«Уот үксүн киһи дьалаҕайыттан турар»

Кутталлаах сааскы халаан кэмин аһаран эрэбит. Аны кэтэһиилээх самаан сайыммыт салаллан кэлбитинэн, ойуур баһаардарын кутталыттан бэлэмнээх олорорбут ирдэнэр кэмигэр үктэннибит. Быйыл анал үөрэхтээх күнү-дьылы кэтээн көрөөччүлэр баһаартан куттал баарын бэлиэтииллэр. Онон өрөспүүбүлүкэ бары улуустара, куораттара ойуурга уот туруутуттан эрдэттэн сэрэтэр үлэни күүһүрдүөхтээхтэр.

Баһаары утары үлэҕэ уопуттаах үлэһиттэр наадаларын туһунан “Якутлесресурс” Мэҥэ Хаҥаластааҕы филиалын ойууру харыстааһыҥҥа, көмүскээһиҥҥэ (ОЗЛ) 2 категориялаах инженерэ Петр Винокуров санаатын үллэһиннэ:

— Ойуур баһаардарын утары үлэҕэ уопуттаах үлэһиттэр наадалар. Билигин ойуур хаһаайыстыбатыгар үксүгэр анал үөрэҕэ суох дьон үлэҕэ киирэллэр. Онон уопуттаах дьоҥҥо эдэр дьону үөрэттэриэххэ-такайтарыахха. Урут үлэлии сылдьыбыт уолум инженеринэн үлэлии кэллэ, 1 категориялаах, ону бу үлэ ымпыгар-чымпыгар үөрэппит киһи диэн баҕалаахпын.

Мин 1984 с. Красноярскай кыраайга Дивногорскайдааҕы ойуур хаһаайыстыбатын тиэхиньикумун бүтэриэхпиттэн Мэҥэ Хаҥаластааҕы ойуур хаһаайыстыбатын тэрилтэтэ (Лесхоз) 2007 с. ыһыллыар диэри үлэлээбитим. Билигин бу “Якутлесресурс” тэрилтэҕэ баарбын. Биһиги күөх ойууру харабыллыырбытын таһынан, баһаартан-үөнтэн харыстыыр үлэни ыытабыт. Ойууру уоттан көмүскүүргэ минерализованнай балаһалары туһанабыт. Массыынабыт уу обортороругар сөптөөх муостаны бэлэмниибит. Дьоҥҥо дэлээнэ эмиэ быһабыт. Үксүгэр уот киһи дьалаҕай сыһыаныттан турар, улахан хоромньуну таһаарар. Дьиҥэ, чаҕылҕантан кыра буолар. Үксүн сэтиэнэхтэн барар. От алаастарга оттоммокко хаалбыт сэтиэнэхтэртэн турара баар суол. “Профвыжигание” диэни тэрийэр буоллар. Ону алаас тыаҕа киирсибэт, тыа хаһаайыстыбатын сирэ-уота диэн “профвыжигание” ыытыы көҥүллэммэт. Дьиҥэ, алаас сирдэргэ ыытар киһи баһаары аччатыыга, баһаар турбатыгар көмөлөһүө этэ. Ону үксүн тыа иһигэр ыытары ирдииллэр, соҕуруу папоротниктардаах эҥин буолан, кинилэргэ бу үлэ барара ордук, — диир Петр Михайлович.

“Кыратыгар саба баттыыр ордук”

Уопуттаах үлэһит этэринэн, “Якутлесресурс” тэрилтэ билигин кыаҕырбыт, тиэхиньикэ бөҕө кэлбит. Үлэһиттэр баһаар турбут сиригэр тэринэн тахсаллар эбит. Баһаары умулларыыга исписэлиистэр наадалар, дэриэбинэ дьонун көмөҕө диэн харабыллыырга туруоруохха сөп эбит. Саҥа туран истэҕинэ олохтоохтор тахсан саба баттыылларын үчүгэй холобурунан бэлиэтиир. Онон баһаар улаатарыгар тиэрпэккэ, кыратыгар саба баттыыр ордук эбит. “Ойуур бөдөҥ баһаардарын салайааччы” диэҥҥэ сыл аайы үөрэтэллэрин бэлиэтиир. Ол эрээри киһи дьиҥ быраактыканан үөрэнэрэ ордугун ыйар.

— Баһаар турдаҕына, араас ньыманы барытын туһанан умуллараҕын. Туох баар ыллыктары, үрэхтэри, сиикээн сирдэри таба туһанан. Били, Бэс Күөл баһаарыгар биһиги 18 буолан үлэлээбиппит, биригээдэбит кыра баһаарынай массыыналаах, гусеницалаах уонна көлүөһэлээх тыраахтардаах этэ. Бары бииргэ тутуһан сылдьыбыппыт. Бэс Күөлүн биир өттүн — хоту өттүн тутан турбуппут. Итиннэ улахан уокка быыһааччы элбэх этэ.

Уопсайынан ыллахха, үөһэнэн барар уот кутталлаах буолар. Биирдэ дойдубар турбут баһаарга эдэр уолаттары көрдөрө ыыппытым. Ол эрээри ситэ көрбөккө хаалыахтара диэн бэйэм эмиэ тиийбитим. Уоппут тахсан куоппут этэ. Уот бу тиийэн кэлбитигэр уу ыстарар тэрилбин ылан баран, хаһан даҕаны таҥараны итэҕэйбэт бэйэм, көрдөспүтүм. Онно ып-ыраас турар халлааҥ-

ҥа эмискэ этиҥ эппитэ, кыра былыт тахсан, ыаҕастаах уунан саба кутан кэбиспитэ. Маннык эмиэ буолар эбит диэн сөҕөн турабын. Суолаттан улахан баһаар кэлбитигэр собус-соҕотоҕун утары уот анньан тохтотон турардаахпын, — диир тыаны уопуттаах харыстааччы Петр Винокуров.

Намнар бэлэмнээхтэр

“Якутлесресурс” тэрилтэ Намнааҕы филиала быйылгы ойуур уотун утары үлэҕэ толору бэлэмнээх. Хамаандалыыр-штабной үөрэх ыытыллыбыт. Онно Нам борокуратуурата, бары тэрилтэлэрэ кыттыбыттар. Сабаҕалааһын быһыытынан, бэс ыйыгар 4–5 кылаастаах баһаар куттала суоһуур. Соторутааҕыта сиринэн уот турбут. Ону суукка иһинэн филиал үлэһиттэрэ умулларбыттар. Аны Дьокуускайга Маҕан туһаайыытынан тахсыбыт баһаарга филиалтан 10 киһи үлэлээтэ.

— Билигин ойуур баһаарынайдарынан, 23 киһи үлэлиир, уопсайа, 26‑быт. Үлэһиттэрим үөрэнэн, мэдиссиинискэй чинчийиини ааһан, бэлэмнэр. Күн аайы тыабытын кэтээн көрүүгэ патруллааһыҥҥа сылдьабыт. ИДьУо бу тахсыбыт баһаарынан сэрэтии оҥордо, буруйдааҕы булан, үлэлэһэллэр. “Якутлесресурс” тэрилтэбит (ген.дириэктэр В. В. Омуков) филиалларга күүс-көмө буолар, болҕомтотун уурар. Түгэнинэн туһанан, Саха сирин олохтоохторун итии-куйаас күннэр кэмнэригэр ойуурга сылдьаргытыгар сэрэхтээх буолуу быраабылатын тутуһаргытыгар сүбэлиибин. Сир-уот кууран-хатан аҕай турарын умнумаҥ, — диир салайааччы Георгий Захаров.

Тустаах тэрилтэ үлэһиттэрин сэргэ бу сайыҥҥы-күһүҥҥү кэмнэргэ улуустарга олохтоох дьаһалталар ойуурга уот турбатын туһугар эмиэ күүстээх үлэни тэрийиэхтээхтэр.

Сэттэ баһаары умуруордулар

Ыам ыйын 30 күнүнээҕи 08:00 ч. туругунан, уопсайа 1 023,25 гектар иэннээх ойуурга 7 баһаары умуруордулар. Ол курдук, Алдан, Дьааҥы, Нерюнгри, Сунтаар, Өлүөхүмэ оройуоннарыгар. Уопсайа 175 үлэһит, 5 тиэхиньикэ үлэлээтэ. Баһаар сезона саҕаланыаҕыттан 28 ойуур баһаарын умуруордулар.