Дьолу тардар таҥас

Үгүс киһи харысхал, талисман күүһүгэр итэҕэйэр, бэйэлэрин кытта өрүү илдьэ сылдьарга кыһаналлар. Билэр дьоммун да ылан көрүүм, аймах дьахтарым “куоска хараҕа” диэн ааттыыр тааһын өрүү сиэбигэр укта сылдьар буолааччы. Дьиэтиттэн кыра да түгэҥҥэ тахсар буоллаҕына “тааһым ханнаный, сиэппэр уктабын” диэн тыллаах буолааччы. Биир эмиэ билэр эр киһим эһэ тыҥыраҕын талисман оҥостубута сүүрбэччэ сыл буолбутун туһунан кэпсээн турардаах. Харыстыыр, араҥаччылыыр күүстэригэр итэҕэйэр, туһанар буолан илдьэ сырыттахтара.

Саҥа дьыл иннинэ дьүө­гэлэрбин кытта көрүстүм. Тоҕо эрэ кэпсэтэр тиэмэбит харысхал, араҥаччылыыр күүс тула буолла. Кыргыттарым арааһа итэҕэ­йэллэр эбит. “Фэн-шуйунан оннук үһү, маннык үһү”, “бацзы маннык таһаарбыта”, “нумерология­ҕа суруйбуттарынан” эҥин диэн киирэн бардылар. Арай, биир дьүөгэм мин “дьоллоох ыстаан­наахпын, ситиһиигэ наадыйар буоллахпына, кыһын да, сайын да кэтэбин” диэн кэпсээннээх буолла. Тиэмэттэн халыйан, аны дьолу тардар ымыылаах таҥастарбыт туһунан кэпсэтэн бардыбыт.
Киһи барахсан туохха-туохха итэҕэйбэтэҕэ буолла? Ымыылаах таҥаска итэҕэйэҕит дуо? Оннук таҥастааххыт буолаарай?

15 СЫЛ КЭТИЛЛИБИТ БЫЛААЧЫЙА

Сэһэргэһиибит “дьол­лоох­ ыстаантан” аны “дьол­лоох бы­­лаачыйаҕа” халыйда. Биир кыыспыт маннык кэпсээннээх буолла:

– Бэйэм даҕаны билбэппинэн биир былаачыйаны наһаа сөбүлээн кэтэбин. Ону 15 сыллаа­ҕыта ийэм Москваттан аҕалбыта, маҕаһыыҥҥа ол бы­­лаачыйа атыылана турарын көрөөт даҕаны, кыыспар олус үчүгэйдик олорууһу диэн санаабыт уонна балай эмэ сыанаҕа хараҕын быһа симэн баран атыыласпыт. Мин эмиэ ийэм суумкатыттан хостоо­тун кытта кэтэн баран наһаа дьоллоохтук үҥкүүлүү сылдьарбын харахпар ойуулаан көрбүтүм.

Москваттан кэлбит таҥас, сыаналаах таҥас диэн олус харыс­таан, маанылаан биирдэ эбит бы­рааһынньыкка, оскуолаҕа ыытыллар улахан тэрээһиннэргэ эрэ кэтэр этим. Былаачыйабын кэтэн тиийдим даҕаны дьон хараҕа миэхэ хатанара, уол болҕомтото барыта миэхэ буолара (күлэр). Тохсус кылааһы бүтэрэрбэр эксээмэҥҥэ кэппитим. 70 билиэттэн икки билиэти эрэ билэр этим. Соһуйуом иһин, ол икки билэр билиэппин тардан ылбытым, онон үөрэ-көтө “биэс­кэ” туттарбытым. Онно бу миэхэ дьолу, ситиһиини аҕалар таҥаһым быһыылаах диэн толкуйдар номнуо киирбиттэрэ.

Хата, 2008 сылтан улаханнык ырбатым да, уойбатым да – биир тэҥмин. Онон, 15 сыл ааспытын да үрдүнэн “дьоллоох бы­­лаачыйам” билигин да сөрү-сөпкө олорор. Наадалаах түгэн көһүннэ даҕаны, кэтэбин. Арба, “дьолун ыһымаары, бүтэримээри” уонна атын таҥастарым эниэргийэлэрин кытта булкуйумаары, бакыакка уга сылдьабын. Күлүүлээҕэ диэн, кыһынын кэтиллэргэ сөптөөх, хап-халыҥ матырыйааллаах. Ону мин, наада буоллаҕына, сайыннары даҕаны кэтээччибин.

Холобурдаан эттэхпинэ, ол былаачыйабын кэтэ сылдьан кэргэммин көрсүбүтүм, дьупулуомнай үлэбин “биэскэ” көмүскээбитим, сүүйүүлээх оонньууга улахан бирииһи сүүйбүтүм, куонку­рустарга ситиһиилээхтик кыттыбытым, наҕараадаларга тиксибитим.

КӨСТҮҮМ КҮҮҺЭ

Үгүс бэлиитиктэргэ, биллэр-көстөр дьоҥҥо дьолу тардар таҥас олус улахан суолталаа­ҕын бэлиэтииллэр. Докумуоҥҥа илии баттаһыытыгар, тугу эмит улаханы атыылаһарга, суолталаах кэпсэтиилэргэ эр дьон биир көстүүмү, бачыыҥканы, хаалтыһы, оттон дьахталлар биир ытарҕаны, биһилэҕи кэтэ сатыыллар эбит.

Бу быраабыланы тутуһар биир биллэр киһинэн Америка урбаанньыта, Дональд Трамп чугас доҕоро Билл Занкер буолар. Кини кэпсии­ринэн, төһө даҕаны ыарахан балаһыанньаҕа сырыттар, саамай ыарахан сыаналаах уонна үчүгэй көстүүмү атыылаһарга дьулуһара үһү.

Урут дьыалатын саҥа саҕалыырыгар ол көстүүмүн кэппитинэн кэлэн, наадатын ситиһэн барар эбит. Кэлин сиэбигэр 10 000 дуоллар угар буолбут. Оччотугар бэйэтигэр эрэлэ улаатан, кыахтаах, баай киһи курдук сананан, эмиэ дьолу, ситиһиини тардан ылара үһү.

УЧУОНАЙДАР БЫҺААРБЫТТАР

Таҥас буола турар түбэлтэ энэргиэтикэтин өр кэмҥэ илдьэ сылдьар, “өйүгэр” хатаан кэбиһэр диэн интэриниэккэ биир ыстатыйаҕа суруйбуттар. Тоҕо диэтэххэ, киһи этэ-сиинэ үөрдэҕинэ дуу, хомойдоҕуна дуу ураты тыыны ыытар эбит. Ол таҥаска эмиэ дьайар диэн омук учуонайдара быһаарбыттар.

Онон эрдэ үөрэ дуу, хомойо дуу сылдьан кэппит таҥаскытын иккистээн кэттэххитинэ, эмиэ оннук быһыы-майгы хатыланыан сөп эбит. Үтүө үтүөнү тардар дииллэрэ манна эмиэ үлэлиир, дьоллоно сылдьан кэппит таҥас дьолу тардара саарбахтаммат.

Ол эрээри, биири өйдүөххэ наадатын учуонайдар сэрэтэллэр. “Дьол наада буолла”, “ситиһии кэлиэн наада” дии-дии сырыы аайы оруна суохтук бу таҥаскытын кэтэр сатаммат эбит. Дьылҕа быһаарыллар уонна улахан эппиэтинэстээх тэрээһиннэргэ эрэ кэтэр суолталааҕын учуонайдар өйдөтөллөр.

“Дьоллоох таҥаһы” күн аайы кэттэххэ, дьол бытары­йан хаалыан сөп эбит. Холобура, маҕаһыыҥҥа чэпчэтии оҥоруохтара, наадалаах оптуобуһуҥ тута кэлиэҕэ, аҕыйах солкуобай харчыны булан ылыаҕыҥ… Таҥаһыҥ салгыы улахан ситиһиини са­­таан аҕалбат, кыраҕа эрэ “үлэлиир” буолан хаалыан сөп.

ТЫРЫТТЫБЫТ ЫСТААН МУОДАТЫН ТУҺУНАН

Хас даҕаны сыллааҕыта муодаҕа тырыттыбыт ыстаан, куопта кэлбитэ. Ыччат маны сөбүлээн таҥнар. Ону: “Тырыттыбыт таҥаһы кэтэ сылдьар, атын таҥаһа суох киһиэхэ дылы”, – диэн саастаах дьон сүөргүлүүллэрин үгүстүк истибит буолуохтааххыт. Муода муоданан эрээри, тырыттыбыт куопта, хайдыбыт тобуктаах ыс­­таан эмиэ мөкү эниэргийэни аҕалар диэн фэн-шуй үөрэхтээхтэр этэллэр.

ХАРЧЫ, БААРТ ТАРДАР ТАҤАС ТУҺУНАН

Дьолу тардар таҥаһа суох дьон бу судургу быраабылалары тутуһан, сөбүлээн кэтэр таҥаскытын “сэрээттиэххитин” сөп диэн илиҥҥи итэҕэл үөрэхтэрэ этэллэр эбит.

Баҕар, туһаныаххыт диэн, аҕыйаҕы бэчээттиибит:
– таҥас тырыта-хайыта барыыта, абыраҕа, уоттуйуута суох буолуохтаах. Хайыта барбыт сиринэн харчы, ситиһии, дьол “сүүрэ” ту­­руоҕа;
– тас көстүүтүгэр болҕомтото уур. Бээтинэлээх, имиллибит, тимэҕэ түспүт таҥаска дьол иҥмэт, “сиргэнэн куотар”;
– харысхалгытын илдьэ сылдьыҥ. Таҥас сиэбигэр итэҕэйэр харысхалгытын, талисмаҥҥытын илдьэ сылдьыҥ, күүһүн улаатыннаран, “сэрээттээн” биэриэххитин сөп;
– күннээҕи олоххо кэтимэҥ. Суолталаах, элбэҕи быһаарар көрсүһүүлэргэ эрэ кэтиҥ;
– кыһыл, саһархай, оранжевай өҥнөөх таҥастар харчыны тардыахтара;
– биллэн турар, “дьоллоох таҥаскытын” кэттэххитинэ, куруук үөрэ-көтө сылдьыҥ, үтүө дьон аттыгар буола сатааҥ. Ытыыр, куолулуур, суланар дьонтон тэйэ туттуҥ.