Василий Степанов: “Ыстаадаҕа бачыымынан тахсарбыт”

Табаһыттар туохтан да иҥнибэт, хорсун санаалаах, үлэҕэ бэриниилээх дьон. Табаһыт олоҕо урут даҕаны, билигин даҕаны ыарахан.

Өлөөн оройуонун Харыйалаах сэлиэнньэтин олохтооҕо, СӨ тыатын хаһаа­йыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, “Бочуот Знага” уордьаннаах, Саха сирин АПК-тын бочуоттаах үлэһитэ Василий Степанов оҕо сааһыттан холкуоска, сопхуоска табаһыт ыарахан идэтигэр элбэх хаар-самыыр, уот куйаас, туман-буурҕа аннынан сыратын биэрбитэ.  Василий Иванович – төрүт көс олох­тоох удьуор табаһыт. Христина Николаевна, Иван Николаевич Степановтар дьиэ кэргэннэригэр  1943 с. күн сирин  көрбүтэ. Ийэлээх аҕата оҕо саастарыттан бу олохтон барыахтарыгар диэри табаһытынан үтүө суобастаахтык үлэлээбитттэрэ.

Василий Иванович – төрүт көс олох­тоох удьуор табаһыт. Христина Николаевна, Иван Николаевич Степановтар дьиэ кэргэннэригэр  1943 с. күн сирин  көрбүтэ.

Василий бэйэтин өйдүүр буолуоҕуттан ыла дьонун кытта тыа сирин олоҕун араас үлэтигэр көмөлөһөн, дьонуттан элбэххэ үөрэнэн, холкуос саҕаттан үлэлээн, салгыы сопхуос 1961 с. хайа тэриллиэҕиттэн ханна да халбарыйбакка, бастакы нүөмэрдээх ыстаадаҕа бостууктаабыта.

– Мин бэйэм алта кылаас үөрэхтээхпин. Аҕам аах оччотооҕуга бэдэрээт тиэйэллэр этэ, онно кэлбитигэр үөрэммэк­кэ аҕабын кытта тыаҕа барсан хаалбытым. Кэлин кэтэхтэн үөрэнэн оскуоланы бүтэрбитим, үлэлии-үлэлии үөрэнэр этибит. Быыс булларбын эрэ нууччалыы, сахалыы да кинигэ ааҕарбын сөбүлүүбүн. Бэйэбин батаннар улахан уолаттар эмиэ кинигэттэн араҕааччыта суох­тар. Бу билигин сайдаммыт төлөпүөн үөдүйэн, аныгы оҕолор кинигэ да аахпат буоллулар, – диэн оҕо сааһын  санаан мүчүк гына-гына кэпсээтэ.

Ол саҕана бииргэ төрөөбүт убайа Степан Иванович биригэдьиир этэ. Кини 1957 с. Москваҕа ситиһиилээх үлэтин иһин Ыччат Бүтүн аан дойдутааҕы 6-с бэстибээлигэр кыттыбыта. Степан Ивановиһы 1970 сыллаахха атын ыстаадаҕа биригэдьииринэн анаабыттарыгар бэйэтин оннугар биригэдьииринэн быраатын Василийы хаалларбыта. Онтон ыла Василий элбэх оҕону, бэ­­йэтин аймах бырааттарын сү­­бэлээн-амалаан үлэлэппитэ. Таба үөрүн дьыл кэминэн хайдах көрүүнү-харайыыны, көлө табаны үөрэтиини кырдьаҕас табаһыттартан үөрэммитин бииргэ үлэлиир дьонугар үөрэтэрэ.

Көс оскуолаҕа үөрэммиттэрэ

Онтон кэргэннэнэн баран дьиэ кэргэнинэн көһө сылдьан үлэлээбиттэрэ. Кэргэнэ Валентина Васильевна иитээччи үөрэхтээх буолан, көс оскуо­ла аһыллыбытыгар онно иитээччинэн уон сыл үлэлээбитэ.  Оҕолоро бары көс оскуола үөрэнээччилэрэ этилэр.

– Кэргэним Матвеев Христофор Иннокентьевич улахан кыыһа, кини эмиэ оҕо эрдэҕиттэн табаҕа улааппыта. Ийэтэ Христина Кирилловна биэлсэр идэлээҕэ. Дьэлиҥдэҕэ үлэлии сылдьан ииттибит оҕото. Онтон манна кэлэн тыаҕа биэлсэринэн үлэлээбитэ. Онно оҕото этэрэ үһү: “Ити маҕан баттахтаах киһини аҕа гыммаппыт дуо? – диэн. Ону оҕом ыал оҥортообута диэн миэхэ махтанааччы диир кэргэним. Бэйэлэрэ оҕото суох буолан, түөрт оҕону иитэн уулаатыннартаан, киһи оҥорон,  5 сиэн тапталлаах эһээтэ-эбээтэ буолбуттара. Христофор Иннокентьевич Ленин уонна Үлэ Кыһыл Знамята уордьаннаах этэ, – диэн кэргэнин Валентина олоҕуттан сэгэттэ.

Баһылайдаах Валентина иккиэн тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээннэрэ. Кыһыннары-сайыннары көһө сылдьыбыттара, билигин оҕолоро, сиэннэрэ күүс-көмө дьоно. Улахан уол Семен (билигин суох) биэс  оҕолоох, Акулинатыныын хас да сыл ыстаадаҕа көһө сылдьыбыттара, икки улаханнара устудьуоннар.

Христофор кэргэнэ Иза­лыын ыстаадаҕа үлэлээбиттэрэ. Биир оҕолоохтор. Улахан кыыс Христина биэс оҕолоох, улахан кыыһа усту­дьуон. Христина билигин ыстаа­даҕа дьиэ үлэһитэ, кэргэнэ Филипп бостуук. Валентина үс оҕолоох, уһуйаан иитээччитэ. Кэргэнэ Саша уот ыстаансыйатыгар үлэлиир. Кеша Тыа хаһаайыстыбатын управлениетын исписэлии­һэ, кэргэниниин Таялыын үс оҕолоохтор. Кыра уол Василий ыстаада үлэһитэ, билигин биригэдьиир буолла.

“Бураннаах” чөмпүйүөннэр

Василий Иванович ыстаа­датын 2013 сыллаахха уолугар Христофорга, онтон 2021 с.
Христофор быраатыгар Василийга туттарбыта. Онон удьуор таһабыт Степановтар бастакы нүөмэрдээх ыстаадаларыгар саамай кыра уоллара биригэдьиир­диир.

Таба сүүрдүүтүгэр оҕолор эмиэ миэстэлэһэн, элбэх бириис­кэ тиксибиттэрэ. Кыра уол чөмпүйүөннээн, 3 “бураны” ылбыта.  Бэтэрээн табаһыттар сүүрдүүлэригэр Баһылай эмиэ буран ылан, үөрүү-көтүү бөҕө буолбута. Христофор кэргэнэ Иза эмиэ дьахталларга сүүрдэн, “буран” хаһаайката буолбута. Медкэллиэс 2 кууруһугар лабараан идэтигэр үөрэнэр сиэннэрэ Василина 2021-2022 сыллардаахха “Манчаары оонньууларыгар” кыттыбыта.

Аҕыйах хонуктааҕыта Өлөөн улууһугар Табаһыт күнүгэр эдэр табаһыттар ортолоругар “Туундара хаһаайына” күрэхтэһии, хоту дойду эдэр ыччатын Сугулаана буолбута. Онно кыра уоллара Василий кыайыылаах үрдүк аатын сүгэн, Өлөөн улууһун дьаһалтатын (баһылык Л.Иванова) бирииһинэн – “буранынан” наҕараадаланан, Степановтар үөрүүлэрэ муҥура суох. Бу күрэхтэһиигэ улахан уолларын кыыһыгар Даайаҕа (9 кы­­лаас үөрэнээччитэ) уучаҕынан сүүрдүүгэ бастаабытын иһин  иистэнэр массыынаны туттардылар. Улахан кыыстарын уола Валентин (10 кыл.) оҕолорго сыарҕалаах сүүрдэн, 2-с миэс­тэни ылла.  Онон бэтэрээннэргэ иккис миэстэни ылан, оҥочо бирииһи туппут эһээлэрэ Василий Иванович туйах хатарааччылардаахпын диэн иһигэр бүөм үөрэр.

– Арай биирдэ Иванов Николай Васильевич-Курдаах Ньукулай диэн оҕонньордуун табаларбытын көрдүү барбыппыт. Халлаан саамай тымныы кэмигэр – ахсынньыга кыыл табалары сырсан, халлааммыт хараҥаран, сиргэ хонор дьон буолбуппут. Онуоха оҕонньорум, дьэ, дьиэбитигэр барыах, утуйан, сынньанан баран, салгыы эккирэтиэххэ диэтэ. Арай ампаарга кэлбиппитигэр оһох диэн суох, табаахпыт бүтэн хаалбыт. Онно киирэн, хата, эргэ балаакка баарынан бүрүнэн хонон турбуппут. Сарсыарда тураат салгыы табалары сырыһыннара барбыппыт. Балтараа суукка аһаабакка-сиэбэккэ сылдьан, 200-кэ табаны булан аҕалбыппыт. Ол сылдьар кэммитигэр сүрдээх тыаллаах, буурҕа этэ. Таба иитиитигэр эдэр ыччат тахсан үлэлиирэ буоллар диэн баҕарабын. Урут эдэрдэр бачыым көтөҕөн тахсааччылар, олортон биирдэстэрэ – биһиги буол­лахпыт, – диир ол кэмнэрин санаан Баһылай кырдьаҕас.

Василий Иванович кэргэнэ Валентиналыын билигин даҕаны табалары көрүүгэ көмөлөһөн, сайын-кыһын көсүһэллэр, оҕолоругар сүбэ-­ама буолаллар. Маннык удьуор табаһыттар баар буоллахтарына, таба иитиитэ сайдыаҕа.

Хаартыскалары: В.Степанов дьиэ кэргэнэ тиксэрдэ.