Ирина Любимова: «Барыта үөрэнээччи туһугар оҥоһуллар»

Саҥа үөрэх дьыла саҕаланара ыйтан кыра кэм хаалла. Оскуолаларбыт төһө бэлэмнэрий, кэлэр 2023-2024 үөрэх дьылыгар туох саҥа сүүрээн киириэй. Бу туһунан СӨ үөрэҕин уонна билимин миниистирэ Ирина Павловна Любимова кэпсээтэ.

— Оскуолалар кэлэр үөрэх дьылыгар төһө бэлэмнэрий?

— Биһиги үөрэх дьыла бүтээтин кытта кэлэр үөрэх дьылыгар бэлэмнэнии үлэтин саҕалаабытынан барабыт. Биллэрин курдук, өрөспүүбүлүкэҕэ номнуо иккис сылын Арассыыйа таһымнаах, киэҥ хабааннаах хапытаалынай өрөмүөн бырагыраамата ыытыллар. Бу бырагыраама чэрчитинэн быйыл Саха сирин үрдүнэн 57 оскуолаҕа хапытаалынай өрөмүөн үлэтэ күүскэ барар. Бүгүҥҥү туругунан 9 оскуолаҕа үлэ түмүктэннэ, билигин сууйуу-хомуйуу үлэтэ ыытыллар. Атын оскуолаларга үлэ кыраапык быһыытынан оҥоһуллар, атырдьах ыйын 20 күнүгэр диэри барыта түмүктэниэхтээх. Оскуолалар сүрүннээн ититии систиэмэтин, вентиляцияны, оскуола тас көстүүтүн саҥардыы, хоруобуйа, түннүк, киирэр аан, оскуола үрдүн, муостатын өрөмүөнүн оҥортороллор. Манна киэҥ хабааннаах биир ситимнээх үлэ оҥоһуллар диэн этиэххэ наада. Ол курдук, үөрэнээччилэр, төрөппүттэр, учууталлар оскуола ис-тас көстүүтэ хайдах буолуохтааҕын, ханнык өҥ ордук барсарын дизайн-бырайыакка бэйэлэрин этиилэрин киллэрэн, олус үчүгэйдик алтыһан бырайыагы бигэргэтэллэр. Оскуолаҕа аҥаардас өрөмүөн эрэ үлэтэ буолбакка, оскуола саҥа, аныгылыы миэбэлинэн, үөрэх тэрилинэн, үөрэнэр матырыйаалларынан хааччыллар, маны тэҥэ, учууталлар идэлэрин таһымнарын үрдэтэр кууруһу ааһаллар. Өссө куттала суох буолуу өттүттэн оскуолалар эмиэ хааччыллаллар. Уопсайынан, бу улахан бырагырааманан өрөмүөннэммит оскуолаларга туох барыта саҥардыллан, күүстээх үлэ барыахтаах уонна чуолаан бу оскуолалар үөрэх хаачыстыбата үрдүүрүн ситиһиэхтээхтэр. Биһиги ону ирдиибит.

Өрөмүөн туһунан салгыы этэр буоллахха, маннык киэҥ хабааннаах бырагыраама 2024 сылтан уһуйааннары уонна орто үөрэх тэрилтэлэрин хабыа. Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич Николаев бу үлэни урутаан, өссө 2022 сыллаахха дьаһал таһааран, биһиги быйыл биэс орто үөрэх тэрилтэтигэр эмиэ хапытаалынай өрөмүөн үлэтин ыыта сылдьабыт. Ол курдук, Алданнааҕы мэдиссиинэ кэллиэһигэр, «Айар уустар» айан-оҥорон таһаарар (креативнай) индустрия кэллиэһигэр (уруккута Технология уонна дизайн кэллиэһэ), Өлүөхүмэтээҕи тиэхиньикумҥа, Степан Гоголев аатынан Дьокуускайдааҕы үөрэх үлэһиттэрин бэлэмниир кэллиэскэ уонна Сибээс, информационнай технологиялар кэллиэстэригэр хапытаалынай өрөмүөн үлэтэ барар. Бу орто үөрэх тэрилтэлэрэ эмиэ оскуолалар курдук саҥа тэрилинэн, мастарыскыайынан хааччыллаллар. Бу Айсен Сергеевич дьаһалынан өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн көрүллэр бырагыраама, 2027 сылга диэри бары орто үөрэх тэрилтэлэригэр хапытаалынай өрөмүөн үлэтэ ыытыллара былааннанар.

Педагогическай каадырдарынан хааччыйыы

— Оскуолалар учууталынан хааччыллыылара хайдаҕый?

— Саҥа үөрэх дьылыгар бэлэмнэнии диэн, бастатан туран, педагогическай каадырдарынан хааччыйыы. Билиҥҥи туругунан 900 кэриҥэ үлэ миэстэтэ арыллан турар. Чуолаан математика, нуучча тыла уонна литэрэтиирэ, омук тыла (аангылыйа), физика, устуоруйа курдук биридимиэттэргэ учууталларга наадыйабыт.
Бу боппуруоска улуус баһылыктарын кытта күүстээх үлэни ыыттыбыт. Миэстэтигэр оҕолорго, эдэр дьоҥҥо систиэмэлээх үлэни ыытыҥ диэн сорук туруордубут. Хас улуус ахсын үөрэх тэрилтэлэригэр бэйэбит олохтоох каадырдарбыт баар буолуохтаахтар.

Үөрэх тэрилтэлэригэр үлэ миэстэтэ ордук Нерюнгри, Мииринэй, Үөһээ Бүлүү, Ньурба улуустарыгар, Дьокуускай куоракка бэлиэтэнэр. Саҥа үөрэхтэрин бүтэрэн учуутал, иитээччи идэтин ылбыт дьоҥҥо уонна уопсайынан, үөрэх тэрилтэлэригэр үлэ көрдүүр учуутал идэлээх дьоҥҥо анаан биһиги «Үлэҕэ киллэрии» диэн ыстаап үлэтин тэрийбиппит. Бу ыстаап хас күн ахсын 9 чаастан киэһэ 17 чааска диэри үлэлиир. Иван Фадеев аатынан үп-экэниэмикэ кэллиэһин (Ойуунускай уулуссатын, 24) дьиэтигэр баар. Үлэ көрдүүр дьон бу ыстаапка кэлэн билсэн, сөптөөх иһитиннэриини ылан, тута дуогабар да түһэрсиэхтэрин сөп.

Ил Дархан Айсен Сергеевич Николаев этиитинэн быйыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн саҥа үлэлээн эрэр эдэр учууталларга туһааннаах көмөнү тэрийэбит. Ол курдук, эдэр учуутал 3 окладтаах биир кэмнээх төлөбүр ылар уонна үлэтин миэстэтигэр тиийэригэр таһаҕаһын итиэннэ айанын төлөбүрүн уйунабыт.

Оҕону иитии — сүрүн ирдэбил

— Оҕону иитиигэ туох үлэ барар?

— Биллэн турар, биһиги сүрүн сорукпут – үөрэх хаачыстыбатын үрдэтии. Ону ситиһэргэ араас хабааннаах үлэни ыытабыт: үөрэх тэрилтэлэригэр хапытаалынай өрөмүөн, учууталлар идэлэрин таһымын үрдэтии, оскуолалары саҥа үөрэх тэрилинэн хааччыйыы. Ол эрээри, билигин федеральнай министиэристибэ оҕону иитии боппуруоһугар улахан болҕомтону уурар уонна эрэгийиэннэргэ күүстээх ирдэбили туруорар. Ол курдук дойду үрдүнэн биир кэлим иитии бырагыраамата киирэн, үлэ ыыта олоробут. Оскуолаларга эмиэ биир кэлим үөрэх бырагыраамата киирэр. Эрдэ учуутал ханнык учуобунньугунан, үөрэх бырагырааматынан үлэлиирин бэйэтэ талар эбит буоллаҕына, билигин барыта биир ыйыллыбыт бырагыраама, учуобунньук буолар. Оҕо дьарыктаах, араас өртүттэн сайдыылаах улаатарын туһугар эбии үөрэх тэрилтэлэрэ сайын үлэлииллэр, бары оскуолаларга оскуола тыйаатыра, спортивнай кулууптар тэриллэн үлэлиэхтээхтэр. Бу барыта оҕолорбут дьарыктаах уонна сайдыылаах буолалларын туһугар оҥоһуллар.

Устуоруйа саҥа кинигэтэ

— Кэлэр үөрэх дьылыгар туох саҥа сүүрээн баар?

— Быйылгы үөрэх дьылыттан саҥа учуобунньук киириитэ үөрэх сылын уратытынан буолуоҕа. Балаҕан ыйын 1 күнүттэн 10-11-с кылаас үөрэнээччилэрэ устуоруйа аныгы учуобунньугунан үөрэниэхтэрэ. Билигин кинигэлэри атыылаһыынан дьарыктанабыт, оскуола барыта саҥа учуобунньугунан хааччылларын туһугар үлэлэһэбит.

Саҥа кинигэ Арассыыйа устуоруйатын уонна бүттүүн устуоруйаны хабар. Манна Крым уонна Севастополь холбоһууларын кытта сибээстээх түгэн, байыаннай эпэрээссийэ төрүөтэ уонна хаамыыта, ону тэҥэ, Арассыыйа састаабыгар саҥа эрэгийиэннэр киириилэрэ көстөр.

Вера Неймохова