Айылҕа алдьархайа бииргэ буоларга күһэйдэ

Уонунан тыһыынча киһи олоҕун илдьэ барбыт, мөлүйүөнүнэн киһини дьиэтэ-уота суох хаалларбыт сир хамсааһына Турцияҕа, Сирияҕа үгүс дойдуну муста. Олунньу 6 күнүттэн бу уонча күн устата Турция, Армения, Азербайджан, Арассыыйа, Украина, Америка Холбоһуктаах Штаттара, Япония, Кытай, Соҕуруу Кэриэйэ, о.д.а. дойдулар илии илииттэн тутуһан эмсэҕэлээбит нэһилиэнньэҕэ көмө оҥордулар. Бэҕэһээҥҥинэн сир хамсааһыныгар эмсэҕэлээбит оройуоннарга үлэтин үгүс дойду түмүктээтэ.

Аан дойду илиитин уунна

Аан дойдуга бу маннык улахан сир хамсааһына кэлиҥҥи cүүрбэччэ сылга тахсыбыта суох. 2004 сыллаахха Индонезияҕа 9,1-9,3 баал­лаах сир хамсааһына буолан, сир билиитэтэ 15 миэтирэ сыҕарыйбыта биллэр. Хомойуох иһин, икки сүүстэн тахса киһи суорума суолламмыт. 2008 сыллаахха Кытайга эмиэ сир улаханнык хамсаан, 87 тыһыынчаттан тахса киһи олоҕун илдьэ барбытын, түөрт мөлүйүөнтэн тахса киһи дьиэтэ-уота суох хаалбытын суруйаллар.

Билиҥҥи туругунан, Турцияҕа уонна Сирияҕа сир хамсааһыныттан өлбүт дьон ахсаана 40 тыһыынчаттан таҕыста. Билигин да көрдүүр-быыһыыр үлэ бара турар. Исписэлиистэр этэллэринэн, сир хамсааһынын түмүгэр Турция сирэ-уота үс миэтэрэ сыҕарыйбыт. Хомойуох иһин, сорох куораттар кыа­йан чөлүгэр түһэриллибэт туруктаахтар. Холобур, Газиантеп провинциятын 40 тыһыынчаттан тахса нэһилиэнньэлээх Нурдагы куоратын бүүс-бүтүннүү ыраастыыр буоллулар. “Маннык алдьатыылаах иэдээни көрсүөхпүт диэн ким сэрэйбитэ баарай? Куораппыт киһи кыайан чөлүгэр түһэрбэт гына алдьанна. Онон дьиэлэри-­уоттары сүүс бырыһыан ыраас­таан, куораппытын саҥаттан тутуохпут”, – диэн иһитиннэрэр Газиантеп провинциятын губернаторын э.т. Осман Бильгин.

Турция бэрэсидьиэнэ Реджеп Тайип Эрдоган бу күннэргэ эмсэҕэлээбит уон провинцияҕа барытыгар сырытта, олохтоохтору кытары көрүстэ. Кини этэринэн, олорор дьиэлэри тутуу кулун тутартан саҕаланыаҕа. “Бастакы түһүмэххэ отут тыһыынчаттан тахса дьиэ тутуллуоҕа. Ону таһынан, өлбүттээхтэргэ бастакы кэмҥэ судаарыстыба сүүстүү тыһыынча лираны төлүөҕэ”, – диэн иһитиннэрэр киин тэлэбиидэнньэ нөҥүө Турция бэрэси­дьиэнэ.

Олунньу 6 күнүттэн саҕалаан Турцияҕа 80-тан тахса дойду бэйэтин анал бөлөҕүн ыыппыта. Тас дойдуттан барыта тоҕус тыһыынчаттан тахса анал үөрэхтээх быыһааччы кэлэн үлэлээтэ. Ол иһигэр Арассыыйа ЫБММ анал бөлөҕө.

Арассыыйа быыһааччылара

Олунньу 6 күнүгэр РФ бэ­­рэсидьиэнэ Владимир Путин Турция бэрэсидьиэнигэр Реджеп Тайип Эрдогаҥҥа эри­йэн кутурҕанын биллэрэн туран, Арассыыйа бэ­­йэтин көмөтүн тута ыытарын туһунан иһитиннэрбитэ. Ити күн РФ ЫБММ анал бөлөхтөрө Турцияҕа уонна Сирияҕа биир бастакынан тиийэн дьону быыһааһыҥҥа үлэлэспитинэн барбыттара.

Турцияҕа үс сөмөлүөтүнэн 150 киһи тиийэн үлэлээтэ. Ыксаллаах быһыы-майгы миниистирэ Александр Куренков иһитиннэрбитинэн, Арассыыйа быыһааччылара барыта 800-тэн тахса киһини сууллубут дьиэлэр сэмнэхтэриттэн быыһаабыттар. Бу аҕыс күн иһигэр уон провинцияттан барытыттан аҕыс тыһыынчаттан тахса киһи быыһаммыта. Турция олохтоохторо Арасыыйа анал бөлөҕө дьону көрдөөһүҥҥэ бары өттүнэн бэлэмнээх кэлбитин бэлиэ­тииллэр.

– Арассыыйа анал бөлөҕө биир бастакынан кэлбитэ. Сир хамсааһына буолбут оро­йуоннарыттан саамай алдьатыылаахтарыгар сырыттылар. Быыһааччылар бэйэлэрэ дьону көрдөөһүҥҥэ уопуттаахтарын таһынан, туттар малынан-салынан хааччыллан, эрдэттэн бэлэмнээх кэлбиттэрэ үчүгэй. Термокамералары, лазернай систиэмэлэри, эндоскоптары таһынан анал үөрэтиллибит ыттардаахтар. Онон тыыннаах дьону буларга ити барыта олус туһалаабыта. Ол иһин да кинилэри уустук учаастактарга ыыппыт буолуохтаахтар. Аны көһө сылдьар балыыһаларын эмиэ илдьэ сылдьар этилэр. Манна мэдиссиинэ үлэһиттэрэ тута көмөнү оҥорон барбыттара, – диэн иһитиннэрэр Кахраманмараш провинциятыгар Арассыыйа анал бөлөҕөр тылбаасчытынан көмөлөспүт волонтер Дениз Эмре Караман.

Маны таһынан, Турция олохтоохторо Арассыыйа дьоно-сэргэтэ гуманитарнай көмөнү ыыта олороллорун махтанан туран ахталлар.

Саха сирин көмөтө

Сир хамсааһына буолбут күнүттэн сонуннары көтүппэккэ кэтээн көрөбүн. Кырдьык, үгүс дойду Турцияҕа да, Сирияҕа да көмөтүн ыытта, билигин да ыыта олорор. Ол эрээри манна биири бэлиэ­тиэх тустаахпын, социальнай ситимнэргэ олохтоохтор да, волонтердар да санааларын үгүстэ суруйаллар. Онно көрдөххө, эмсэҕэлээбит сорох дьоҥҥо кураанах хоппо да тиийбитэ, сорохтор олордуу кыламаннары да туппуттара баар. Бу күөнүгэр Арассыыйа эрэгийиэннэрэ, дьоно-сэргэтэ сүтүктээх дьон кутурҕаннарын бииргэ үллэстэллэрин, сомоҕолоһуубут күүстээҕин өссө төгүл көрдөрдүлэр.

Эрэгийиэннэр бу күннэргэ Турция дьонугар-сэргэтигэр биир-биир көмөнү ыыта олороллор. Холобур, Татарстан Өрөспүүбүлүкэтэ “Ак-Барс” диэн анал пуондатынан харчы хомуйан, Турцияҕа көмө быһыытынан ыыппыта. Башкирияттан волонтер-быыһааччылар миэстэтигэр тиийэн, дьону быы­­һааһыҥҥа үлэлэспиттэрэ.

Оттон Саха сирэ сир хамсааһыныгар эмсэҕэлээбит дьоҥҥо көмө быһыытынан түргэнник хомуллар контейнер дьиэлэри тиэрдибитэ. Ил Дархан Айсен Николаев Арассыыйаҕа Турция Өрөспүүбүлүкэтин посолун Мехмет Самсары кытары тута төлөпүөнүнэн кэпсэппитэ. Айсен Сергеевич бэ­­йэтин кутурҕанын биллэрэн туран, Саха сирэ бу алдьархайтан туора турбатын, көмөтүн ыытыаҕын туһунан иһитиннэрбитэ.

СӨ тас сибээһин уонна норуоттарын дьыалаларыгар миниистирэ Гаврил Кириллин, Саха сириттэн Турцияны кытары үлэлэһэр тустаах бэрэстэбиитэл Айхал Габышев посольствоны кытары сибээстэһэ олороллор.

– Турцияҕа олус улахан алдьатыылаах сир хамсааһына буолла. Тыһыынчанан киһи сырдык тыына быһынна, уон оччонон элбэх киһи эчэйдэ, дьиэтэ-уота суох хаалла. Биһиги дойдубут Арассыыйа бу алдьархайга биир бастакынан илиитин ууммута, ЫБММ быыһааччылара, миэдиктэрэ миэстэтигэр тиийэн дьону быыһааһыҥҥа үлэлээтилэр. Ону таһынан, Арассыыйа үрдүнэн гуманитарнай көмө хомулунна. Ил Дархаммыт дьаһалынан Саха сирэ эмиэ бу хамсааһыҥҥа тута кыттыһан, билигин олус наадалаах түргэнник хомуллар (модульнай) кыра дьиэлэри ыыттыбыт. Эмсэҕэлээбит куораттарга билигин хаар түһэ турар, онон сылаас дьиэ бастакы уочарат наада. Маннык иэдээн хаһан да хатыламматар ханнык, – диэн иһитиннэрэр Айхал Иванович.

Турция уонна Сирия эмсэҕэлээбит куораттарыгар аан дойду барыта турунан көмөлөстө. Билигин да көмө кэлэ турар. Бу алдьархай өссө төгүл киһи аймах сомоҕолостоҕуна барыны кыайарын, биир киһи курдук санаатын уурдаҕына эйэ далаһатынан бэйэ-бэйэтигэр чугаһыырын көрдөрдө.

Хаартыскалар ЫБММ телеграм-ханаалыттан туһанылыннылар.