Руслан Платонов: «Саҥа сүүрээн быһыытынан, баартыйаны эдэрситии барыа»

Бу күннэргэ «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа Саха сиринээҕи ситэриилээх кэмитиэтин салайааччыта Руслан Платонов «Саха» көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньаҕа баартыйа барыллаан куоластааһынын туһунан интервью биэрдэ. Биэриини хампаанньа кэрэспэдьиэнэ Алексей Семенов ыытта.

– Руслан Михайлович, «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа кэнники сылларга эрдэ куоластааһыны ыытан быыбар иннинээҕи тургутууну тэрийэр. Төһө элбэх хандьыдаат ре­­гистрацияланна?

– Барыллаан куоластааһын «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйаҕа эрэ баар. Бу олоххо саамай көхтөөх, нэһилиэнньэ олоҕун өйдүүр, кыһалҕатын быһаарсарга бэлэмнээх дьону талар процедура буолар. Бүгүҥҥү туругунан, Ил Түмэҥҥэ 351, Дьокуускай куорат Дууматыгар 232 хандьыдаат сайабылыанньа биэрдэ. Итини сэргэ 9 улуус баһылыгар 30 уонна Нерюнгритааҕы дьокутааттар оройуоннааҕы сэ­­биэттэригэр 55 хандьыдаат сайабылыанньа киллэрдэ.

Санатан эттэххэ, быйыл Саха сиригэр Ил Дарханы, Ил Түмэн уонна Дьокуускай куорат Дууматын, Нерюнгритааҕы дьокутааттар оройуоннаа­ҕы сэбиэттэрин дьокутааттарын, 9 улуус баһылыгын итиэннэ 22 оройуон сэбиэтин дьоку­тааттарын бэрэссэдээтэллэрин талыахпыт. Билиҥҥитэ 583 хандьы­даат эрдэ куолас­тааһыҥҥа сайа­былыанньатын биэрэн олорор. Докумуоннары кулун тутар 8 күнүттэн муус устар 27 күнүгэр диэри ылан бүттүбүт. Биһиги ону түмүктээтибит, аны быыбардааччылары регистрациялааһын ыам ыйын 26 күнүгэр диэри барыа. Барыллаан куолас­тааһын онлайн нөҥүө ыытыллар. Аныгы кэм сиэринэн, билигин барыта онлайн-­куоластааһыҥҥа киирдибит. Ким даҕаны кумаа­ҕынан, бүлүтүөҥҥэ куолас­таабат, аны Судаарыстыбаннай өҥө (госуслуга) порталын нөҥүө киирэн https://pg.er.ru/ «Биир ньыгыл Арассыыйа» саайтыгар «Электронное предварительное голосование» быыбардыахтара.

– Эһиги баартыйаҕытыгар хандьыдаат буоларга ирдэбиллэр бааллар дуо?

– Бастатан туран, хандьыдаат баҕа өттүнэн көмөнү, үтүө дьыаланы оҥорбут, оннук хамсааһыннарга кыттыбыт буолуохтаах. Холобур, ууга баран эрэр дьону өрүһүйбүт, баһаары кытары охсуспут, ис санаатыттан нэһилиэнньэҕэ, кырдьаҕастарга көмөлөһөр, о.д.а. үтүө дьыаланы оҥорбут дьону талыталаатыбыт. Оннук хаачыстыбалаах 583 киһи кыттыыны ыла сылдьарыттан олус үөрэбин.

Саҥа сүүрээн быһыытынан, билигин баартыйаны эдэрситии барар. Хандьыдааттар 90%-ра 70-с сыллардааҕы төрүөх дьон. Ол кэннэ 80-с сылларга төрөөбүттэр кэ­­лэллэр. 114 кэрэ аҥаар, ону сэргэ 10-тан тахса байыаннай дьа­йыы кыттыылааҕа барыллаан куоластааһыҥҥа хандьыдаакка сайабылыанньа биэрдэ.

– Киһи быһыытынан хаачыстыбатын, үлэҕэ уопутун эмиэ көрөр буоллаххыт?

– Хандьыдаат үөрэҕин, үлэтин-хамнаһын, буруйга-сэмэҕэ тардыллыбатаҕын, тас дойдуга счета суоҕун көрөбүт. Кулун тутар 10 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа өрөспүүбүлүкэтээҕи пуорумун ыыппыта, онно этэн турар, бу быыбарга баартыйалааҕыттан, баартыйата суоҕуттан тутулуга суох, ким баҕалаах кыттыахтаах диэн. Онон урут баартыйаны сэмэлии сылдьыбыт да дьон кыттарга баҕаларын биллэрэн, сайабылыанньа биэрдилэр. Кинилэргэ барыларыгар бэйэм уонна исполком аатыттан махтанабын.

– 114 кэрэ аҥаар кыттар диэтиҥ, маны «муода» быһыытынан өйдүөххэ сөп дуу, өрөспүүбүлүкэ бэли­тиичэскэй олоҕор бэйэлэрин кылааттарын киллэриэхтэрин баҕараллар дуу?

– Кэнники сылларга кэрэ аҥаардар бары хайысхаҕа, урбаан, үөрэх өттүгэр, уопсас­тыбаннай олоххо даҕаны, о.д.а. көхтөөхтүк кытталлар, таһаа­рыылаахтык үлэлииллэр. Биһиги итинник олоххо көхтөөх дьоммутун өйүөхтээхпит, суолларын арыйыахтаахпыт, үүнэргэ-сайдарга кыаҕы биэриэхтээхпит дии саныыбын. Быйыл итини таһынан 22-н 27-гэр диэри саастаах 147 ыччат кытынна. «ПолитСтарт» баартыйа каадыры үүннэриигэ көмөлөөх бырайыактаахпыт, онон кинилэр кыайдыннар даҕаны, кыайбатыннар даҕаны, быыбарга кыттаннар уопутуруохтарын, үөрэниэхтэрин наада. Наар барыта биир кэм, биир дьон буоллаҕына туох да уларыйбат, онон саҥа сүүрээни, саҥа кыахтары, күүһү киллэриэххэ наада. Ол инниттэн итинник быһаарыныыны ылынныбыт. Маннык сорудах Москватааҕы исполкомтан эмиэ кэлэ турар.

– Эппитиҥ курдук, элбэх хандьыдаат турбут, нэһилиэнньэ кэнники сылларга төһө куоластыырый?

– Бу хандьыдааттар бары кэннилэригэр 50-100 киниэхэ эрэнэр дьонноохтор, кинилэр бэйэлэрин киһилэригэр куоластыыллар. Оттон ким элбэх куолаһы ылбыт – ол кыайыылааҕынан ааҕыллар. Быыбарга хандьыдаатынан кыттыбыт дьону бэйэбит баазабытыгар киллэрэммит, инникитин кинилэри кытары үлэлэ­һиэхпит диэн толкуйдаахпыт.

– Бу 583 киһиттэн төһөтө сыыйыллан хаалыах­тааҕый? Онлайн куоластааһын диэтиҥ, үгүстэр ону билбэттэр.

– Элбэх куолаһы ылбыт киһи талыллар буоллаҕа. Холобур, Ил Түмэҥҥэ 351 буол­лаҕына, биир миэстэҕэ биэс киһи киирсэр. Онлайн куоластааһын ити боппуруостара быһаарылла тураллар, тоҕо диэтэххэ, аҕа саастаах көлүөнэ, тыа сиригэр үлэлии-хамсыы сылдьар дьон Судаарыстыбаннай өҥө порталыгар күн аайы киирбэттэр, онон кинилэргэ уустук соҕус буолуо. Билигин итиннэ сырдатар үлэ барыан наада. Ол иһин улуустарга баар олохтоох салааларбыт үлэһиттэрин мунньаммыт, хас биирдии киһини, быыбардааччыны кытары ыкса үлэлииргэ, өйдөтөр үлэни ыытарга үөрэтэбит. Ити үлэни күүһүрдүөххэ наада, тоҕо диэтэххэ, Судаарыстыбаннай өҥөҕө киирии мээнэ буолбатах, онно логин, пароль наада, ону барытын дьоҥҥо сөптөөхтүк тириэрдии барыахтаах. Оннук эрэ гыннахпытына, барыллаан куоластааһыны ситиһиэхпит.

Эппитим курдук, билигин муус устар 17 күнүттэн ыам ыйын 26 күнүгэр диэри ре­­гистрация бара турар, бүгүҥҥү туругунан 40 тыһыынчаттан тахса киһи регистрацияланна. Билигин даҕаны бириэмэ син баар. Ол кэнниттэн ыам ыйын 22-28 күннэригэр диэри куоластааһын барыа.

– Эһиги баартыйаҕытынан кырдьык, үлэ­лиэн сөптөөх, өрөспүүбүлүкэ инники олоҕун түстүүр хандьыдаат диэн төһө өйдөтүү барарый?

– Өрөспүүбүлүкэ инники дьылҕатыгар, сайдарыгар бэйэлэрин өйдөрүн-санааларын ууран, кылааттарын киллэрэн, кыахтарын-сыраларын биэрэн үлэлиир дьон наадалар. Дьокутаат быһыытынан ханна эрэ, тугу эрэ ситис­тим диэбэккэ, көдьүүстээхтик үлэлиэххэ наада. Билигин дойду бэбиэс­кэтэ уларый­да, дьиҥнээхтии үлэлиир, сүүрэр-көтөр дьон баартыйаҕа уонна маҥнайгы сүһүөх баартыйа тэрилтэтигэр сүрүннээн үлэлиэхтээхтэр. Урут наар улахан салайааччылар буолааччылар, кинилэр элбэх кыһалҕа­лаах дьону, нэһилиэнньэ араҥатын кытары күн аайы көрсүбэттэрэ, кэпсэппэттэрэ, онтон сылтаан тэйсии, эрэммэт буолуу тахсара. Ол иһин билигин саҥатытыы барар, олоххо көхтөөх эдэр дьону тарда сатыыбыт, оччоҕуна эрэ хамсааһын, уларыйыы тахсыаҕа.

– Руслан Михайлович, сиһилии кэпсээбитиҥ иһин махтанабын!