Дириҥҥэ умсааччылар улахан сыанабылга сылдьаллар

Уу анныгар барбыт массыынаны орооһун, сүппүт сир астааччылары көрдөөһүн, быһыт тоҕо барбыт кэмигэр дьону өрүһүйүү туһунан сонуннары дьон үксүн “МЧС-тар быыһаабыттар” диэнинэн түмүктүүллэр. Дьиҥэр, маннык ыксаллаах быһылааннарга бастакынан Өрөспүүбүлүкэ быыһыыр сулууспатын сытыы-хотуу, туохтан да куттанан-толлон турбат ходуот-хорсун уолаттара тиийэллэр, өрүһүйэллэр.

Түбүктээх 2023 сыл

Ааспыт сыл маҥнайгы күнэ Быыһыыр сулууспаҕа ыксал­лаах быһыы-майгы түрүлүөнүттэн саҕаламмыта. Дойдубут дьоно Саҥа дьылы көрсөн бырааһынньыктыы сырыттахтарына, Быыһыыр сулууспа дьуһуурунай чааһыгар суһал биллэрии киирбитэ. Ол курдук, уот ситимигэр саахал тахсан, Дьокуускай куорат “Сатал” микро-оройуонун олохтоохторо тоҥор кутталламмыттар диэн. Ити түүн таһырдьа -50С кыраадыстан аллараа буолан, сүр түргэн дьаһаныылары ирдиир балаһыанньа үөскээбитэ. Сылааһынан хааччыллыы элэктэриичэстибэттэн тутулуктаах 638 дьиэҕэ олорор 1200 кэриҥэ дьону быыһаа­һыҥҥа сулууспа быыһааччылара үлэлээбиттэрэ. Киэһэ 16.00 чааска уот биэриитэ сөргүтүллүбүтэ эрээри, өссө хо­­йукка диэри Быыһыыр сулууспа испи­сэлиистэрэ куорат дьаһалтатын кытта томороон тымныыга дьиэлэри кэрийбиттэрэ, сөргүтүү үлэлэрин салгыы ыыппыттара.

Ити тохсунньуга майгынныыр быһылааннар куоракка Көтөр баабырыкатын оройуонугар, Ньурбаҕа Маар нэһилиэгэр хатыламмыттара.

Чурапчы Мындаҕаайытыгар халаан уутун утары үлэ, Таатта Кыйытыгар быһыты өрүһү­йүү,  Сунтаар, Уус Маайа, Амма, Үөһээ Халыма, Орто Халыма, Муома улуустарыгар айылҕа баһаарын утары үлэ – сайын эмиэ бэрт түбүктээхтик ааспыта.

Күһүн, кыһын саҕаланыыта чараас мууһунан туоруурга холоммуттары быыһааһын, тимир көлөлөрү уу анныттан хостооһун саҕаламмыта.

Уопсайа 2023 сылга Өрөспүүбүлүкэ быыһыыр сулууспата дьону көрдөөһүн, саахал кэмигэр быыһааһын курдук 1600-тэн тахса суһал ыҥырыыларга тахсыбыта, үлэ түмүгүнэн 500-тэн тахса киһи олоҕун быыһаабыттара.

“Быыһыыр үлэҕэ холку кэм диэн суох”

СӨ Быыһыыр сулууспатын салайааччы Иннокентий Андросов этэринэн, Саха сиригэр быыһыыр үлэҕэ дьыл түөрт кэмигэр холкутук тыынар кэм суоҕун кэриэтэ:

– Сахабыт сирэ атын сирдэри кытта холоотоххо, айылҕата тыйыһын  бары бэркэ билэбит. Онон биһиги сулууспабыт хас күн аайы ыксал­лаах быһылааҥ­ҥа тута тахсарга өрүү бэлэм. Кыһын ордук түбүктээх дии саныыр сыыһа. Сайынын баһаардары умулларыыга, сүппүт отонньуттары, булчуттары көрдөөһүҥҥэ, сөтүө кэмигэр дьон былдьамматын туһугар үлэ ыытыллар. Күһүнүн, сааһын булт-алт кэмигэр араас быһылааннар буолуохтарын сөп, өрүскэ саахал ахсаана элбиир. Кыһынын дьиэ тоҥуута, массыына суолга алдьаныыта, үлүйүү түгэннэрэ тахсаллар. Ону кытта сылы быһа суолга саахалланыы, дьиэ баһаара уонна да атын киһи олоҕор кутталлаах түгэннэр буолуталыы тураллар. Онно барытыгар Өрөспүүбүлүкэ быыһыыр сулууспата бастакынан өрүһүйэ тии­йэр. Ыксаллаах быһыы-майгы министиэрис­тибэтэ федеральнай суолта­лаах быһылааннарга сүрүн оруо­лу ылар. Олохтоох муниципальнай тэриллиилэргэ буолар быһылааннарга бастаан утаа биһиги сулууспабыт быы­һааччылара тиийэллэр.

Баһаар, саахал таһынан, туораттан көрдөххө кыра суол­талаах курдук түбүктэр бааллар. Холобур, киһи дьиэтиттэн күлүүһэ суох тахсан баран аанын кыайан арыйбатаҕына, Быыһыыр сулууспаҕа са­­йаапка түһэрэр. Хас биирдии түгэн араастаах буолуон сөп. Холобур, дьиэ иһигэр кыра оҕолор эрэ хаалбыт буолуохтарын сөп. Эбэтэр суһал көмө быраа­һын ыҥырбыт киһи аанын аспат түгэнигэр. Бу курдук үлэ күн аайы ааһан иһэн оҥоһуллар эрээри, олус элбэх сыраны, бириэмэни ылар. Ол эрэн, эмиэ дьон туһугар үлэ буолар, онон барыта эҥкилэ суох оҥоһуллуох­таах.

Ууттан быыһааччы туспа хатарыылаах, оҥоһуулаах киһи

Өскөтүн Быыһыыр сулуус­па бары салаалара төгүрүк сыл устата улахан түбүккэ сылдьар буоллахтарына, ууттан быыһаач­чы “итии кэмнээх” – ол сылаас кэм алта ыйа…  Ыам ыйын саҥатыттан алтынньыга диэри Быыһыыр сулууспа водолазтара утуйар ууларын умнан туран үлэлииллэр, улуустан улууска тиийэллэр. Водолаз идэлээх үлэһит  Өрөспүүбүлүкэ быыһыыр сулууспатыгар күн бүгүн уон иккиэлэр. Хас биирдиилэрэ солбуллар кыаҕа суох олус сыаналаах үлэһиттэр.

Сулууспа сүрүн водолаз исписэлииһэ Анатолий Леонидович Горскай этэринэн, бу идэни талбыт киһи атын үлэҕэ барар кыаҕа суоҕун кэриэтэ:

– Уу анныгар дириҥҥэ умсарга үөрэммит уонна эрчиллибит киһи этэ-сиинэ атын дьонтон атыннык үлэ­лиир, уратылаах буолар. 10 миэтэрэттэн дириҥҥэ атмосфера баттааһынын таһынан уу бат­тааһынын дьайыыта эбиллэр, онтон сылтаан тыынар салгын эккэ-­сииҥҥэ атыннык дьа­­йан барар. Ол иһин уу анныгар тыынарга аналлаах “салгыммыт” атын састааптаах – кылгастык быһаарар кыаллыбат. Водолаз идэлээх киһи үлэ­лиирин тухары куруутун эрчиллэ сылдьарыгар күһэллэр. Кыра кэмҥэ тохтоо­тоҕуна, дириҥҥэ умсарга эп­­пиэттиир дьоҕура сүтэр, оччоҕуна быыһыыр үлэҕэ быраас көҥүлүн ылбат. Водолаз идэтин аралдьы­йаары умсар дайвердары кытта тэҥниир төрүт сыыһа. Биһиги идэбитин ыарахан ыйааһыннары көтөҕөр атлеттар эрчил­лиилэрин кытта тэҥниэххэ сөп. Кылгас болдьоххо олус күүстээх ноҕуруус­калары биэрэр, эти-сиини, ордук сүрэҕи күүрдэр ыарахан үлэ. Маннык үлэҕэ үөрэнэн баран, атын үлэҕэ көһөр сатамматын кэриэтэ. Мин билигин умсар үлэттэн тэйбитим да иһин, эрчиллиибин тохтоппоппун, үөрэтэр, эрчийэр үөрэнээччилэрбин кытта тэҥҥэ умса сылдьабын.

Уу анныгар түһүүгэ хамаан­да Саха сирин уустук усулуобуйатын учуоттаан түөрт киһиттэн турар: водолазнай ыстаансыйа салайааччыта, старшина; уу анныгар үлэ­лиир водолаз; солбуйар водолаз – аллараа суһал түгэн үөскээтэҕинэ, тута көмөҕө кэлэр киһи; үлэни хааччыйар водолаз – уу анныгар үлэлээччини бары түһүмэхтэригэр бары өттүнэр хааччыйар водолаз.

РБК-1600 диэн тэрил

Саха сиригэр төгүрүк сыл устата тохтоло суох дириҥҥэ умсар хайдах да кыаллыбат. Онон Быыһыыр сулууспа үлэһиттэрэ туруктарын ыһыктыбаттарын туһугар эрчиллэргэ аналлаах РБК-1600 (рекомпрессионнай икки отсек­таах барокамера) диэн тэрил баар. Бу тэрили 2019 сыллаахха аҕалан туруорбуттара. Бэрт сэдэх улахан сыаналаах тренажер  Уһук Илиҥҥи уокурук үрдүнэн билигин баара-суоҕа икки эрэ баара биллэр.  Биир – Владивосток куоракка Ильичев аатынан Океанология институтугар, иккис – Дьокуускайга.

“Биһиэнэ таҥыллыытынан Владивосток киэнинээҕэр ордук буолуохтаах”, – диир Анатолий Горскай. Дьиҥэр, бу барокамераны тренажер эрэ диэн ааттыыр сыыһа. Бастатан туран, сүрүн анала водолазтары, быраастары уонна инженернэй-тиэхиньиичэскэй үлэһиттэри үрдүк дабылыанньалаах усулуобуйаҕа эрчийии уонна водолаз идэтигэр холонооччулары тургутуу (барофункция туругун чинчийии, декомпрессионнай ыарыыга тулуйумтуотун тургутуу, азотнай сүһүрүүгэ, кислород дьа­йыытыгар тургутуу) буолар. Ону кытта бу барокамераны водолазтар идэлээх ыарыыларын уонна араас саахалга тахсар эчийиилэри эмтээһиҥҥэ эмиэ туһаныахха  сөп. Уустук үлэҕэ үлэлиир быраап таһымын үрдэтэргэ эмиэ бу тренажерга эрчиллэн холонор кыахтаналлар.

Саха сиригэр  АНО ДПО «Спасатель» баазатыгар, Анатолий  Горскай көмөтүнэн идэҕэ саҥа кэлбит дьон 4-с разрядтаах водолаз буола үүнэл­лэр. Үс сылынан бэһис разрядтаах үлэһит буолаллар, онтон Москваҕа «Морспасслужба» үөрэтэр-эрчийэр кииҥҥэ тии­йэн, 6-с разрядка тиийэ үрдэтиниэххэ сөп.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Быыһыыр сулууспатыгар саамай үрдүкү разрядтаах водолаз Анатолий Горскай уонна 7-с разрядтаах водолаз Алексей Белин бааллар. Белин  уу анныгар тимири сыбааркалыыр, быһар кыахтаах.

Сыл аайы водолазтар идэлэрин таһымын (квалификация) бигэргэтэр эбээһинэстээхтэр. Ол туһугар ый аайы бассейҥҥа эрчиллэллэр, барокамераҕа 40 миэтэрэ дириҥи тиийэ үтүгүннэрэр усулуобуйаҕа тургутууну ааһыахтаахтар. Сылаас кэмҥэ өрүскэ дьиҥнээх усулуобуйаҕа эрчиллэллэр. Үрдүк таһымнаах водолаз үөрэнэн тахсарыгар 8-10 сыл ааһар. Онон дириҥҥэ умсар идэни баһылаабыт дьон улахан сыанабылга сылдьаллар.

Быыһыыр сулууспа туһунан кылгас ыспыраапка

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Быыһыыр сулууспата 1993 сыл тохсунньу 1 күнүгэр тэриллэн, 31 сыл устата эҥкилэ суох таһаарыылаахтык үлэлээн кэллэ. Сулууспа бастакы этэрээтигэр 7 киһи баара, 1995 сыл быыһааччылар ахсааннара 21 киһи буол­бута. Билигин Сулууспаҕа 250 кэриҥэ киһи үлэлиир, күн аайы быыһыыр, араҥаччылыыр идэнэн дьарыктаналлар.

2000 сылтан Быыһыыр сулууспа биллэрдик сайдан барбыта. 2005 сыллаахха водолазтар этэрээттэрэ баар буолбута. Ити кэмнэргэ кинологическай сулууспа уонна мэдиссиинэ салаата быыһааччылар бөлөхтөрүн кэҥэппиттэрэ. 2019 сылга Саха сиригэр водолазтары эрчийэргэ анаммыт комплекс аһыллыбыта.

Сулууспа өссө биир салаатынан пилота суох көтөр аппа­рааттарынан үлэлээһин буолар.  Тепловизор, фото-видео камера көмөлөрүнэн сүппүт дьону көрдөөһүн, баһаар барыан сөптөөх кутталлаах сирдэри, сааскы халаан уутун кэтээһиннэр оҥоһуллаллар.

Быыһааччылар өрөспүүбүлүкэбит тыйыс айылҕатыгар сөп түбэһэр бары өттүнэн сөптөөх эрчиллиини ааһаллар, араас хайысхаларга ыксаллаах быһыы-майгы кэмигэр түргэнник көмө оҥорорго үөрэхтээх исписэлиистэр үлэлииллэр.