Улахан быыбар

2023 сылга былаас араас таһымнаах бэрэстэбиитэллэрин талыы улахан быыбара буолаары турарын бары билэбит. Кэнники сылларга Биир кэлим куоластыыр күн диэни киллэрдилэр.
Санатан эттэххэ, Биир кэлим куоластааһын күнэ 2012 сыллаахха федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран, балаҕан ыйын иккис баскыһыанньатыгар ыытыллара бигэргэммитэ. Онон быйылгы быыбар күнэ балаҕан ыйын 10 күнүгэр ыытыллара былааннанар. Арассыыйа 2023 сыллааҕы быыбара хайдах буолуой, ханна, кими талыахтарай?
Арассыыйаҕа
Ааспыт сылтан Арассыыйа састаабыгар официальнайдык 89 эрэгийиэн баар буолбута, олору губернатордар, сорохторго баһылыктар салайаллар. Сокуон быһыытынан эрэгийиэн баһылыгын үлэлиир боломуочуйата эрэгийиэннээҕи сокуонунан быһаарыллар уонна болдьоҕо биэс сылтан тахсыа суохтаах. Манна сорох эрэгийиэннэргэ губернатордары Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ бэйэтэ аныыр бырааптааҕын бэлиэтиэххэ наада.
Быйыл балаҕан ыйын 10 күнүгэр – Биир кэлим куоластааһын күнүгэр Арассыыйа 23 эрэгийиэнигэр баһылыктары, ол иһигэр Москва куорат мэрин талыахтара. Ону сэргэ былырыын Арассыыйа састаабыгар холбоспут Запорожскай, Херсонскай уобаластар, ДНӨ уонна ЛНӨ баһылыктарын талыахтара. Бу эрэгийиэннэргэ куоластааһыны чопчу хайдах ыытары быһаара илик да буоллаллар, быыбарга бэлэмнэнии номнуо саҕаламмыт.
Итини таһынан, РФ 20 субъегын олохтоохторо Судаарыстыбаннай Мунньах эрэгийиэннээҕи дьокутааттарын, итини таһынан Симферополлааҕы биир мандааттах куоластыыр уокурукка Судаарыстыбаннай Дуумаҕа эбии дьокутааты талыахтара.
Манна даҕатан эттэххэ, сокуону оҥорон таһаарар мунньах дьокутааттарын быыбарынан эрэ талыахтаахпыт. Онно аны эрэгийиэн төһө нэһилиэнньэлээҕинэн олохтоох парламент дьокутаатын ахсаана быһаарыллар.
Уһук Илин уокурукка хайдаҕый?
Быйыл күһүн Уһук Илин федеральнай уокурукка Биир кэлим куоластыыр күҥҥэ биэс эрэгийиэн – Амур уобалаһын, Магадаан уобалаһын, Чукотка автономнай уокуругун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Приморскай кыраай баһылыктарын талыахтара.
Онтон эрэгийиэннээҕи парламеннар дьокутааттарын быыбара Бурятия Өрөспүүбүлүкэтигэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр уонна Забайкальскай кыраайга ыытыллыа. Хабаровскай куоракка мэри, оттон Дьокуускайга куорат дууматын дьокутааттарын талыахтара.
Эспиэрдэр үгүс эрэгийиэҥҥэ, кэлиҥҥи сылларга курдук, эмиэ хас да күннээх быыбардар ыытыллыахтарын сабаҕалыыллар. Дьаҥ хааччахтааһынын кэмигэр биһиги итинник хас да күннээх быыбарга сылдьыбыт уопуттаахпыт. Аан бастаан 2022 сыллаахха, аан дойдуну аймаабыт дьаҥ үгэннээн турар кэмигэр, үс күннээх-түүн быыбардаан турабыт. Хата, ону, хас да күннээх быыбар табыгастаах эбит диэн дьон сэргээбитэ.
Саха сиригэр быйыл ханнык быыбардар буолалларый?
Бу үүммүт сылга Арассыыйаҕа куоластааһын саҥа систиэмэтэ киирбитэ 30 сылын туолар. Ол 1993 сыллаахха Арассыыйа Төрүт Сокуонун ылыныытын кытары сибээстээх. Бу сыллар тухары быыбардыыр систиэмэ норуот көҥүллүк куоластыырын туһугар улахан үлэни ыытта.
2023 сылга өрөспүүбүлүкэҕэ 61 быыбардыыр хампаанньа былааннанар, ол иһигэр, Саха сирин олохтоохторо өрөспүүбүлүкэ баһылыгын талыахтара. Ону таһынан, СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕар (Ил Түмэҥҥэ) уонна Дьокуускай куорат дууматыгар дьокутааттары талыахтара.
Дьокутааттар оройуоннааҕы сэбиэттэрин састааба 21 улууска — Алдаҥҥа, Аммаҕа, Анаабырга, Үөһээ Халымаҕа, Бүлүүгэ, Горнайга, Ленскэйгэ, Мэҥэ Хаҥаласка, Мииринэйгэ, Муомаҕа, Намҥа, Нерюнгрига, Ньурбаҕа, Өлөөҥҥө, Сунтаарга, Тааттаҕа, Уус Алдаҥҥа, Уус Маайаҕа, Хаҥаласка, Чурапчыга, Эбээн Бытантайга саҥаттан талыллыаҕа.
Оттон 9 улууска – Үөһээ Халымаҕа, Горнайга, Кэбээйигэ, Намҥа, Эбээн Бытантайга, Уус Алдаҥҥа, Уус Маайаҕа, Усуйаанаҕа уонна Тааттаҕа баһылыктары талыы быыбардара буолуохтара. Саха сиригэр 21 нэһилиэк баһылыгын талар хампаанньа уонна сэттэ бэрэстэбиитэллээх уорган дьокутааттарын быыбардара эмиэ быйылгы сылга былааннаналлар.
Ааспыт сыл хайдах ааста?
Ааспыт үбүлүөйдээх сылга Саха сиригэр биир кэлим куоластыыр күҥҥэ – балаҕан ыйын 11 күнүгэр 484 куоластыыр хампаанньа ыытыллыбытын туһунан Саха сиринээҕи Киин быыбардыыр хамыыһыйа сыл түмүгэр иһитиннэрбитэ. Ол иһигэр Өлүөхүмэтээҕи биир мандааттаах уокурукка, норуот дьокутаатын эбии талыыга, өрөспүүбүлүкэ муниципальнай оройуоннарын 13 баһылыгын, 7 муниципальнай оройуон дьокутааттарын, 203 поселение баһылыгын, чопчулаатахха, 18 оройуон кииннэрин баһылыгын, 273 поселениелар дьокутааттарын таллыбыт.
СӨ Киин быыбардыыр хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Евгений Федоров бэлиэтээбитинэн, ааспыт сылга Саха сиригэр баар 9 бэлитиичэскэй баартыйа бэрэстэбиитэлэ кыттыбыт. Итини таһынан, бу бэлиэ сылга СӨ Киин быыбардыыр хамыыһыйатын саҥа састааба талыллыбыта. Хамыыһыйаҕа алта бэлитиичэскэй баартыйа бэрэстэбиитэлэ киирбитин бэлиэттиир тоҕоостоох. Онон хамыыһыйа быыбардааччыларын итэҕэлин үрдэтэр туһугар утумнаахтык үлэлээн, быыбар дьэҥкэ уонна сокуон быһыытынан барарын ситиһэргэ үлэлээтэ.
Дойду Бэрэсидьиэнин талыы хайдах буолуой?
Аны 2024 сыл кулун тутар ыйыгар Арассыыйа Бэрэсидьиэнин талыахпыт, онно бэлэмнэнии балаҕан ыйынааҕы быыбар бүтээтин кытта саҕаланыа.
«Известие» иһитиннэрэр портал суруйарынан, РФ Киин быыбардыыр хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Элла Памфилова 2024 сыллааҕы быыбарга бэлэмнэнии туһунан кэпсииригэр, DDoS-атаакаттан сыыппара систиэмэтин көмүскүүр боппуруоһу үөрэтэ сылдьалларын эппит. Ол курдук, билигин оҥоһулла сылдьар, «Выборы» ГАС цифровой систиэмэ солбуга хакердар кыайан алдьаппаттарын курдук оҥоһуллуохтаах эбит. Итини таһынан, сорох эрэгийиэннэргэ тэйиччиттэн электроннай куоластааһын (ДЭГ) ыытыаллыан сөбө сабаҕаланар. Итинник систиэмэ Татарстаҥҥа, Московскай, Свердловскай, Мурманскай, Нижегородскай, Ярославскай, Ростовскай, Новосибирскай уобаластарга, Санкт-Петербурга, Москваҕа, Севастопольга, ону таһынан, Краснодарскайга уонна Ставропольскай кыраайга баар.
Үөһэ этиллибиттэргэ улахан саҥа сүүрээн киирэрэ күүтүллүбэт. Арай саҥа холбоспут эрэгийиэннэр олохтоохторун суотугар быыбардааччы эбиллиэ.
Быйылгы быыбардар дойдуга буола турар уустук усулуобуйаҕа ыытыллаллар, онуоха бары даҕаны эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһыахтаахпыт диэн Киин быыбардыыр хамыыһыйа телеграм-ханаалыгар суруйар. Ол курдук дойдубут сайдыыта, инники кэскилэ судаарыстыбаннай тутулга хайдах сыһыаннаһарбытыттан улахан тутулуктааҕын умнумуохха наада.
Сообщить об опечатке
Текст, который будет отправлен нашим редакторам: