Сииттэлэр бэркэ оттоотулар

Үгүс сирдэргэ атырдьах ыйыгар күн-дьыл туран биэрэн, ходуһаҕа үлэ күөстүү оргуйда. Быйыл сайын сорох оттуур ходуһалар ууга бараннар, билигин дьэ, уулара тардан, балачча оттуу сылдьаллар. Кэбээйи улууһа быйылгы тиэрдиллибит сорудаҕынан 10619 т оттуур былааннааҕа (сабаҕалааһын 8971 т этэ). Итинтэн ааспыт нэдиэлэҕэ 9240 т оту кэбистилэр. Ол аата былааны толоруу 87 быр. тэҥнэһэр. Бу нэдиэлэҕэ 90 быр. буолар инибит диэн эрэнэллэр.

Кэтэх хаһаайыстыбалар халлаан атырдьах ыйыгар туран биэрэн уонна уу ылбатах үрдүк сиргэ оттооччулар кыахтара тиийэринэн оттоотулар уонна сорохтор билигин даҕаны оттууллар. Сүрүннээн ходуһаларга кыра хаһаайыстыбалар бааллар. Кэбээйи сэлиэн­ньэтин бааһынай хаһаайыстыбаларыгар балаһыанньа арыычча уустук.

Улууска мелиорация үлэтэ бара турар. Быйыл Кэбээйигэ уонна Мукучуга үлэ барыах­таах. Кэбээйигэ 1 км сири ­ыраастаатылар. Ымыйах-Дьорҕоо үрэххэ 4 сиринэн бүөлэнэ сылдьыбытын ыраас­таабыттар. Дьорҕооҥҥо хоруу үлэтин ыыттылар.

– “Көппөх-Иирэлээх күөллэр икки ардыларыгар ханаалы ыраастыыллар.  Мелиорация управлениетын кылаабынай инженерэ кэлэн көрөн, мунньахтыахтаах. Онтон мелиоратордар салгыы Мукучуга үлэлии барыахтаахтар”, – диир Кэбээйи улууһунааҕы тыа хаһаа­йыстыбатын управле­ниетын начаалынньыга Татьяна Дьяконова.

Нэһилиэктэри көрдөххө, Сииттэ  былаанын толорбут. 750 т былаанын 900
тахса т тиэрдибит. Дьиҥэ, икки сыл устата окко эрэй бөҕөнү көрбүт нэһилиэк быйыл от үүнүүтэ үчүгэй буолан, хоннохтоохтук үлэлээбиттэр. Билигин даҕаны 5 биригээдэ оттуу сылдьар. “Сыл тахсар оппутун үөрэ-көтө оттоотубут. Онон уопсайа 43 хаһаайыстыба, ол иһигэр – алта бааһынай хаһаа­йыстыбатын сүөһүтэ-сылгыта сыл тахсар оттонно, – диир Сииттэ тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Матрена Колмогорова.

Кэбээйи сэл. тыа хаһаа­йыстыбатын исписэлииһэ Спиридон Сметанин от былаанын 89-90 % толордубут диир.

Тыайаҕа оттооһун үчүгэйдик бара турар. Төһө да сүрүн ходуһалара Одунда күөл кытыыта ууга сыттар, атын сиргэ оттоон, былырыыҥҥытааҕар оттооһун туруга үчүгэй диэн Дмитрий Парников этэр.  Ол да буоллар, улууска аатырар Турбаахы сирэ өр баҕайы ууга сыппыта. Билигин төһө даҕаны уу түстэр, сирэ сымнаҕас буолан, тиэхиньикэ киирэригэр эрэйи көрсөллөр. Ыксал тирээтэҕинэ,  Горнай улууһун Бэс Күөлүн кытта дуогабардаһан, онно сир ылан оттуурга кэпсэппиттэр.

Арыктаахтар илиинэн оттууллар

Арыктаах нэһилиэгин отчуттара оттуур сирдэрэ дулҕа буолан, сүрүннээн илии­нэн оттууллар. Быйыл күн-дьыл туран биэрэн, үксүлэрэ оттоон бүппүттэр. Манна моой отчуттары сэргэ 3 бааһынай ха­­һаайыстыба уонна сылгы иитэр “Чараҥ” кэпэрэтиип бааллар.

– Сирбит биһиэхэ эмиэ ууга барбыта. Ол да буоллар, оттоотубут. Дулҕалаах сиргэ оту оҕустахха ото үөһээ хаалар, уута түһэр. Онон отчуттарбыт ууну кэһэ сылдьан оттоотулар диэххэ сөп. Хата, бааһынай хаһаайыстыбаларбыт бэйэлэрин сирдэрин кыахтара тии­йэринэн оҥосто сатыыр буоланнар, аҕыйах дьон тыраахтарынан оттоотулар. Чугас сытар ходуһалаахтар, суоллаах өттүлэрэ отторун тиэйтэрдилэр, – диэн кэпсээтэ тыа хаһаайыстыбатын испи­сэлииһинэн соторутааҕыта анаммыт Анна Кудрина. 

Абыйдары эккирэтиҥ!

Хоту улуустары көрдөххө, ааспыт нэдиэлэтээҕи туругунан, Орто Халыма 5450 т бы­­лаанын 87,47 5 % толорон иһэрэ. Дьааҥы (78,16 быр.), Үөһээ Халыма (77,91 быр.) эмиэ бы­­лааны толорор туһугар туруулаһаллар.

Эбээн Бытантай улууһугар Дьарҕаалаах отчуттара от­­тоон бүппүттэр, кустуурдар сыл тахсар отторун булунар туһугар кыһаналлар. “Саха ынаҕа” казеннай тэрилтэҕэ анаан 4 биригээдэ оттуур уонна бу хаһаайыстыбаҕа өссө моой отчуттар көмөлөһүөхтээхтэр. Ол туһунан улуус тыатын хаһаайыстыбатыттан Гаврил Баишев иһитиннэрдэ.

Аллайыахаҕа аҕыйах ынахтаах уонна сылгылардаах Быйаҥныыр нэһилиэгэ былаа­нын толордо. 17 т оту чөкөттө. Ол курдук, икки биригээдэ тэриллэн, биирэ – ынахтарга, иккиһэ – сылгыга анаан от­­тоотулар.

Атырдьах ыйын 28 күнүнээҕи туругунан, Абый улууһугар от былаанын 139 быр. толордулар. Ол курдук, 2445 т оту чөкөттүлэр (бы­­лаан 1794 т ). Былырыыҥҥы сылы кытта тэҥнээтэххэ, 554,5 туон­нанан элбэҕи оттообуттар. Онон оттооһун хампаанньатыгар 231 киһи кыттыбыт, 54 тыраахтары туһаммыттар, 85 звено үлэлээбит.

Бу улууска Мугурдаах нэһилиэгэр (баһылык О.П.Корякин) отторун былаанын аһары толорбуттар. Онон уопсайа 130 төбө сүөһүгэ, ол иһигэр 60-ча ынахха уонна сылгыларыгар кыстыгы туоруур отторо бэлэмнэммит уонна ха­­һаастаннылар. Муҥурдаахха киһи барыта турунан, үчүгэйдик оттообут, онуоха атырдьах ыйыгар күн-дьыл туран биэрэн абыраабыт. Отчуттар үксүн тиэхиньикэнэн оттообуттар, үксүн кииппэлээбиттэр.

Онон, түмүктээн эттэххэ, ханна даҕаны отчуттар сүөһүлэригэр сыл тахсар отторун булунар туһугар үлүмнэһэллэр.