрдэ, киэҥ түһүлгэлээх оһуохайдьыт бастыҥа, эмиэ да дьикти эмчит идэлээх, эмиэ да киһи хараҕын баайар күүстээх гипнозтаах Чаҕылыыс Ньукулай. Ийэлэрэ — мин тапталлаах эбээм Балбаара. Тарбахтаах талааннааҕа, иистэнньэҥ ааттааҕа, бүтүн нэһилиэк дьонун таҥаһын тигэн олорбута. Аны майгылаах мааныта, асчыта, хаһаайка бэрдэ. Эһээбит олохтон барбытын кэннэ элбэх оҕону иитэн-аһатан, атахтарыгар туруортаабыт улахан өҥөлөөх.
Эдьиийим Елизавета Николаевна кэргэниниин Василий Елисеевичтыын 52 сыл устата, олус иллээхтик, таптаһан ыал буолан олорон биир кыыс, икки уол оҕону төрөтөн, иитэн, үөрэхтэтэлээн, ыал, үлэһит оҥортообуттара.
Өссө биир үтүө түгэнинэн, кинилэр олоххо талан ылбыт идэлэригэр олус бэриниилээхтэрэ буолар. Ньурбаҕа 1922 сыллаахха Бүлүү бөлөх эҥэрдэригэр бастакынан да диэхпин сөп, авиаотряд тэриллибитэ. Күтүөтүм ол авиаотрядка, биир сүрүн исписэлиис – радиотехник быһыытынан үтүө суобастаахтык 45 сыл устата, онтон эдьиийим таһаҕаһы тиэйии-таһыы отделын дьуһуурунайынан 32 сыл устата дьоһуннаахтык үлэлээбиттэрэ. Кинилэргэ өр сыллаах, үтүө суобастаах үлэлэрин иһин Саха сирин авиациятын үтүөкэн үлэһиттэрин – бочуоттаах бэтэрээннэрин аатын чиэстээхтик иҥэрбиттэрэ. Ньурба улууһун олохтоохторо эдьийбин олус иһирэхтик ахталлар. Айаҥҥа массыына суола үчүгэйдик оҥоһуллуор диэри сөмөлүөтүнэн көтүү, ордук ыраата барааччыларга, айан суолун соҕотох көлөтө этэ диэтэхпинэ, сыыспаппын. Ол сылдьан, хаайтарыы, авиапорка хонуу элбэх буоллаҕа. Онно эдьиийим барахсан киһилии амарах, аһыныгас сыһыана элбэх киһи өйүгэр махтал санаанан иҥпитин үгүстүк истибитим.
Кэлин эдьиийим биэнсийэҕэ тахсан, Ньурбаҕа «Сардаҥа” түмсүү, куоракка көһөн кэлэн баран, “Ньурбакаан” түмсүү актыыбынай кыттыылааҕа буолан, ыытыллар тэрээһиннэргэ барытыгар сылдьан, үҥкүүлүүрэ, хомуска оонньуура. Биир дойдулаахтарыгар, дьүөгэлэригэр өрүү сүбэ-ама, өйөбүл буолааччы. Ол иһин даҕаны, Ньурбакаан түмсүүтүн кыттыылаахтарын туруорсууларынан, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык Сүбэтин чилиэнин» аатын киниэхэ иҥэрбиттэрэ элбэҕи этэр.

Олох салҕана турар диэн мээнэҕэ эппэттэр. Эдьиийим уонна күтүөтүм талан ылбыт идэлэригэр, авиацияҕа тапталлара оҕолоругар эмиэ бэриллибитэ. Кыыстара Айта Ригатааҕы авиационнай институкка үөрэнэ сылдьан, кэргэн тахсан, оҕолонон, үөрэҕин тохтоппута. Кэлин үп үлэһитин идэтин баһылаан, билигин ХИФУ-га отдел начаалынньыгынан үлэлиир. Онтон уолаттар Радимир уонна Леонид иккиэн аҕаларын туйаҕын хатаран, биирдэрэ Дьокуускай куоракка «Полярные авиалинии” инженер-тиэхиньигинэн, иккиһэ Баатаҕай авиапордугар эмиэ инженеринэн ситиһиилээхтик үлэлии сылдьаллар. Онон Николаевтар дьиэ кэргэннэрэ бары да Саха сирин авиациятын бэриниилээх, үтүөкэн үлэһиттэрэ буолалларынан киэн туттабын. Билигин Елизавета Николаевна кэргэнэ Василий Елисеевичтыын үс оҕолоруттан элбэх сиэннээхтэр, мип-минньигэс үгүс хос сиэннээхтэр.
Олох салҕанар, утум бэриллэр. Эдьиийбин дьоһун сааһын туолар үбүлүөйүнэн истиҥник эҕэрдэлээн туран, чэгиэн туругу, элбэх үөрүүнү, дьолу баҕарабын.

Зинаида ИГНАТЬЕВА, Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ