Суруналыыстар анал эпэрээссийэҕэ бардылар

“Сахамедиа” “Редколлегия” анал биэриитигэр бу сырыыга “Аныгы байыаннай суруналыыстыка” диэн тиэмэҕэ кэпсэтиини тэрийдэ. Бу тиэмэ, боппуруос таарыйыллыыта мээнэҕэ буолбатах. Тоҕотун салгыы аахтаххытына, өйдүөххүт.

Биэриини “Сахамедиа РИИХ” АУо генеральнай дириэктэрэ Виктор Колесов ыытта. Кэпсэтиигэ “Медиа-ситим” генеральнай дириэктэрэ Владимир Степанов,  суруналыыс Анна Лебединская, СИА анал кэрэспэдьиэнэ Николай Борисов кытыннылар.

Виктор Колесов биэриини саҕалыырыгар, “Бу биэриигэ байыаннай эпэрээссийэни суруналыыстар хайдах-туох сырдаталларын уонна сырдатыахтаахтарын туһунан кэпсэтиэхпит. Уруккуттан санатар буоллахха, Сирияҕа  буолбут балаһыанньаны федеральнай таһымҥа иһитиннэриини киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр олус киэҥник сырдаппыттара. Билигин байыаннай эпэрээссийэни   сырдатыы элбэх уратылаах, урукку буолбатах.  Соторутааҕыта “Сахамедиа” уонна “Саха” НКИХ  суруналыыстара уочаратынан Чечняҕа Арассыыйаҕа спецназтары бэлэмниир университекка баран үөрэнэн кэлбиппит. Онно байыаннай эпэрээссийэни хайдах-туох сырдатарга, суруйарга үөрэппиттэрэ, сүбэ-ама биэрбиттэрэ. Байыаннай эпэрээссийэ саҕаланаатын кытта информационнай сэрии тута саҕаламмыта. Сымыйа, усках сонуннар социальнай ситимнэринэн буору ыһар курдук элбээтилэр. Онон буола турар балаһыанньаны Сахабыт сирин олохтоохторугар сөптөөхтүк көрдөрөр, суруйар инниттэн суруналыыс-кэллиэгэлэрбит үөрэннилэр уонна байыаннай эпэрээссийэҕэ баран эрэбит. Онон кинилэр миэстэтиттэн, төһө кыалларынан, сырдатыахтара, суруйуохтара. Бу иннинэ СИА кэрэспэдьиэнэ Николай Борисов  миэстэтигэр тиийэн барытын көрбүтэ-истибитэ”, — диэн эттэ.

Барытын учуоттуох тустаахпыт

СИА суруналыыһа Николай Борисов эрдэ сылдьан көрбүт киһи быһыытынан туох буола турарын туһунан маннык кэпсээтэ:

— Байыаннай балаһыанньа буола турар сиригэр-уотугар билиҥҥи аныгы маассабай иһитиннэриини оҥорор сириэстибэлэр (СМИ) ситиһиилэрэ, кыахтара үгүс өттө сотуллар. Этэргэ дылы, төттөрү уруккубутугар төннөбүт. Ол курдук, кумааҕы болокунуоту, уруучуканы туһанабыт. Биллэн турар, төлөпүөнүнэн видеоны устар быдан ордук, анал устар-камералары илдьэ сылдьар наадата суох. Билиҥҥи кэмҥэ дьон ордук хартыынаны (хаартыскалары) эрэнэр, ылынар. Ол аата видео-устуу, хаартыска контеннарын. Сабыытыйа буола турар сириттэн-уотуттан кэмэнтээрийдээх иһитиннэриини дьон быдан ордук ылынар. Кырдьыктаах буолар. Оттон баар балаһыанньаны суруйуу суруналыыстан улахан тутулуктаах. Норуокка биллэр-көстөр суруналыыһы норуот итэҕэйэрэ чуолкай. Иккистээн хатылыыбын, матырыйаалы ыытарга кэккэ ыарахаттар үөскүөхтэрин сөп. Байыаннай эпэрээссийэ буола турар сирин-уотун (дислокация), байыаннай чааһы, саллааттары аһаҕастык көрдөрөр сатаммата буолуо. Суруналыыстар ити түгэннэри, төһө кыалларынан, учуоттуохтарын наада. Бастакы уочаратынан уолаттарбытыгар, аймахтарбытыгар куттал суоһуурун үөскэтиэ суохтаахпыт, — диэн кэпсээтэ.

Эбэн этии. “Төрөппүттэр, аймахтар, доҕоттор саллаат хайдах-туох сылдьарын көрүөхтэрин, истиэхтэрин баҕараллара чуолкай. Ол үрдүнэн суруналыыстар ону барытын ыраас мууска ууран биэрэн, аһаҕастык кэпсиэ-ипсиэ, көрдөрүө суохтаахтар. Биллэн турар, балаһыанньа хайдаҕын-тугун кэпсииллэрин-кэпсээбэттэрин байыастар бэйэлэрэ быһаараллар. Өскөтүн кэпсиир түгэннэригэр, суруналыыстар байыастар ааттарын-суолларын уларытыахтарын сөп. Улуустарын, нэһилиэктэрин эрэ чуолкай ыйдахтарына, чугас дьоно-сэргэтэ билиэхтэрэ. Нэһилиэнньэни, сүрүннээн, байыастар олорор усулуобуйалара, хайдах-туох аһаан-сиэн сылдьаллара  ордук долгутар», — диэн Виктор Колесов ситэрэн биэрдэ.

Туохха үөрэттилэр?

Бу иннинэ биһиги суруналыыстарбыт Уһук Илиҥҥи уокурукка байыаннай чаастарга уолаттарбыт хайдах сулууспалыы, байыаннай бэлэмнэниини хайдах бара сылдьалларын туһунан сиһилии сырдаппыттара. Биллэн турар, “итии” туочукаҕа сылдьар суруналыыстарга олохторугар кутталлааҕа чуолкай. Чечняҕа Арассыыйатааҕы  спецназтары бэлэмниир университекка байыаннай эпэрээссийэ балаһыанньатыгар бэйэлэрин хайдах көмүскэниэхтээхтэрин туһунан эмиэ барытын кэпсээбиттэр, сүбэлээбиттэр-амалаабыттар.

Ол туһунан Николай Борисов: “Арассыыйатааҕы спецназтары бэлэмниир университекка суруналыыстар байыаннай эпэрээссийэҕэ хайдах быһыылаахтык сылдьыахтаахтарын барытын үчүгэйдик быһааран кэпсээбиттэрэ. Сүрүннээн мэдиссиинэ өттүн быһаарбыттара.

Биири өйдүөххэ наада. Суруналыыстар сэрии сэбин туһамматтар. Ол эрээри, ылыныллыбыт соругу толоруллуохтаах, байыаннайдарга мэһэй-таһай буолуллуо суохтаах. Уоттаах киирсии лииньийэтигэр киирдэххэ, уолуйуо суохтаахпыт. Буомбалыыр, артиллериянан ытыалааһын кэмигэр анал хахха сири булуллуохтаах. Хамандыырдар ыйыыларын-кэрдиилэрин чуолкайдык толорон иһиллиэхтээх. Куурус кэмигэр итини үксүн кэпсээбиттэрэ. Биллэн турар, олус элбэҕи билиллиэхтээх буоллаҕа. Дьиҥэр, бастакы сөптөөх мэдиссиинискэй көмөнү оҥоруу ол байыаннай эрэ балаһыанньаҕа буолбакка, күннээҕи олоххо-дьаһахха эмиэ туһаныллыахтаах. Биһиги дойдубутугар бу олус наадалаах. Төһө да байыаннай балаһыанньа суоҕун үрдүнэн айылҕабыт тыйыс усуолуобуйалааҕыттан сылтаан бастакы мэдиссиинискэй көмөнү  бары кэриэтэ сатыыр буолуохтаахпыт. “Суһал көмө” дьуһуурустубаларыгар элбэхтик сылдьан, фоторепортажтары оҥорбутум. Онно көрдөххө, дьон сөптөөх бастакы мэдиссиинискэй көмөнү оҥороро буоллар, ыксаллаах быһыыга-майгыга түбэспит дьонтон тыыннаах хаалыылара быдан улаатыах эбит. Онон нэһилиэнньэни бастакы мэдиссиинискэй көмөнү сөптөөхтүк уонна кэмигэр уһаппакка оҥороллоругар үөрэтиэххэ наада эбит диэн санаа киирэр.

Спезнацтары бэлэмниир университекка кууруска сылдьан, быраактыка курдук эрчиллии буолбута. Холобур, аттынааҕы киһиҥ бааһырар, искусственнай хаан ыһыахтанар, аттыгар ытыалаһыы бөҕө, снарядтар эстэллэр. Хаан барарын тохтотон баран, аны киһигин соһуохха наада. Дьэ онно эт-хаан өттүнэн кыанар, кыахтаах буолуллуохтаах эбит. 120 киилэлээх киһини кыһыл зонаттан таһаарыллыахтаах», — диэн быһаарда.

 Аҕа дойду Улуу сэриитэ уонна билиҥҥи байыаннай киирсиилэр

“Медиа-ситим” генеральнай дириэктэрэ Владимир Степанов: “Аҕа дойду сэриитин кэмигэр Саха сириттэн биир даҕаны суруналыыс баран сырдатыыга үлэлээбэтэҕэ. Арай, суруйааччылартан Суорун Омоллоон уонна Сергей Васильев  баһыылкалары уонна атын малы-салы туттарыыга сылдьыбыттара биллэр. Ол туһунан кэпсиир хаартыска баар. Ону бары көрбүт буолуохтааххыт.

Чечняҕа киирсиилэр кэмнэригэр, сыыспат буоллахпына, биһигиттэн Александр Стручков, Ананий Слепцов уонна Федор Григорьев сылдьыбыттара. Ананий Слепцов ол туһунан кинигэ суруйан таһаарбыта.

Билиҥҥи балаһыанньаны уруккуну кытта тэҥниир сатаммата буолуо. 80 сыл курдук эйэлээх олоххо олорон кэллибит. Ол ыар сыллар умнулла быһыытыйбыттара. Билигин нэһилиэнньэ онно балаһыанньа хайдаҕын-тугун, уолаттарбыт хайдах сылдьалларын туһунан билиэн баҕарар, интэриэһиргиир. Инники күөҥҥэ сылдьыбыт дьон барытын билэллэрэ чуолкай. Ол иһин  бастакы уочарат байыаннай эпэрээссийэҕэ сылдьан кэлбит дьону кытта көрсөн кэпсэтэбит», — диэн эттэ.

Эбэн этии. “Билигин ураты киирсии бара турар. Ол эбэтэр, өстөөҕү бу диэн көрүө суохха сөп. Үксүн артиллерияны туһанан быыстала суох ытыалыыллара биллэр. Аптамаатынан утарыта ытыалаһыы, киирсии аҕыйахтык  буоларын туһунан этэллэр. Хабаровскайтан төрүттээх табаарыһым онно сылдьар, байыаннай үөрэхтээх, хантараагынан сулууспалыыр. Соторутааҕыта кэпсэтэ сылдьыбыппыт. Сибээс баар буоллаҕына эрэ кэпсэтэбин диэбитэ. Мин санаабар, кини биһигиннээҕэр аҕыйаҕы билэр курдук. Хааччахтаах сибээскэ сылдьар, тэлэбиидэнньэ уонна араадьыйа чуолкай суохтар», — диэн Виктор Колесов чуолкайдаан биэрдэ.

“Урут Аҕа дойду сэриитин кэмигэр сонуну иһитиннэрээччи араадьыйа этэ. Ол сылларга Дьокуускайга Ленин болуоссатыгар хара репродуктар турбут, күнүс 12 чаас саҕана аатырар Левитан куолаһа иһиллэр. Дьон фроҥҥа туох буола турарын истээри мустар эбит. Бу саамай суһал хабааннаах иһитиннэриинэн буолара. Оттон Афганистан сэриитигэр сүрүн оруолу тэлэбиидьэнньэ ылбыта. Билигин сырдата, үлэлии барар суруналыыс уолаттар хайаан да бэйэлэрин харыстаныахтарын наада. Биһиги кинилэр устууларын, суруйууларын көрүөхпүт, ааҕыахпыт. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр кырдьыгы көрдөрүөхтэрэ, суруйуохтара”, — диэн Владимир Степанов уруккуну кытта билиҥҥини тэҥнээн эттэ.

Онно сибээс олус мөлтөх

«Владимир Николаевич, интэриэһинэй тиэмэни таарыйдыҥ. Бастаан утаа араадьыйа сырдаппыт, салгыы тэлэбиидэнньэ сүрүн оруолу ылбыт. Оттон билигин интэриниэт, телеграм-ханаал, бассаап бааллар. Интэриниэт эпохата кэлэн турар”, — диэн  Виктор Колесов эбии эттэ.

Байыаннай эпэрээссийэни сырдатыыга сылдьыбыт СИА суруналыыһа Николай Борисов: «Онно сибээс олус мөлтөх. Миэстэтигэр тиийэн матырыйааллары хомуйан баран, интэриниэт баар сиригэр кэлэн эрэ ыыталлар. Ааспыкка сылдьарбар, хаартыскалар олус өр хачайданан баран тиийбиттэрэ», — диэн быһаарда.

— Оччоҕуна федеральнай байыаннай кэрэспэдьиэннэр иһитиннэриилэрин хайдах ыыталларый? (Анна Лебединская)

— Ити эппитим курдук үлэлииллэр. Арай, спутник сибээһэ баар буоллаҕына, ону туһаналлар.

«Соторутааҕыта биир байыас окуопаҕа сылдьарын, ханнык эрэ дэриэбинэни босхолообуттарын туһунан видео-устуутун  бассаабынан ыыппыта тута тарҕаммыта. Икки-үс күнүнэн ол уол суох буолбутун туһунан хобдох сонуну истэн бары хомойбуппут”, — диэн Владимир Степанов эбэн биэрэр.

“Оннук баара. Онон итинник устан ыытар олох сыыһа. Суруналыыстар ити этиллибиттэри барытын учуоттаан видео-устууну оҥоруохтаахтар, хаартыскаҕа түһэриэхтээхтэр. Бэйэбит уолаттарбыт икки ый устата Уһук Илиҥҥэ баар байыаннай чаастарга  бэлэмнэниини аастылар. Ону, төһө кыалларынан, барытын сырдатан суруйдубут. Оттон билигин үгүстэрэ байыаннай эпэрээссийэҕэ кытта сылдьаллар, сорохтор саҥа барыталаан эрэллэр. Суруналыыс-кэллиэгэлэрбит кинилэр итии “туочукаҕа” сырыыларын, киирсиилэрин туһунан миэстэтиттэн суруйуохтара. Онон кинилэри дьон-сэргэ эмиэ өйүөн наада. Суруналыыстар төһө даҕаны сэрии сэбин илиилэригэр туппатахтарын иһин  кутталлаах зонаҕа киирэн олохторугар улахан  кутталы үөскэтэллэр. Кэллиэгэлэрбитигэр барыта этэҥҥэ буолууну баҕарабыт. Нэһилиэнньэҕэ сөптөөх иһитиннэриини оҥорорго бэлэммит”, — диэн биэриини ыытааччы Виктор Колесов түмүктээн эттэ.