«Тоҕус оһуордаах түһүлгэҕэ» 9 улуустан тоҕуорустулар

Сунтаар улууһугар 2018 сылтан муус устар 9 күнүгэр улуу ырыаһыт, оһуохайдьыт, үҥкүүһүт Сергей Зверев-Кыыл Уолун күнэ бэлиэтэнэр. Бу кини төрөөбүт бэлиэ күнэ буолбатах, аар тайҕа ырыаһыта бастакы улахан хайҕалын – САССР Үрдүкү Сэбиэтин Бочуотунай грамотатын ылбыт күнэ. Бу күн Сунтаарга иккис төгүлүн “Тоҕус оһуордаах түһүлгэ” диэн норуот айымньытын 9 көрүҥэр күрэс ыытылынна. Кыыл Уола 9 көрүҥҥэ дэгиттэр дьоҕурдаах киһи этэ.

Олоҥхо дойдута дэммит, оһуокай биһигэ буолбут, суон сурахтаах Сунтаарга фольклор түһүлгэтигэр тоҕус улуустан тоҕуоруһан, уон улуустан түмүллэн 600-тэн тахса көмүс күөмэйдээх, талба талааннаах, хомоҕой тыллаах бэртэрэ, имигэс үҥкүүһүт үтүөлэрэ, уран уус дьон кылааннааҕа муһуннулар. Ол курдук, ыраах Эбээн Бытантайтан тиийэ, Томпоттон, Мэҥэ Хаҥаластан, Бүлүүттэн, Намтан, Дьокуускайтан, Үөһээ Бүлүүттэн, Ньурбаттан, Чурапчыттан кыттааччылар ох курдук оҥостон кэлбиттэр. Саамай саастаах кыттааччы Мария Чокурова (Сунтаар, Наахара) 93 саастаах. Саамай кыра саастаахтар — 3-4 саастаах кырачааннар, уһуйаан иитиллээччилэрэ.

Икки күн устата 9 көрүҥҥэ: тойукка, олоҥхоҕо, оһуокайга, норуот ырыатыгар, үҥкүүгэ, көмүс уустарын оҥоһугар, саха быһаҕар, саха муусукатын оонньооһуҥҥа, уус-уран ааҕыыга күөн көрсөн күрэстэһэн, эрбии тииһинии эриһэн, бастыҥнар быһаарылыннылар.

Хас да сиринэн тарҕанан күрэстэр ыытылыннылар, ырыа-тойук, үҥкүү-битии, оһуокай “оргуйан” олордо. Уран уустар быыстапкалара тэрилиннилэр, маастар-кылаастар ыытылыннылар. Кэлбит дьон бары кэриэтэ сахалыы таҥастаахтар, сахалыы эйгэҕэ, төрүт култуура ураты тыыныгар бигэнэн, тыыннара тахсыар диэри оһуокайдаан, “ыһыах курдук” дэһэн, көрөн-истэн, кыттыһан, астынан тарҕастылар.

“Тоҕус оһуордаах түһүлгэ” сүрүн үбүлээччитэ, “Арктик Капитал” тэрилтэ салайааччыта Матвей Евсеев 1 мөлүйүөн солкуобайы уу харчынан  ууран биэрбит. Улуус баһылыга Анатолий Григорьев өйөөн, анал бирииһин туруорбут. Онон 9 көрүҥҥэ кыайыылаахтар ботуччу харчынан бириэмийэлэннилэр. Бу кэнниттэн кылаан кыайылаахтары талыы буолла. Бу сиэри-туому тэрийээччилэр “Оҕонньор бэйэтэ быһаарар” диэн ааттыылар.

Оҕолортон 9, улахан дьонтон 9 кыайыылаах сыанаҕа тахсан, тууйаска угуллубут суруктаах кумааҕыны тардан ылаллар. Ким бааттаах, дьолуолаах оҕолорго 50 тыһыынча солкуобайынан, улахан дьоҥҥо 300 тыһыынча солкуобайынан наҕараадаланар. Ол эрээри, бу икки сыл устата кылаан кыайыылаахтарынан анаммыт курдук дьоһун дьон буолалларын бэлиэтииллэр, бу да сырыыга мустубут дьон-сэргэ уруйдуу-айхаллыы көрүстэ.

Быйыл оҕолорго оһуокайга бастаабыт Дьуур Егоров (удьуор оһуокайдьыт) уонна уус-уран ааҕыыга С.Зверев “Айхал эйиэхэ, аар тайҕа!” поэматын ааҕан кыайыылаах тахсыбыт Никандр Тимофеев кылаан кыайыылаах аатын ыллылар.

89 саастаах олоҥхоһут Никандр Прокопьевич өр сылларга ыччат дьону, оҕолору фольклорга уһуйар, ситим быстыбатын туһугар сааһын аахсыбакка, сыратын харыстаабакка үлэлии-хамсыы сылдьар ытык киһи. Кини Олоҥхо тыйаатырыгар уһуйааччынан үлэлиир.

Сунтаар улууһа төрүт култуураны түстээччилэри, тарҕатааччылары түмэн, көҕүлээн, үйэлэри ситимнээн, үүнэр көлүөнэҕэ тиэрдэргэ туһулаан үлэлиирэ атыттарга холобур буолар.